خوش اخلاقی، کلید گنج روزی

پارسینه: دین اسلام همواره پیروان خود را به حُسن خلق و نرم‌خویی و ملایمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تندخویی بازداشته است؛ چون این آموزه یکی از مهم‌ترین عوامل قدرت، موفقیت و پیروزی انسان در زندگی است. چنانچه همین، عامل موفقیت پیامبران الهی بویژه پیامبر گرامی اسلام (ص) در جذب قلوب انسان‌ها و گسترش دین بوده است. از آن روی خدای مهربان پیامبران و سفیران خود را از میان انسان‌های مهربان و خوش اخلاق برگزیده تا بهتر و آسان‌تر در قلب‌ها نفوذ کنند و آنان را به سوی معرفت الهی رهنمون باشند. در روایات متعدد بیان شده است یکی از کلید‌های گشایش رزق و روزی اخلاق نیکوست و بداخلاقی موجب تنگدستی و فقر می‌شود.
پیامبر اکرم در سفارشی به صحابی خود ابوذر غفاری می‌فرماید:ای ابوذر، به درستی که انسان گاهی به دلیل انجام گناه، از روزی خود محروم می‌شود.
در روایات دیگری نیز آمده است که:
فی سِعَةِ الاخلاقِ کنُوزُ الارزاق
گنج‌های رزق در اخلاق خوب نهفته است.

حُسنُ الخُلقِ یزیدُ فی الرِّزق
اخلاق نیکو، موجب زیادت در روزی می‌شود.

برداشت ابتدایی که از اینگونه روایات می‌توان داشت و برای همه قابل فهم بوده و نشان دهنده یک حقیقت اجتماعی است، این است که برخورداری از فضایل اخلاقی باعث روی آوردن مردم به فرد خوش اخلاق می‌شوند. همانطور که تجربه نشان می‌دهد مردم بیشتر خواستار خرید از فروشندگان خوش اخلاق هستند. علاوه بر این همه افرادی که در چرخه روابط شغلی با فروشنده هستند، اعم از فروشندگان مواد اولیه، شرکا، خریداران و ... بیشتر به حمایت از فروشنده خوش اخلاق حمایت می‌کنندو این خودش موجب وسعت رزق و روزی است.
اما باید توجه داشت که نباید به همین معنای عادی و عرفی بسنده کنیم. زیرا همانطور که در روایت اول بیان شد، گناه چه فردی باشد چه اجتماعی باعث محرومیت از رزق و روزی می‌شود. قرآن کریم، در آیات متعدد و به بیان‌های متنوع، این حقیقت را تأکید کرده است که علت اصلی محرومیت‌های انسان، اعمال و رفتار‌های ناشایست خود اوست:
وَ ما أصابَکمْ مِنْ مُصیبَة فَبِما کسَبَتْ أیدیکمْ وَ یعْفُوا عَنْ کثیر
هر مصیبتی به شما رسد به سبب دستاورد خود شما است و [خدا]بسیاری را نیز عفو می‌کند.

ذکر این نکته ضروری است که رزق تنها رزق متعارف از قبیل: خوراک، پوشاک، مسکن و وسیله نقلیه نیست بلکه شامل رزق‌های مادی، معنوی و اخروی است. به بیان دیگر تمام نعمت‌هایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است مانند سلامتی، رزق به شمار می‌آیند. حتی اهمیت رزق‌های معنوی مانند علم و دانش، ایمان و عبادت بیشتر از رزق مادی است. گاهی اوقات انجام گناهی انسان را از تحصیل علم محروم می‌کند و گاهی نیز موجب بی توفیقی انسان در انجام به موقع فرایض دینی اش می‌شود.

برخی از عواملی که موجب افزایش رزق و روزی می‌شود:

۱. تقوای الهی
قرآن کریم تقوای الهی را یکی از عوامل گشایش و وسعت رزق دانسته و می‌فرماید:
وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکنْ کذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یکسِبُونَ
و اگر اهل شهر‌ها و آبادی ها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان‌ها و زمین را بر آن‌ها می‌گشودیم؛ ولی [آن‌ها حق را]تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.

وَ مَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لا یحْتَسِبُ وَ مَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلِّ شَی ءٍ قَدْراً
و هرکس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند، و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌رساند، و هر کس بر خدا توکل کند کفایت امرش را می‌کند، خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند؛ و خدا برای هر چیزی اندازه‌ای قرار داده است.

۲. همدلی اهل خانه
ام صادق (ع) در این زمینه می‌فرمایند: «به هر خانواده‌ای که سهم آنان از رفق و همدلی هدیه شده باشد (با یکدیگر با رفق و ملایمت رفتار کنید) خداوند حتما رزق آنان را افزایش خواهد داد.
در تقدیر معیشت همدلی بهتر از ثروت زیاد است. با رفق (درزندگی) هیچ کمبودی وجود ندارد و با اسراف و ولخرجی، هیچ چیزی باقی نمی‌ماند. خداوند رفیق خوبی است و رفق را دوست دارد.)

۳. خوش رفتاری با همسایه‌ها
تاثیر همدلی، ملایمت و خوش رفتاری در جلب و افزایش روزی، محدود به دیوار‌های خانه و اهل خانه نیست، بلکه خوش رفتاری با همسایه‌ها و اهل محل نیز عاملی موثر برای افزایش روزی است. امام صادق (ع) نیز در این باره می‌فرمایند: «خوش رفتاری با همسایه، موجب افزایش روزی است»

۴. صله رحم
ارتباط با بستگان و مشارکت در غم و شادی آنان و مطلع شدن از احوال و روزگارشان ثمرات و برکات مادی و معنوی فراوانی در پی دارد که از جمله برکات مادی آن، افزایش رزق و روزی است.
امام صادق (ع) در این خصوص می‌فرمایند: «ارتباط با خویشاوندان باعث نیکی اخلاق، پاکیزگی روح، افزایش رزق و تأخیر در مرگ او می‌شود.»
امام باقر (ع) نیز برکات ارتباط با خویشان و بستگان را، پاکیزه شدن اعمال، دفع بلا، رشد ثروت، طول عمر، وسعت رزق و محبوبیت در بین خانواده معرفی کردند.
پیامبر اعظم (ص) در این زمینه فرمودند: «هر کس دوست دارد که خداوند عمر او را دراز و رزق او را زیاد کند، پس با خویشان و بستگان خود رابطه داشته باشد»
همچنین آن حضرت می‌فرمایند: «صله رحم تزید فی العمر و تنفی الفقر» صله رحم موجبات ازدیاد عمر و از بین رفتن فقر را فراهم می‌آورد.

۵. خوش رفتاری با مردم
یکی از عوامل افزایش رزق و روزی از نگاه امام صادق (علیه السلام) آزار ندادن مردم است که گام اول برای خوش رفتاری است. حضرت می‌فرمایند: ترک آزار مردم و جار و جنجال، روزی را افزایش می‌دهد.
گام بعدی جایگزینی خوش رفتاری با رفتار بد است. امام باقر (ع) می‌فرماید: «البرو صدقه السر، ینقیان الفقر» نیکی به مردم و صدقه پنهانی فقر را از بین می‌برند.»
همچنین امام کاظم (ع) در نصیحتی به هشام ابن حکم در مورد اثرات مادی رفق و نیکی و خوش اخلاقی می‌فرمایند: «بر تو باد که با دیگران، با رفق و ملایمت رفتار کنی، چرا که رفق، مبارک و بابرکت، و تندخویی شوم و ناپسند است. رفق، نیکی و خوش اخلاقی با دیگران، شهر‌ها را آباد و رزق‌ها را افزون می‌کند.»