کمال ایمان در کلام امام رضا (علیه السلام)

ایمان یکی از مفاهیم مهم تمام ادیان و دین اسلام و به معنای اعتقاد قلبی، اقرار زبانی و عمل کردن به ارکان دین و قبول شریعت است. ایمان نیز مانند دیگر امور معنوی دارای درجات مختلفی است که این درجات با یکدیگر تفاوت بسیار دارند مانند تفاوت نور خورشید و نور کرم شبتاب. انسان‌ها در طول عمر خویش تلاش می‌کنند تا به مراتب عالی و برتر ایمان دست یابند که این مهم امکان پذیر نیست مگر از راه علم و عمل.
مرتبه ایمانی هر کسی به درجه معرفتی و ارادی او وابسته است. انسانی که به معرفتی دست یافته باشد و به آن قطع و یقین داشته و سپس بر اساس آن نیت قلبی و انگیزه هایش را شکل دهد و عزم نماید تا به آن دست یابد، به ایمان دست یافته است؛ زیرا ایمان پیوند عقل و قلب، علم و عمل، و جزم و عزم است.
سوالی که پیش می‌آید این است که چگونه می‌توان ایمان خود را تکمیل کرد و به کمال ایمان دست یافت؟
امام رضا (علیه السلام) در حدیثی در این باره می‌فرمایند: لا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقیقَهًَْ الایمـانِ حَتّى تَکُونَ فیهِ خِصالٌ ثـَلاثٌ: اَلتـَفـَقـُّهُ فى الدّینِ، وَ حُسْنُ التَّقْدیرِ فِى الْمَعیشَهًِْ وَالصَّبْرُ عَـلَى الرَّزایا؛ هیـچ بنده‌اى به کمال حقیقى ایمان نمى‌رسد، تا اینکه این سه خصلت در او باشد: دین شـناسى و ژرف اندیشی در دین، و اندازه و برنامه ریزى نیکو در معیشت و معاش زندگى، و شکیبایى بر سختی‌ها و ناملایمات. (تحف العقول، ص. ۴۴۶)
اگر کسی به شناخت عمیق و درستی از دین نداشته باشد، از درک همه ابعاد معرفتی و نظری دین باز می‌ماند و نمی‌تواند درک درستی از فلسفه زندگی اسلامی داشته باشد؛ بنابراین ممکن است یا مانند برخی از مسلمانان به جبرگرایی رو آورد و یا افکار و عقاید باطلی را به عنوان اسلام بپذیرد و سبک زندگی خود را بر آن اساس شکل دهد.
اگر کسی به حقیقت اسلام دست یابد و با ژرف نگری، حقیقت آن را دریابد می‌داند که رابطه میان دنیا و آخرت بسیار ظریف و دقیق است که می‌بایست آن را مراعات کند. پس هم دنیا را مزرعه آخرت دانسته و با حفظ اصالت به آخرت به دنیا به عنوان کشتزار و به آخرت به عنوان زمان و محل درو توجه می‌یابد و هم در زندگی‌اش به اعتدال و دور از افراط و تفریط می‌پردازد.
از امام رضا (علیه السلام) سوال شد بهترین خوشی و لذت دنیا چیست؟ حضرت فرمودند: خانه وسیع و بسیاری دوستان. (بحارالانوار، ج. ۷۱، ص. ۱۷۷)
پس اینکه زندگی دنیوی شخص خوب باشد یک اصل است و این گونه نیست که خداوند خوشی‌های زندگی دنیوی را بر مومن حرام کرده باشد بلکه از او خواسته بهترین‌ها را در زندگی به کار گیرد و از آن استفاده کند.
در حدیث دیگری نیز امام رضا (علیه السلام) می‌فرمایند: سزاوار است که مرد، در هزینه‌ها و خرج‌ها بر خانواده خود توسعه و گشایش دهد، تا آرزوى مرگش را نداشته باشند. (من لا یحضره الفقیه، ج. ۲۳، ص. ۶۸)
البته امام رضا مال اندوزی را نکوهش می‌کنند و در جای دیگر می‌فرمایند: هـرگز ثروت جمع و اندوخته نمىشود، مگر بـا پنـج خـصلت: بخـل شـدید، آرزوى دور و دراز، حـرصِ غالب، قطع رحـم و برگزیدن دنیا بر آخـرت. (کشف الغمّه، ج. ۳، ص. ۸۴)
سومین نشانه ایمان در زندگی، صبر بر سختی‌ها و مشکلات است. زیرا کسی که به مالکیت، حکمت و قدرت الهی ایمان داشته باشد می‌داند که هر مشکلی یا برای ظرفیت بخشی است، یا عذابی برای عبرت و تنبیه. پس مصلحت و حکمت الهی را به خوبی می‌داند و حتی اگر به جزییات آن آگاه نباشد صبر پیشه می‌کند و آن را به حکمت الهی و مصلحت خود نسبت داده و بر آن، صبر جمیل داشته و جزع و فزع نمی‌کند.
بنابراین، یک مومن را می‌توان به سادگی در رفتارش شناخت؛ زیرا اهل ژرف اندیشی در دین، میانه‌روی و اعتدال و نیکویی در معیشت و صبر در مشکلات است.