احکام تلقيح مصنوعي از ديدگاه آيت‌الله خامنه‌اي

فارس: با توجه به اهميت تلقيح مصنوعي براي درمان زوجين نابارور احکام تلقيح مصنوعي از حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي استفتاء شد و ايشان به پرسش‌هاي مطرح شده، پاسخ فرمودند.

متن پرسش‌ها و پاسخ‌هاي مطرح شده در استفتاء از حضرت آيت الله العظمي خامنه‌اي که در مجلدي از سوي دانشگاه علوم پزشکي تهران منتشر شده است به اين شرح است:

* آيا لقاح آزمايشگاهي در صورتي که اسپرم و تخمک از زن و شوهر شرعي باشد جايز است؟ و بر فرض جواز، آيا جايز است اين کار توسط پزشکان اجنبي صورت بگيرد؟
ج: عمل مذکور في‌نفسه اشکال ندارد، ولي واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود.

* آيا فرزندي که از اين طريق به دنيا مي‌آيد ملحق به زن و شوهري است که صاحب اسپرم و تخمک هستند؟
ج: کودکي که از اين طريق متولد مي‌شود، ملحق به زن و شوهري است که صاحب اسپرم و تخملک هستند.

*بر فرض که عمل مذکور في‌نفسه جايز نباشد، آيا موردي که نجات زندگي زناشويي متوقف بر آن شد از حکم عدم جواز استثناء مي‌شود؟
ج: گفته شد که عمل مذکور في‌نفسه جايز است.

* گاهي بعضي از زوج‌ها به علت عدم تخمک‌گذاري در زن که وجود آن براي عمل لقاح ضروري است، مجبور به جدايي شده يا به علت عدم امکان درمان بيماري و بچه‌دار نشدن، با مشکلات زناشويي و روحي مواجه مي‌شوند، آيا در اين صورت جايز است که به روش علمي از تخمک‌گذاري زن ديگري براي انجام عمل لقاح با نطفه شوهر در خارج از رحم استفاده شود و سپس نطفه لقاح يافته به رحم آن زن منتقل شود؟

ج) عمل مذکور هر چند في‌نفسه اشکال دارد، ولي کودکي که از اين طريق متولد مي‌شود ملحق به صاحب نطفه و تخمک بوده و الحاق آن به زني که صاحب رحم است، مشکل است. لذا بايد نسبت به احکام شرعي مربوط به نسبت احتياط رعايت شود.

* اگر نطفه از شوهر گرفته شود و بعد از وفات او با تخمک همسرش لقاح شده و سپس به رحم او منتقل شود، اولاً آيا اين عمل شرعا جايز است؟ ثانيا آيا کودکي که متولد مي‌شود فرزند آن مرد است و از نظر شرعي به او ملحق مي‌شود؟ و ثالثاً آيا فرزندي که به دنيا مي‌آيد از صاحب نطفه ارث مي‌برد؟

ج: عمل مذکور في‌نفسه اشکال ندارد و کودک به صاحب تخمک و رحم ملحق مي‌شود و الحاق آن به صاحب نطفه هم بعيد نيست، ولي از او ارث نمي‌برد.

* آيا تلقيح مردي نامحرم به همسر مردي که بچه‌دار نمي‌شود، از طريق قراردادن نطفه در رحم او جايز است؟
ج: تلقيح زن از طريق نطفه مرد اجنبي في‌نفسه اشکال ندارد، ولي بايد از مقدمات حرام از قبيل نگاه و لمس حرام و غير آنها اجتناب شود و به هر حال در صورتي که با اين روش کودکي به دنيا بيايد، ملحق به شوهر آن زن نمي‌شود؛ بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زني است که صاحب رحم و تخمک است.

* اگر زن شوهرداري به علت يائسگي يا غير آن تخمک گذاري نکند، آيا جايز است تخمکي از زن دوم شوهرش، بعد از تلقيح با نطفه شوهر به رحم او منتقل شود؟ و آيا در اين مورد تفاوتي هست بين اينکه او يا زن دوم، همسر دائم باشند يا موقت؟
ج: اصل عمل مذکور شرعاً مانعي ندارد و در اين حکم، فرقي نيست بين اينکه نکاح آنان دائم باشد يا منقطع يا يکي دائم باشد و يکي منقطع

* در اين صورت کداميک از دو زن مادر کودک خواهند بود؟ صاحب تخمک يا صاحب رحم؟
ج: کودک ملحق به صاحب اسپرم و تخمک است و الحاق او به صاحب رحم هم، مشکل است بنابر اين بايد در ترتيب آثار نسبت، نسبت به وي احتياط مراعات شود.

* آيا اين عمل در صورتي که نياز به تخمک همسر ديگر به خاطر ضعف تخمک زن صاحب رحم باشد، به حدي که در صورت لقاح نطفه شوهر با آن، خوف اين وجود داشته باشد که کودک معيوب متولد شود، نيز جايز است؟
ج) اين کار في نفسه جايز است.

*آيا در صورتهاي زير تلقيح زن با نطفه شوهرش که از دنيا رفته جايز است؟
الف) بعد از وفات شوهر، ولي قبل از انقضاي عده
ب) بعد از وفات او و بعد از انقضاي عده
ج) اگر آن زن بعد از فوت شوهرش با مرد ديگري ازدواج نمايد، آيا جايز است خود را با نطفه شوهر اولش تلقيح کند؟ و آيا در صورت فوت شوهر دوم، جايز است خود را با نطفه شوهر اولش بارور کند؟

ج: اين عمل في‌نفسه اشکال ندارد و فرقي نمي‌کند که قبل از انقضاي عده باشد يا بعد از آن و همچنين فرقي نيست بين اينکه ازدواج کرده باشد يا خير، و در صورت ازدواج هم فرقي نمي‌کند که لقاح با نطفه شوهر اولش بعد از وفات شوهر دومش باشد ياد در حال حيات او، ولي اگر شوهر دوم او زنده باشد بايد اين کار با اجازه و اذن او صورت بگيرد.

* امروزه مي‌توان تخمک‌هايي را که در خارج از رحم بارور شده‌اند در مکان‌هاي مخصوصي به طور زنده نگهداري کرد و در صورت نياز آنها را در رحم صاحب تخمک قرار داد، اين کار جايز است؟

ج) اين عمل في نفسه اشکال ندارد.

*نگهداري اسپرم غير شوهر - اعم از محارم زن يا غير محرم با زن - در بانک اسپرم يا محل نگهداري دراز مدت اسپرم مرد و استفاده از آن در مواقع لزوم براي زن، چه حکمي دارد؟

ج: تلقيح زن از طريق نطفه مرد نامحرم في‌نفسه اشکال ندارد، ولي بايد از مقدمات حرام از قبيل نگاه و لمس حرام و غير آنها اجتناب شود و به هر حال در صورتي که با اين روش کودکي به دنيا بيايد، ملحق به شوهر آن زن نمي‌شود، بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زني است که صاحب رحم و تخمک است.

تخمک‌هاي باقي مانده در آزمايشگاه

* بعد از انتقال تخم لقاح يافته، تعدادي از آنها در آزمايشگاه باقي مي‌ماند. حکم استفاده از آنها براي زن و شوهر نازاي ديگر يا دور ريختن يا کارهاي آزمايشگاهي مانند مطالعات ژنتيک بر روي آنها چيست؟
ج: اشکال ندارد.

روش‌هاي برداشت تخمک از زن
* از آنجايي که در انجام لقاح آزمايشگاهي، جهت آبستني مصنوعي، گرفتن اسپرم(نطفه) از شوهر و نيز برداشت تخمک از تخمدان زن ضرورت دارد، نظر مبارک حضرت عالي در موارد ذيل چيست؟
1ـ برداشت تخمک از تخمکدان با هدايت سونوگرافي(دستگاه تصويربرداري با کمک امواج ماوراء صوت) از طريق مهبل (واژن) زن که اين کار توسط متخصص زنان و در اتاق عمل، تحت شرايط کاملاً استريل(بهداشتي) و با ضرورت نگاه به عورت زن انجام مي‌پذيرد.
2ـ برداشت تخمک با هدايت سونوگرافي، ولي از طريق لاپاراسکوپي(يعني بازکردن شکاف کوچک در جدار شکم) که مستلزم نگاه به عورت زن نيست.
شايان ذکر است در سالهاي اخير به خاطر پرخطر و پرهزينه بودن از اين روش استفاده نمي‌شود.
ج: در تمام موارد عمل مذکور في‌نفسه اشکال ندارد، ولي واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود.

استفاده از تخمک زن اجنبي با وجود تخمک ضعيف زوجه براي باروري

* تخمک‌هاي زني ضعيف است و لذا فرزندان ناقص الخلقه‌اي به دنيا مي‌آورد. آيا جايز است تخمک زن دومي را در آزمايشگاه با اسپرم شوهر زن اول لقاح دهند و سپس جنين را به رحم زن اول منتقل نمود؟
ج: في نفسه منعي ندارد.