راه رسیدن به سعادت چیست و انسان چگونه می تواند سعادت خویش را از شقاوت بازشناسد؟

به گزارش پارسینه: انسان ها به طور طبیعی، علاوه بر تاثیر پذیری های پیرامونی، از باورها و عملکردهای خود نیز تاثیر می پذیرند. در واقع، انگیزه های درونی، به باورهای درونی و عکس العمل های افراد وابسته است. بنابر این برخی افراد با انگیزه ای بسیار قوی در زندگی خود فعالیت می کنند و بعضی نشاط و شادابی کمتری دارند و بیشترگرفتار اضطراب و نگرانی هستند.
در میان آموزه های دینی، عبادت و ذکر باری تعالی از جایگاه بخصوصی برخوردار است و در ایجاد بهداشت روانی و آرامش روانی افراد نقش ویژه ای دارد؛ چنان که برخی بزرگان فرموده اند: تا زمانی که سلامت و بهنجاری اعتقادی حاصل نشود، سلامت روانی هم حاصل نمی گردد. از نظر روانشناسان، بیشتر اختلالات روانی که از فشار های روانی و ناکامی های زندگی برمی خیزد، در میان افراد غیر مذهبی دیده می شود. کارل یونگ می گوید: در طول سال ها درمان بیماری های روانی، حتی یک بیمار را ندیدم که مشکل اساسی اش نیاز به گرایش دینی در زندگی نباشد. به جرئت می توان گفت همه بیماران روانی به این دلیل بیمار شده اند که از درون مایه های دینی در زندگی بی بهره بودند و تنها وقتی کاملا درمان شدند که به اعتقادات دینی و دیدگاه های دینی بازگشتند. افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان محکمی داشته باشند، از بیماری روانی دورترند. از این رو، یکی از پیامدهای زندگی در عصر حاضر که برآمده از ضعف ایمان مذهبی است، افزایش مشکلات و اختلالات عصبی و به همراه آن زندگی بدون آرامش و پر از اضطراب است.
الَّذینَ آمَنُوا وَتَطمَئنُّ قُلُوبُهُم بِذِکرِاللهِ اَلَا بِذِکرِ اَلله تَطمَئِنُ القُلُوبُ.(رعد: 28)
آنها که به خدا ایمان آورده اند، دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد. آگاه باشید که تنها یاد خدا آرام بخش دل هاست.
از جمله آثار یاد خدا آرامش خاطر است و این اثر، در اقامه نماز آشکار است؛ زیرا اقامه نماز، سبب آرامش خاطر و رفع نگرانی ها می شود: ((اقِمِ الصَّلوه لِذِکرِی(طه:14)؛ نماز را به خاطریاد من به پا دارید)).

پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرماید:
مثل البیت الّذی یذکر الله تعالی فیه و البیت الذی لا یذکر الله فیه کمثل الحی و المیت ؛ مَثَل خانه ای که در آن از خدا یاد می شود و خانه ای که در آن یادی از خدا به میان نمی آید، مثل زنده و مرده است.
یعنی خانه و دلی که خدا در آن یاد می شود، آباد و آرام است و خانه و دلی که از یاد خدا تهی است، ویران و تاریک بوده و آشفتگی آن را فرا گرفته است.

در سراسر جهان پژوهش های مختلفی درباره تاثیر مذهب، محیط های مذهبی و آداب و رسوم دینی در سلامت روانی افراد، بهداشت روانی جامعه و بهبودی بیماران روانی و مقاوم کردن افراد در برابر رخدادهای دردناک و ایجاد آرامش توسط پژوهشگران مختلف صورت گرفته است و به دست آوردهای مهمی رسیده اند. تقریبا همه این پژوهش ها تایید می کنند که در محیط های مذهبی و جامعه هایی که ایمان مذهبی در آنها بیشتر است، میزان اختلات روانی و افسردگی کمتر از میزان آنها در محیط ها و جوامع غیر مذهبی است و افراد مذهبی به طور کلی در مقایسه با دیگران سلامت و آرامش روانی بیشتری دارند. برخی از این پژوهش ها عبارتند از:
الف) موریس (1983م) با اجرای آزمون اضطراب و افسردگی در مورد مردان و زنان بیمار، و بررسی تاثیر زیارت اماکن مقدسه بر نگرانی و افسردگی ها، با این نتیجه دست یافت که جو مذهبی موجود در این مکان ها با ایجاد امیدواری و تقویت ایمان مذهبی افراد، به کاهش نشانه های نگرانی و افسردگی در افراد می انجامد.
ب) کونیگ ثابت کرد که مذهب برای افراد در برابر عوامل زیان آور و تنش زای محیطی یک سپر دفاعی ایجاد می کند.
ج) هربرت نبسون در پژوهش خود در دانشگاه هاروارد امریکا نشان داد که وقتی مردم دعا می کنند و نماز می خوانند، فشار خونشان به گونه ای محسوس کاهش می یابد، میزان متابولیسم بدن و شمار ضربان قلب و تنفس، بسان واکنش های آرام بخش تنظیم و تعدیل می شود؛ حالتی که در بسیاری از موارد، حتی با قوی ترین داروها غیر ممکن است.
د) کولکای ( 1986م) تاثیر نماز و دعا را در کاهش نگرانی ها بررسی کرد و در این بررسی 42% افراد نمونه او، گزارش کردند که نماز نگرانی ها را بایین می آورد.
ه) آقایان ابراهیمی و نصیری (1376 ه.ش) در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه میان عملکرد دین و افسردگی، نشان دادند که نگرش های مذهبی و بر پاداری نماز هر کدام به گونه ای در حفظ تعادل روانی و استمرار امیدواری انسان ها تاثیر گذارند.
و) صالحی(1379 ه.ش) در یک بررسی توصیفی- تحلیلی که با هدف تعیین نقش نماز در کاهش اختلال روانی بر روی دانشجویان انجام داد با این نتیجه رسید که میزان افسردگی و نگرانی در افرادی که همواره نماز می خوانند، کمتر از افرادی است که هرگز نماز را به جا نمی آورند.
ح) عزیزی(1380ه.ش) در پژوهشی با عنوان تاثیر نماز بر سلامت جسمی- روانی، دریافت که بیش از 90% نمازگزاران پس از انجام فریضه الهی نماز به حالت آرامش می رسند.
ط) پناهی(1387ه.ش) در پژوهشی، نقش نماز در آرامش روان را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که بین تقید به نماز و اضطراب رابطه معناداری وجود دارد.
ی) خانم ها زهره خسروی و مریم اربابی(1378ه.ش) با بررسی تاثیر نماز بر میزان اختلالات روانی نوجوانان به این نتیجه رسیدند که در این مورد رابطه معناداری وجود دارد.

این گونه پژوهش ها، نشان می دهد که وقتی فرد با خداوند متعال ارتباط معنوی دارد و با یاد او در عبادت مانوس است، آرامش بالایی در زندگی دارد و نگرانی و تشویق ها را به وسیله ارتباط با خدا تعدیل می کند و به سبب پیوند با آن اقیانوس بی کران رحمت و عظمت، به اطمینان و آسایش می رسد.
اما پرسش این است که راه رسیدن به سعادت چیست و انسان چگونه می تواند سعادت خویش را از شقاوت بازشناسد؟ او خواهان آرامش ، سعادت و لذت پایدار است، ولی راه رسیدن به آن را به درستی نمی داند. در بینش الهی و از منظر قرآن، یاد خداوند از آن رو که تامین کننده سعادت انسان است، به اطمینان و آرامش دل و آرامش در زندگی می انجامد. عکس این معنا نیز درباره ترک ذکر الهی صادق است. از آن رو ترک یاد خداوند، زمینه ساز شقاوت و بریده شدن از اصل خویش می شود و به از دست دادن سعادت می انجامد، تشویش خاطر، نا آرامی، ناراحتی و اضطراب فرد را در پی می آورد.
وَ مَن أعرَضَ عَن ذِکرِی فَإنّ لَهً مَعِیشَه ضَنکاً (طه 124)
و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی دشواری خواهد داشت.

کسی که اهمیت ذکر خداوند را بشناسد، به خوبی درمی یابد که روگردانی از یاد خداوند، خسارت بزرگی است. اگر این حقیقت را درک کنیم که حیات دل انسان به ذکر خداوند است، درمی یابیم کسی که از یاد خداوند روی گرداند، از حیات قلب محروم می ماند. افسردگی دل و آتش حرمان از حیات معنوی دل، هر لحظه او را می آزارد و حسرتی جانکاه بر دلش می نشاند. امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی می فرماید:
مَولای بِذکرِکَ عاش قَلبی وَ بِمُناجاتِکَ بَرّدتُ ألَمَ الخَوفَ عَنّی
ای مولای من، با یاد تو دلم زنده است و با مناجات تو، درد ترس(فراق) را از خود فرو می نشانم.

رسول خدا(ص) نیز فرموده است:
یقول الله عزوجل اِذَا کَانَ الغَالبُ عَلَی العَبدِ اَلاشتغالَ بِی جَعَلتُ بُغیَتَه وَ لَذّته فی ذِکری فَاِذَا جَعَلتُ وَ لَذّتَه فِی ذِکرِی عَشَقَنی و عَشَقتُه فَاذا عَشَقَنی و عَشَقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فِیما بَینی وَ بَینَهُ.

خداوند فرمود: زمانی که دل مشغولی و توجه بنده به من باشد، لذتش را در یاد و ذکرم قرار می دهم(و محبتم را در دل او می افکنم) و وقتی لذتش در یاد من شد، عاشقم می شود و من نیز عاشق او می گردم و در آن هنگام که عشق دو سویه حاصل شد، حجاب میان خود و او را بر می دارم.
از این گونه روایت ها بر می آید که « عشق به خدا» مرتبه ای بالاتر از محبت به خدا و بیانگر نوعی پیوند ژرف عاطفی با خداست. در این مرحله، رابطه دوستانه با خداوند چنان برقرار می شود که فرد نمی تواند لحظه ای دوری از خداوند را تحمل کند، و به سبب عشق به خدا، به آثار و تجلی های او نیز عشق می ورزد که:

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

از این رو، لحظه ای از عبادت او غافل نیست و هر لحظه، دلش را با زلال رحمت الهی شست و شو می دهد و با یاد او آرامش می یابد و به زندگی خود معنا می بخشد.

یکی از دانشمندان اسلامی می گوید:
« با ذکر ، همه ترس ها از میان برمی خیزد و همۀ ناراحتی ها از آدمی سترده می شود. آن گاه که فرد به یاد خدا می افتد، قلبش با طمأنینه آباد می شود و از خشنودی الهی سرشار می گردد؛ قلبی که پیش تر از ترس و یأس آکنده بود. لطف و توجه پروردگار، قلب ذاکر را زیر سایه خود قرار می دهد و انسان، به این یقین می رسد که رهیدن از ناراحتی های درونی، آسان و هموار است و می توان وسوسه های شیطانی را در هم کوبید و گمان های باطل را از خود دور ساخت. چنین فردی، همواره با خداست و از هیچ امر بیم ندارد و به هیچ عارضه ای روانی دچار نمی گردد. این حالت، به خاطر ثباتی که خداوند در دل او ایجاد می کند، به هم می رسد».

پیامبر گرامی اسلام(ص) در روایتی می فرماید:« ذکر الله شفاء القلوب؛ یاد خدا شفای دل هاست»
در بخشی از مناجات ذاکرین می خوانیم:
الهی بِک هامت القلوب الوالهه و علی معرفتک جمعت العقول المتباینه؛ فلاتطمئن القلوب الا بذکرک.
ای خدای من، دل های واله و حیران، پابست عشق و محبت توست و همه خردها بر شناخت تو هم رأیند که دل های بندگان جز به یاد تو آرامش نیابد.

نویسنده: مهرانگیز خاکسار