.svg)
از ابعاد فزاینده بیابان زایی تا اتلاف فرصتهای طلایی
پارسینه: چرای مفرط، بوته‌زنی و بوته‌کنی، آبیاری غلط، استفاده نکردن بهینه از زمین‌ها و قابلیت آن‌ها، تبدیل بی‌رویه زمین‌های مرتعی به دیم‌زار، رعایت نکردن موازین علمی در شخم زمین، کشت فشرده و نامناسب در زمین‌های کشاورزی، تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت و نیاز انسان ها به موادغذایی بیشتر و شرایط متغیر اجتماعی و اقتصادی از عوامل بیابان‌زایی است.
به گزارش پارسینه ، سیستان و بلوچستان از نظر آب و هوایی دارای تنوع زیادی است به طوری که مناطق ایرانشهر، زابل و باهوکلات آب و هوای بیابانی و ناحیه زاهدان در مرز بین اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی قرار گرفته است.
برخی مناطق این استان مانند سراوان، مهرستان، سیب سوران، خاش، چابهار، کنارک، نیکشهر، قصرقند و سرباز نیز آب و هوای نیمه بیابانی و ناحیه کوهستانی بم پشت در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف مشرق تا کوه‌های بشاگرد آب و هوای نیمه بیابانی معتدل دارند و اقلیم مشرق ارتفاعات و فلات‌های مرتفع و کم وسعت میان آن نیمه بیابانی با زمستان‌های سرد است.
با این وجود استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و اقلیمی و مجاورت با دریای عمان و اقیانوس هند یکی از مستعدترین مناطق کشاورزی کشور محسوب می‌شود به طوری در تمامی فصول سال امکان کشت انواع محصولات در آن وجود دارد.سرزمینی که مردم آن در تمام فصول سال چه زمستان، چه بهار، تابستان و پاییز به تولید محصولات کشاورزی، گیاهان دارویی، دامداری، تجارت مرزی، صید و صیادی و صنعت و معدن مشغولند به واقع باید هزاران گنج نامیده شود.
هم اینک در بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی این استان محصولات زراعی و در ۸۰ هزار هکتار از باغ‌های استان انواع میوه‌های گرمسیری، نیمه گرمسیری و سردسیری تولید می‌شود. تولید سالانه افزون بر ۴.۶ میلیون تن محصولات بخش کشاورزی در شرایط مساعد شامل سه میلیون تن محصولات زراعی، ۵۳۰ هزار تن محصولات باغی، ۱۸۰ هزار تن دامی، ۲۵۰ هزار تن شیلاتی و ۶۵۰ هزار تن جنگل و مرتع از جمله ظرفیت‌های این استان در این بخش محسوب می‌شوند.
تولید برخی محصولات کشاورزی ۲ بار در سال، دارا بودن رتبه نخست سطح زیر کشت و رتبه دوم تولید خرمای کشور، دارا بودن رتبه نخست محصولات گرمسیری با تولید سالانه ۱۵۴ هزار تن با بیش از ۱۸ چین در سال، خودکفایی در گوشت قرمز، تولید گونه‌های نادر نباتی نظیر انگور یاقوتی به عنوان پیش رس‌ترین انگور کشور، برخورداری از گونه‌های دامی نظیر گاو سیستانی به عنوان بهترین نژاد گوشت ایران، گاو و مرغ دشتیاری، مرغ خزک، گوسفند بلوچی و دارا بودن نصف جمعیت شتر کشور و دسترسی به آب‌های آزاد و امکان صید در اقیانوس هند با صید سالانه افزون بر ۴۴ درصد کل صید کشور از دیگر توانمندی‌های منحصر به فرد سیستان و بلوچستان در حوزه کشاورزی است.
همچنین از دیگر ظرفیت‌های این بخش در استان هزار گنج می‌توان به ظرفیت بالای واردات دام از مرز با برخورداری هزار و ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور‌های افغانستان و پاکستان، وجود سه مرکز تحقیقات کشاورزی، منابع طبیعی، علوم دامی و شیلاتی و چهار مرکز آموزش عالی، ظرفیت بالا و مناسب برای توسعه جامع واحد‌های دام و طیور صنعتی و سنتی و افزایش سطح زیر کشت محصولات بخش کشاورزی به ۲ برابر وضع موجود یعنی بیش از ۴۰۰ هزار هکتار در صورت ایجاد زیر بنا‌های بخش کشاورزی اشاره کرد.
در کنار این توانمندی ها، خشکسالی‌های پی در پی در نیمه شمالی سیستان و بلوچستان به دلیل قطع شریان آب رودخانه هیرمند از سال ۷۶ آغاز و در سال ۷۸ بطور کامل بر این منطقه چیره شد، همچنین کاهش شدید نزولات آسمانی سبب شد تا اینک منطقه سیستان بطور کامل خشک و تغییر اقلیم در آن رخ دهد.
مناطق مرکزی و جنوبی استان نیز کاهش نزولات آسمانی را در ۲۰ سال گذشته تجربه کرده و این امر با تاثیر مستقیم بر سفره‌های آب زیر زمینی و کشاورزی سبب شده تا میزان زمین‌های زیر کشت کشاورزی کاهش یابد و در بسیاری از مناطق الگوی کشت تغییر کند.
بخش کشاورزی سیستان و بلوچستان با عنایت دولت در سال‌های اخیر در مسیر تحول و رونق بیش از پیش قرار گرفته به طوری که طرح انتقال آب با لوله در سطح ۴۶ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی دشت سیستان، اجرای سیستم آبیاری تحت فشار در سطح ۱۰۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی جنوب و مرکز استان با اعتبار ۱۰ هزار میلیارد ریال، تدوین سند تامین ۵۰ هزار تن گوشت کشور ازاین استان، تدوین سند توسعه شیلات و محصولات باغی و دامپروری از جمله مهمترین دستاورد‌ها به حساب می‌آید.
اما از سوی دیگر با وجود اینکه عوامل زیست محیطی، تغییرات آب و هوایی و کمبود بارش کافی نقشی به‌سزا در فروسایی زمین و پیشروی بیابان‌ها دارند، اما در برخی موارد فعالیت‌های انسانی را نیز باید در زمره این گروه قرار داد. بر اساس برآورد‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیش از ۲۰ درصد مساحت ایران تحت تاثیر بیابان‌زایی قرار دارد و سرانه بیابان در کشور ما ۴۳۰۰ متر مربع است این در حالیست که سرانه بیابان در جهان ۲۰۰۰ متر مربع است. افزون بر این، بر اساس یافته‌های سازمان هواشناسی نیز بیش از ۹۰ درصد مساحت کشور تحت تاثیر خشکسالی قرار دارد.
به مناسبت روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی علی محمد طهماسبی بیرگانی- مدیر ستاد مقابله با گرد و غبار کشور- با بیان اینکه کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی هر ساله شعاری را برای روز جهانی مقابله با بیابازایی انتخاب و اعلام می‌کند، می‌گوید: شعار امسال این است: «سرزمین ارزشمند است و برای حفظ و احیای آن باید سرمایه‌گذاری کنیم.»
وی با اشاره به اینکه در ایران حجم بیابان‌زایی بیشتر از بیابان‌زدایی است، تصریح می‌کند: با توجه به شرایطی که کشور ما دارد، حجم بیابان‌زایی هم از منظر بیابان‌زایی طبیعی و هم بیابان‌زایی انسانی بیشتر از بیابان‌زدایی است. مدیر ستاد مقابله با گرد و غبار کشور ادامه می‌دهد: در کشور ما در ابتدا مقابله با بیابان‌زایی بیشتر جنبه مقابله با هجوم ماسه‌های روان را داشت، اما به تدریج که کنوانسیون مقابله با بیان‌زایی شکل گرفت، کنترل عوامل کاهش‌دهنده توان تولید سرزمین مورد توجه قرار گرفت.
طهماسبی با بیان اینکه باید نوع نگاه مسئولان و برنامه‌ریزان به پتانسیل‌های سرزمین و توان تولید سرزمین اصلاح تغییر کند، می‌گوید: در این زمینه باید روی اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه تمرکز و از عوامل تخریب سرزمین جلوگیری و پیشگیری کنیم. در این میان لازم است نوع نگاه بهره‌برداران و آحاد جامعه نیز تغییر کند. مردم باید خودشان از خود شروع کنند به این ترتیب بتوانند با برداشتن گام‌های کوچک، گام بزرگتری در حوزه بیابان‌زدایی و جلوگیری از تخریب سرزمین بردارند.
وی تاکید می‌کند: مسئولان تمام وزارتخانه‌ها و تصمیم‌گیران کشور باید ضمن تغییر نوع نگاه به توان تولید سرزمین، بدانند که چه کار‌هایی نباید در این حوزه انجام دهند. موضوع آب نیز بسیار جدی است و باید صرفه‌جویی را با جدیت در دستور کار قرار دهیم و برای بهره‌برداری از منابع آب روش‌های نوینی را انتخاب کنیم تا پتانسیل‌های موجود را از دست ندهیم.
طهماسبی با تاکید بر اینکه باید به سمتی حرکت کنیم که بتوانیم مطابق با استاندارد از پتانسیل‌های سرزمین استفاده کنیم، می‌گوید: واضح است که اگر یک سرزمین پتانسیل تولید بیولوژیک ندارد، باید به سمت استفاده از پتانسیل‌های غیر بیولوژیک سوق پیدا کند که در فلات مرکزی ما عمدتا به همین شکل است و باید استفاده از انرژی‌های خورشیدی، باد و پتانسیل گردشگری را جایگزین بهره‌برداری‌ها از منابع طبیعی کنیم.
پیگیری پیامد‌های ناشی از بیابانی شدن سرزمین‌ها موضوع مهمی است که بنا بر دیدگاه کنواسیون مقابله با بیابان‌زایی، در مناطق روستایی که مردم وابستگی زیادی به اراضی حاصلخیز دارند، تخریب سرزمین عامل اصلی مهاجرت اجباری محسوب می‌شود.
در همین راستا، طی سال‌های گذشته در کشور ما اقداماتی برای مقابله با بیابان‌زایی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان شروع شده که پروژه ترسیب کربن از مهمترین آن‌ها است که از سوی سازمان جنگل‌ها پیگیری می‌شود و سعی دارد با ایجاد مشاغل جایگزین کشاورزی یا حتی کشاورزی پایدار امکان سکونت را در روستا‌های کم‌آب فراهم کند.
به‌طور قطع توجه و تمرکز بر اقدامات مقابله‌ای برای بیابان‌زایی نیاز به جدیت بیشتری در کشور ما دارد، چون کشور ما جزئی از منطقه خاورمیانه است و بر اساس برآورد‌های سازمان ملل در ۴۰ سال گذشته خشکسالی در مناطق خاورمیانه بیشتر و طولانی‌تر شده است که این شرایط احتمالا با وجود تغییرات اقلیمی بدتر نیز خواهد شد بنابراین اقدامات کشور‌های این منطقه باید از مقابله با عوارض خشکسالی فراتر برود و آن‌ها برنامه‌هایی مؤثر برای رویارویی با شرایط بدتر داشته باشند و به این برنامه‌ها عمل کنند.
منابع / ایسنا و ایرنا
ارسال نظر