چین و روسیه معماران نظم نوین جهانی هستند؟

ایگور ایوانف (Igor Ivanov)، رئیس شورای روابط بین‌الملل روسیه در گزارشی تحلیلی در روزنامه روسیسکایا گازتا به اهمیت سفر پوتین و چشم انداز رابطه چین و روسیه پرداخته است:

دیدار رسمی ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه از چین و مذاکره وی با شی جینپینگ، مرحله مهم شکل گرفتن روابط نوین دارای اهمیت راهبردی بارز بین دو کشور بود. این روابط در شرایط خطرناک فعلی که سامانه روابط بین‌المللی را تهدید می کند و شدت یافتن تضادهای ژئوپلتیک تقویت مي‌شود.

امروز جنگ‌های اقتصادی به راه افتاده از سوی دولت آمریکا به تهدیدهای امنیتی اضافه شده است. این جنگ‌ها ضربه خطرناک دیگری به معماری سست نظم جهانی است.

به نظر می‌رسید در این دوران فوق العاده بغرنج و غیر قابل پیش بینی اتخاذ تصمیم‌های دارای اهمیت راهبردی (دارای اهمیت نه تنها برای روسيه و چین بلکه جامعه جهانی) کار دشواری است. ولی ما سال به سال شاهد این هستیم که به پاس سیاست پیگیر رهبران دو کشور بنای جدید همکاری روسيه و چین ساخته مي‌شود، همکاری که با تمام شرایط قرن بیست و یکم هماهنگ است.

به رغم اهمیت روابط دوجانبه روسيه و چین، بررسی اوضاع جاری در جهان و مسائل نظم جهانی نوین در حال شکل گرفتن شایان توجه خاص است. بدون اغراق می توان گفت با گذشت دو دهه از پایان جنگ سرد، سامانه سیاست جهانی یالتا ویران شد و بنای جدیدی به جای آن ساخته نشد و امروز جهان با سرعت فزاینده ای به سوی هرج و مرج حرکت می‌کند. این هرج و مرج نه تنها برخی کشورها یا مناطق بلکه تمام جامعه جهانی را تهدید می‌کند.

در گذشته‌، انتقال به نظم جهانی نوین همیشه با اندوخته شدن فنآوری‌های تولیدی ارتباط داشته و جنگ‌ها و انقلاب‌ها کاتالیزاتور انتقال بودند ولی امروز انقلاب‌ها و جنگ‌های جدید می‌تواند برای تمام بشریت ویرانگر باشد.

مراکز سنتی سیاست جهانی (ایالات متحده و اتحادیه اروپا) در شرایط کنونی نمی‌توانند در تشکیل نظم جهانی نوین نقش پیشرو ایفا کنند. در این رابطه روسيه و چین در مقایسه با دیگر مراکز نیروی جهانی امتیازات محسوسی دارند:
اولاً جوامع این دو کشور در مورد مهم‌ترین مسائل بين‌المللي موضع متفق دارند.
ثانیاً دو کشور در رابطه با ویژگی توسعه سیاسی خود می‌توانند سیاست خود را بر اساس طراحی راهبردی بلندمدت پیاده کنند.
ثالثاً روسيه و چین تجربه بزرگ همکاری دوجانبه را اندوخته‌اند که می‌تواند وسیله راه انداختن مرحله به مرحله "روابط قدرت‌های بزرگ نو" تلقی شود. مکانیزم‌های چندجانبه که با شرکت فعال روسيه و چین ساخته شده‌اند (سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و اتحاد اقتصادی اورآسیا) می‌توانند به مرور زمان به اجزاء ساختار بين‌المللي آینده تبدیل شوند.

چنانچه در اعلامیه مشترک امضا شده در خاتمه مذاکرات پوتین و شی جینپینگ گفته مي‌شود دو کشور "روابط بین‌المللی نوین را با اتکا بر اصول احترام متقابل، عدالت و همکاری دارای منفعت متقابل پیش خواهند برد و جامعه واحد سرنوشت بشریت بر اساس شرکت برابر همه کشورها در مدیریت جهانی ... را خواهند ساخت و به شکل گرفتن نظم جهانی چند قطبی عادلانه‌تر و معقول‌تر مساعدت می‌کنند".

مذاکرات سران دو کشور طی دیدار رئیس‌جمهور روسیه از چین نشان داد مشارکت دو کشور نه تنها نمونه روابط دولتی معاصر است بلکه در حفظ توازن و ثبات راهبردی در جهان نقش فزاینده ایفا می‌کند.

در همین راستا، ناتالیا پورتیاکووا (Natalya Portyakova) و یولیا ماکارووا (Yulia Makarova) نیز در گزارشی در روزنامه ايزوستيا دربارۀ سفر پوتین به چین نوشته اند:

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، هفته گذشته دیدار سه روزه از چین داشت که مذاکرات فشرده دوجانبه و شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای را در بر گرفت. در برنامه مذاکرات روسيه و چین هم قراردادهای چند میلیاردی و هم ژست‌های غیر رسمی نشان دهنده محبت دو طرف موجود بود. بین قراردادهای اقتصادی مي‌شود به قرارداد ساخت دو مرحله دیگر نیروگاه هسته‌ای "تیان وان" (Tianwan) و ساخت نیروگاه هسته‌ای جدید اشاره کرد. راکتور نوترون‌های سریع برای مصارف نمایشی با مساعدت روسيه در چین ساخته مي‌شود. همچنین شرکت راه آهن روسیه در مورد ترتیب دادن انتقال سریع السیر با شرکت راه آهن چین به توافق رسید. جای گفتن دارد سران دو کشور با یکدیگر خیلی با محبت صحبت می‌کردند. رئیس‌جمهور روسیه گفت سطح بالای تعامل روسيه و چین نه تنها برای دو کشور بلکه سراسر جهان شایان اهمیت است. طرف چینی هم از دیدار ارزیابی مثبت به عمل آورد.

ژائو هواشنگ (Zhao Khushen) مدیر مرکز مطالعات روسيه و آسیای مرکزی (چین) به روزنامه ايزوستيا گفت: "این دیدار برای هر دو کشور به معنی آغاز نوین تعامل طی 5 تا 6 سال آینده می‌باشد. ملاقات بار دیگر نشان داد طرفین آماده ادامه و تقویت همکاری هستند".

پوتین در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در چین هم شرکت کرد. رئیس‌جمهور روسیه اطمینان دارد سازمان پس از وارد شدن هند و پاکستان به آن کارآمد است. طی اجلاس امور امنیت بين‌المللي و همکاری در حوزه گمرکی بررسی شد که اجازه می‌دهد موانع سر راه تجارت از میان برداشته شود. شی جینپینگ در این رابطه از رویکرد یکجانبه و حمایت از بازار داخلی در بازرگانی جهانی انتقاد کرد.

طرفین در خاتمه اجلاس بسته بزرگ اسناد سازمان و از جمله بیانیه چینگ دائو (Qingdao) را امضا کردند. سران در این بیانیه پایبندی به اصل عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها را تأیید و گسترش روند بکار گرفتن اقدامات حمایت از بازار داخلی در اقتصاد جهانی را محکوم و همچنین قصد مبارزه مشترک با تروریسم، افراط گرایی و جداییطلبی و مواد مخدر را تأیید کردند. ضمناً، به گفته یک صاحبنظر چینی، عضویت هند و پاکستان در سازمان به جای مشکل تراشی برای آن به ملایم شدن برخی اختلافات دو کشور مساعدت کرده است.

آلکساندر لوکین (Alexandr Lukin) مدیر مرکز مطالعه آسیای شرقی و سازمان همکاری شانگهای در دانشگاه دولتی روابط بین‌المللی مسکو هم موافق است که عضویت دو کشور مشکلی برای سازمان به وجود نیاورده است. به نظر وی دو کشور می‌توانند در آینده در فعالیت سازمان سهیم شده و پیشنهادهایی در بخش اقتصادی در منطقه آسیای مرکزی مطرح می‌کنند. به نظر وی سازمان در هر حال وزن بين‌المللي خود را تقویت کرده است.

پوتین طی دیدار به پیشنهاد مربوط به احیای عضویت روسيه در "گروه هشت‌گانه" واکنش نشان داده و گفت روسيه از آن خارج نشده است. اینها کشورهای گروه هفت‌گانه بودند که از رفتن به روسيه خودداری کردند. روسيه خوشحال مي‌شود از آنها در مسکو پذیرایی کند. وی ضرورت ملاقات دوجانبه سران روسیه و آمریکا را تأیید کرد.