کاروانسرای تاج‌آباد متفاوت ترین کاروانسرای مدور ایران

کاروانسرای تاج‌آباد، در روستای تاج‌آباد در همدان قرار دارد. این کاروانسرا در سال ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۷۲ به‌عنوان یک اثر ملی ایران، ثبت شد.

ساخت کاروانسرا از قدیم در خطه ایران‌ زمین امری رایج بوده است و در جای‌جای سرزمین ما کاروانسرا‌های زیادی وجود دارد. شاید تاکنون در هیچ مقاله معرفی کاروانسرا، به مفهوم و کاربرد دقیق این بنا اشاره نشده است، این فرصت را مغتنم می‌شماریم تا کمی بهتر کاروانسرا‌ها را بشناسیم.


کاروانسرا ترکیبی است از کاروان، یا کاربان، به معنی گروهی مسافر که دسته‌ای سفر می‌کنند و سرا هم که از زبان پهلوی گرفته شده است، به معنای خانه و مکان است. به زبان ساده می‌توان گفت: کاروانسرا ساختمانی است که یک کاروان را در خود جای می‌دهد. پلان کاروانسرا‌ها معمولا مربع یا مستطیل است. کاروانسرا‌ها ورودی‌هایی بزرگ دارند و دیوار‌هایی به‌عنوان بادگیر در انتهای ساختمان تعبیه شده.


تاریخچه ی کاروانسرای تاج آباد

کاروانسرا‌ها در تمام دوره تاریخ ما نقش مهمی داشته‌اند، کاروانسرا‌هایی وجود داشتند. افراد از آن برای اسکان چهارپایان خود استفاده می‌کردند که آن را رباط می‌خوانند. سنت ساخت کاروانسرا چه قبل از اسلام و چه بعد از اسلام در ایران جاری بود و بعد از اسلام هم کاروانسرا‌های زیبایی در خاک ما ساخته شد، کاروانسرای تاج‌آباد هم یکی از کاروانسرا‌های زیبای بعد از اسلام است که در عصر صفوی در روستای تاج‌آباد همدان ساخته شده است.

 

تاج‌آباد سفلی روستایی از توابع شهرستان بهار در استان همدان است. در لغت‌نامه دهخدا درباره این روستا مطالب زیادی وجود دارد، عبارت زیر بخشی از تعریف تاج‌آباد در لغت‌نامه دهخدا است:

تاج‌آباد. (اِخ) دهی از دهستان چهار بلوک بخش سیمینه‌رود شهرستان همدان ۲۸ هزار گزی جنوب باختری قصبه بهار هزار گزی جنوب شوسه همدان به کرمانشاه کوهستانی، سردسیر دارای ۱۳۰۰ تن سکنه هست.

موقعیت جغرافیایی کاروانسرای تاج آباد

محل دقیق قرارگیری کاروانسرای تاج‌آباد در روستای تاج‌آباد سفلی است. این روستا در غرب استان همدان و درواقع نزدیک به جاده همدان به کرمانشاه است. مردم این روستا به زبان کردی باهم صحبت می‌کنند. کاروانسرا در بخش مرکزی روستا قرار دارد، بنا در کنار جاده همدان-کرمانشاه و بر سر راه زائران کربلا قرار دارد.


کاروانسرای تاج‌آباد درواقع یک رباط بوده وبرعکس اکثر کاروانسرا‌های ایران که دارای پلانی مستطیل شکل هستند این کاروانسرا دارای پلان مدور است، این پلان در میان کاروانسرا‌های ایران بسیار کمیاب است و در منطقه غرب یکی از مهم‌ترین کاروانسرا‌ها به شما می‌آید.

 

درب ورودی بنا دارای دو طاق‌نما تزئینی و نمایی مدرن است که دو درب چوبی روی آن قرار دارد. این قسمت محل ورود به اصطبل‌ها و حجره‌های پایین است. در جلو کاروانسرا ۲۶ حجره وجود دارد، کف حیاط کاروانسرا سنگ‌فرش است و ۲ چاه آب داخل بنا است. مصالح اصلی که در ساخت کاروانسرای تاج‌آباد از آن استفاده شده، آجر قرمز و ساروج است.

 

این کاروانسرا، جدا از بخش رباط که مخصوص نگه‌داری احشام بوده، کاروانسرایی زیارتی به‌حساب می‌آید که زائران کربلا از آن استفاده می‌کردند. کاروانسرا به دست بانو جهان قاجار، از نوادگان فتحعلی شاه و حاج میرزا علینقی کوثر همدانی ساخته شده است. جهان خانم از بانوان پرهیزگار و خیرخواه دوران بوده و اقدامات خیرخواهانه زیادی انجام داده است. از دیگر خدمات او می‌توان به ساخت پل روان و بقعه و صحن امامزاده یحیی اشاره کرد.
منبع: سیری در ایران