دو اظهارنظر متناقض: بالاخره مختارنامه با تاریخ منطبق بوده است یا نه؟!

به گزارش پارسینه، محمد بیرانوند در گفتگو با خراسان می‌گوید:‌ «همان روزهای اول كه تاریخ طبری را مطالعه كردم، تنها یك خط درباره مختار اطلاعات داشت. درباره همسران مختار هم اطلاعات كمی آمده است. ما بر اساس وجوهی كه از شخصیت ها می شناسیم و با توجه به آشنایی مان با روان شناسی و جامعه شناسی شخصیت ها را نوشتیم.» با این حال او در گفتگو با کیهان اظهار داشته است: «آنچه در «مختارنامه» به تصویر درآمده، هیچ تنافری با واقعیت های تاریخی ندارد. درباره قتل اشقیا هم روال به همین ترتیب بوده. مثلا نوشته شده که شمر به همان شکل در ویرانه ای در یک دهکده کشته شد؛ با یک تغییرات خیلی جزئی که هنر درام ایجاب می کرد. به طوری که لطمه ای به استناد کار وارد نکرده است. «مختارنامه» یک کارکاملا مستند است و به موازات تاریخ پیش رفته است.»

***

«محمد بیرانوند» به همراه «حسن میرباقری» فیلم نامه اولیه مجموعه «مختارنامه» را به رشته تحریر درآورده است.

او متولد ۱۳۵۲، اهل خرم آباد و در رشته كارشناسی خبر تحصیل كرده است. با لهجه شیرین خرم آبادی می گوید كه با «حسن میرباقری» مشغول نگارش فیلم نامه ای با نام «ابوطالب» است و می خواهد ادای دین به پیامبری كند كه دوستش دارد. روزنامه خراسان با وی درباره سریال گفت وگویی كرده كه می خوانید:

گفتگوی اول

* چه كتاب هایی را برای نگارش «مختارنامه» مطالعه كردید؟

** ما منابع زیادی نداریم و منابع موجود مستند درباره تاریخ طبری و یعقوبی است. درباره سال های ۶۰-۶۱ و یا ۶۵ هجری قمری، اطلاعات تنها در حد ۵ صفحه موجود است. ما به اندازه عمرمان مطالعه می كنیم یعنی یك هنرمند حرفه ای باید همیشه در حال مطالعه و كنكاش باشد.

* به نظر می رسد بخشی از نگارش فیلم نامه به تخیل باز می گردد.

** تخیل فاصله های بین واقعیت ها را پر كرده است. همان روزهای اول كه تاریخ طبری را مطالعه كردم، تنها یك خط درباره مختار اطلاعات داشت. درباره همسران مختار هم اطلاعات كمی آمده است. ما بر اساس وجوهی كه از شخصیت ها می شناسیم و با توجه به آشنایی مان با روان شناسی و جامعه شناسی شخصیت ها را نوشتیم.

* اغلب شخصیت های آثار میرباقری در مقطعی از زندگی خود بر سر دو راهی تصمیم گیری قرار می گیرند. نمونه بارزش نیز شوذب «معصومیت از دست رفته» یا كیان ایرانی «مختارنامه» و یا حتی خود «مختار» و ... است.

** این شخصیت ها از قلم ما آمده است. البته ما تحت تاثیر دنیای میرباقری «مختارنامه» را نوشتیم ولی تردید جزو رئالیسم زندگی هر انسانی است. همه ما دچار شك ها، تردیدها، فكرها و وسوسه ها می شویم و مختار هم مانند ما بود. ما تنها معصومین را می توانیم بگوییم كه دچار وسوسه نمی شوند.

* فیلم نامه ای كه نوشتید تا چه حد توسط «داوود میرباقری» حذف و اصلاح شد؟

** داوود میرباقری این مجال را داد كه نوشته مان را همان گونه كه تحریر شد بدون هیچ حذف و اصلاحی به تصویر كشیده شود. «مختارنامه» ایرادهایی هم دارد و اگر امروز نوشته می شد، شخصیت های منفی را قوی تر می نوشتیم. البته چون با نگاه تعزیه كار شده است در نهایت نیز همین در می آمد.

* برای این كه همه شخصیت ها را به مخاطب معرفی كنید و فراز و فرود آن ها را در قصه بنویسید، طرحی نوشتید؟

** همیشه قصه یك خیر و شر دارد، قهرمان و ضدقهرمان. بقیه شخصیت ها باید قصه كشمكش خیر و شر را به دوش بكشند. هنر نویسنده است كه این مهره چینی ها را مانند شطرنج حركت شان بدهد. نوع پردازش داده ها و اطلاعاتی كه می دهی باید آن قدر جذابیت داشته باشد كه از همان اول لو ندهی كه قرار است چه اتفاقی بیفتد.

* ریتم «مختارنامه» از نقاط قوت این مجموعه تاریخی به شمار می رود. این مسئله به فیلم نامه و ریتم آن بر می گردد. نظر شما در این باره چیست؟

** خیلی ها می گویند كه ریتم خوب است ولی می توانست از این بهتر هم باشد. اگر «مختارنامه» امروز فیلم برداری می شد، سینمایی تر و كم گفت وگوتر كار می كردیم. «مختارنامه» یك كار دلی بود و دلی نوشته شد. آدم حیفش می آمد كه یك موضوع دلی را، فدای ضرب آهنگ تكنیكی كند.

* گویا «جمشید هاشم پور» را برای نقش «مختار» در نظر داشتید؟

** بله، چون «هاشم پور» به خاطر صلابت و شخصیتی كه دارد یك جنم پررنگ، مردانه و حماسی تری نسبت به «عرب نیا» دارد. «عرب نیا» در نوع خودش با این شكل از یك قهرمان كه ما قرار است صلابت در نوع نگاهش ببینیم، خوب است. اما متاسفانه نتوانسته است بازی ها را در بیاورد یعنی باید به كارش رنگ هایی می داد كه بتوان از آن، همه جوانب یك قهرمان را به شكل بیرونی اش دید.

منبع: آینده

بخش‌هایی از گفتگوی دوم

به گزارش مشرق، نویسنده سریال "مختار" در گفت وگویی به تشریح دیدگاههای خود پرداخت. محمد بیرانوند در مصاحبه با روزنامه کیهان به مواردی اشاره کرد که مهمترین آنها را می خوانید:

* تصویری که هم اکنون به عنوان سریال «مختارنامه» پخش می شود، دقیقا همان تصویری است که 10سال قبل مدنظر نویسندگان( من، حسن و داود میرباقری)بود.

* به جز صحنه های مربوط به حضرت ابوالفضل(ع) بخش دیگری از سریال دچار ممیزی نشد.دلیلش هم این بود که در این 10سال باور مخاطب ما به قدری رشد کرد که حتی از آن چیزی هم که ما فکرش را می کردیم جلوتر رفت. مثلاً مردم به ما اشکال می گیرند که چرا شخصیت ها در این سریال سیاه و سفید هستند؟ و یا این که چرا شمر حتماً باید برص داشته باشد و یا اینکه چرا شمر در این سریال، قاری قرآن و وجیه نیست؟ این واکنش ها برای من خیلی قشنگ بود. چون نشان می دهد که مخاطب، خیلی جلوتر از ما عمل می کند.

*(سوال می شود)بااینکه برخی مخاطب های سریال دوست داشتند که اشقیا در این سریال با شدت بیشتری خونشان ریخته شودچرا چهره مختار و قیام او را مهربان تر از آنچه بود نشان دادید؟

اصلاً چرا باید مخاطب یک فیلم از کشته شدن آدم ها- ولو شر- لذت ببرد؟ آن هم با آن شکل های بسیار فجیع مثل انداختن در روغن جوش. لذت بردن از مثله شدن یک آدم، ولو اینکه از شقی ترین باشد به نظر من در قاموس مسلمانی نیست. این هم که در افواه شنیده می شود که مختار ظهور کرد تا دل ما را خنک کند، بازهم جای بحث جامعه شناسی دارد که اگر جامعه به سمت چنین مسائلی برود، احساسی و هیجانی می شود. به نظرم باید انتظار مخاطب را عمیق تر کنیم. البته یک عده هم الآن انتقاد دارند که این سریال را به شکل خشنی ترسیم کرده و خیلی خون و خون ریزی دارد. ضمن این که در اخبار تاریخی هم این طوری نوشته نشده که یک قهرمان شیعی بلاهایی چون کندن پوست و مثله کردن و انداختن دشمن خود در روغن داغ انجام داده.

* آنچه در «مختارنامه» به تصویر درآمده، هیچ تنافری با واقعیت های تاریخی ندارد. درباره قتل اشقیا هم روال به همین ترتیب بوده. مثلا نوشته شده که شمر به همان شکل در ویرانه ای در یک دهکده کشته شد؛ با یک تغییرات خیلی جزئی که هنر درام ایجاب می کرد. به طوری که لطمه ای به استناد کار وارد نکرده است. «مختارنامه» یک کارکاملا مستند است و به موازات تاریخ پیش رفته است.

* من فعالیت سینمایی خودم را از انجمن سینمای جوان خرم آباد شروع کردم که حاصل آن نوشته شدن دو سه تا فیلمنامه سینمایی بود. همین فیلمنامه ها واسطه آشنایی من با آقای میرباقری شد. وقتی برای تحصیل در دانشکده خبر به تهران آمدم ایشان قلم من را که دیدند تشویق کردند. آنجا بود که آقای میرباقری از من خواست که به همراه برادرش حسن، در نوشتن فیلمنامه «سلمان فارسی» به او کمک کنیم. اما این کار ادامه پیدا نکرد و ماجرای سریال «معصومیت از دست رفته» پیش آمد که همراه با او و حسن فیلمنامه اش را نوشتیم. بعد از آن بلافاصله «مختارنامه» را نوشتیم.

* بعد از مشخص شدن خطوط کلی قرار شد تا هم من و هم حسن دو ورسیون 13 قسمتی بنویسیم که با اضافات شد 20 قسمت. بعد دیالوگ هم وارد کردیم. درباره مختارنامه هیچ بحثی نداشتیم. هر دو تا هم داعیه دار هستیم و برای حرف هایی که می زنیم، هم تکنیک و فن بلدیم. با این گفت وگوهایی که با هم داریم مقصد و شخصیت و مضامین طراحی می شود.

*در آن روزهایی که مشغول نوشتن «مختارنامه» بودم، یکی از درگیری های ذهنی ام این بود که بهتر است احساسی باشم یا عاقل؟به خصوص اینکه در آن زمان تازه به تهران آمده بودم و برای من که در یک محیط روستایی پاک پرورش پیدا کرده بودم، دیدن بعضی اتفاقات در این شهر باورپذیر نبود. مثلا اینکه یک جوان برای سوار شدن به اتوبوس یک پیرمرد را هل می داد؛ ما این چیزها را ندیده بودیم. تربیت خانوادگی ما این گونه مسائل را برنمی تافت. به همین دلیل اوائل خیلی سرخورده شدم؛ در حد افسردگی! به خصوص اینکه دانشکده ای که در آن تحصیل می کردم، درست در مرکز شهر و اوج شلوغی بود. هم آن موقع و هم الان یکی از بهترین سرگرمی های من رفتن بین مردم و دیدن کاراکترهای فیلمنامه هایم است. یعنی کاراکترهایی که در ناخودآگاهم هستند را با همان حالت و لباس می بینم.

* مختار، قهرمانی است که اصلا احساسی نیست، حتی در برخورد با همسر و نزدیک ترین اطرافیانش با خرد برخورد می کند.

* خیلی ها به دنبال محل آرامگاه کیان هستند تا به زیارت او بروند و برایش فاتحه بخوانند. اگر در سریال «مختارنامه» همین شخصیت هم معرفی و قدردانی شده باشد، باز هم موفق است... آرامگاه کیان مشخص نیست. می توانیم بگوییم که آرامگاه او در دل همه ما ایرانی هاست.

*اگر الان می خواستم مختارنامه را بنویسم، مطمئناً با نگاه امروز، خیلی سعی نمی کردم که همه چیز را بگویم. سعی می کردم تا وجوه دراماتیک را به شکل مبسوط تری، به ویژه در پردازش شخصیت های اصلی تقویت کنم و به حاشیه های بیرونی جنگ ها کمتر پرداخته شود. تماشاچی ما جاهایی که داستان از اصل ماجرا دور شد، احساس کسالت پیدا کرد. در شخصیت پردازی هم از ترسیم شخصیت ها به شکل سیاه و سفید پرهیز می کردم. من امروز شمر قاری قرآن را از آنچه در مختارنامه به تصویر کشیده شده بیشتر می پسندم.

* خیلی از ما خودمان را باخته ایم و فکر می کنیم که اگر ظاهرمان غربی شود پیشرفت می کنیم! اینکه مقام رهبری هم گفته اند که ما باید علوم انسانی را تعریف کنیم، عین آیه است. چرا؟ چون که روشنفکران ما -چه چپ و چه راست- همه اش حرف های غربی ها را نشخوار کرده اند. مثلا چپی ها قبل از انقلاب درباره یک روستا داستان می نوشتند، اما چون ایمان مذهبی مردم را نادیده می گرفتند تصویر واقعی مردم در آن دیده نمی شد.ما دارای یک هویت چند هزار ساله دینی هستیم.

حالا ما می خواهیم به خردگرایی دینی و جامعه ای مبتنی بر علوم دقیقه جدید هم برسیم که زحمت می خواهد.

* قبل از این انقلاب یک نفر مثل شریعتی آمد از دل جامعه شناسی ما ایرانی ها کار کرد و جواب گرفت. خود حضرت امام خمینی (ره) چطور توانست مردم را به قیام وادارد؟ چون حرفی که می زد از دل مردم بود. در هنر هم ما باید به جامعه آینه و تابلو بدهیم. متأسفانه الان در دانشکده های هنری و سینمایی ما، آموزه ها و نظریه های غربی را تدریس می کنند. این باعث بسته شدن دست و دل هنرمند و دادن عینک سیاه و به او می شود.

* دانشکده های هنری ما به طرز عجیبی مغز دانشجویان را مسخ می کنند. فرمول هایی هم که به آن ها یاد می دهند، انتهایش می شود «جدایی نادر از سیمین» که نمایش نیست، بلکه در واقع یک تحلیل درباره موضوعی سیاسی- اجتماعی است که می شد آن را توی یک مقاله هم نوشت. ولی سرو دست می شکنند. برای آن، درحالی که اصلاًنمایش نیست.

مشرق به نقل از کیهان