«پول ملی بدون چهار صفر» به تصویب هیات دولت رسید

با موافقت هیات دولت، طرح اصلاح پول ملی که یکی از محورهای طرح تحول اقتصادی است با محوریت حذف چهار صفر از پول ملی کلید خورد؛ به گفته مسوولان بانک مرکزی، بسترسازی برای اجرای این طرح نیازمند سه‌سال زمان است؛ تبلیغات و آماده‌سازی افکار عمومی یکی از پیش شرط‌های اجرای طرح از سوی مسوولان بانک مرکزی بیان می‌شود؛ اقدامی که با الگوبرداری از تجربه موفق ترکیه قرار است در دستور کار قرار گیرد؛ کاهش حجم اسکناس، طراحی اسکناس جدید متناسب با اسکناس رایج کنونی و اصلاح برخی قوانین از جمله اقدامات پیش شرطی اجرای طرح از نگاه محققان و کارشناسان است. البته در کنار شرایط عملیاتی یک نکته سیاستی وجود دارد که موافقان و مخالفان بر آن انگشت تایید می‌گذارند و آن اینکه حذف چهار صفر از پول ملی در شرایطی موفق است که سیاست‌های ضد تورمی به اجرا گذاشته شود؛ در غیر این صورت وجود تورم، صفرهای پولی را پس از مدتی بازمی‌گرداند. اتفاقی که در برخی کشورها مانند برزیل، زیمبابوه و آرژانتین رخ داده است.رمز موفقیت تمامی کشورها در اصلاح پول ملی و حذف صفر، انضباط مالی و گذار از شرایط تورمی بوده است.

هیات دولت در جلسه عصر روز یک شنبه خود با حذف چهار صفر از پول ملی موافقت کرد.
پیشنهاد این طرح از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به هیات دولت ارائه شده و مرود موافقت اعضا نیز قرار گرفته است.
محمود بهمنی رییس کل بانک مرکزی در گفت‌وگو با «فارس» با اعلام اینکه هیات دولت با کلیات طرح موافقت کرده است؛ گفت: در هیات دولت قرار بر این شد آن بخش از جزئیات طرح که شامل نام واحد پول ملی جدید و جزء اعشار آن است به زودی از طریق سایت بانک مرکزی به نظرخواهی عمومی گذاشته شود. رییس‌کل بانک مرکزی اظهار کرد: بنابر پیش‌بینی‌های ما حداقل سه سال لازم است تا تمهیدات لازم برای جایگزینی پول ملی جدید تکمیل و به انجام برسد. خبر حذف چهار صفر اولین بار در ابتدای فروردین ماه سال قبل از سوی بهمنی اعلام شد. در صورت اجرای این طرح هر ریال مساوی با یک دلار می‌شود.

تاریخچه طرح
تلاش‌های برای طرح حذف صفر از پول ملی در پس از انقلاب به میانه دهه 70 باز می‌گردد. زمانی که طهماسب مظاهری دبیر کل و حسین عادلی رییس کل بانک مرکزی بود. در آن زمان مظاهری حذف صفر از پول ملی را پیشنهاد کرد اما این طرح از سوی رییس کل مورد قبول قرار نگرفت و به بایگانی رفت. 10 سال بعد غلامرضا مصباحی مقدم در مقام عضو ناظر شورای پول واعتبار در حاشیه مجمع عمومی بانک مرکزی حذف صفر را به احمدی‌نژاد پیشنهاد کرد در آن روز رییس دولت نهم دستور بررسی این طرح را داد. اما تا زمانی جابه‌جایی در ریاست بانک مرکزی و آمدن مظاهری به جای شیبانی اتفاق تازه ای برای این طرح رخ نداد. ورود مظاهری به بانک مرکزی این بحث را روز به روز جدی تر کرد. بحث صورت گرفته که حول محور اصلاح پولی بود بر چهار روش تمرکز داشت. بانک مرکزی در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده بود که بانکداری الکترونیک را به عنوان طرح پایه و اساسی با فرض به اجرا گذاشتن هر روش توسعه دهد. اما در کنار بانکداری الکترونیک،چه روشی باید برای اصلاح پولی ملی در دستور کار قرار می‌گرفت. گزینه اول تداوم وضع موجود و انتشار اسکناس درشت تر بود. کارشناسان پیشنهاد دهنده این طرح معتقد بودند در شرایط تورمی هر گونه اصلاحاتی ثمری نخواهد داشت و به نتیجه مطلوب منجر نمی‌شود بنابراین تا زمانیکه پیش شرط‌ها فراهم نشده به سیاق گذشته عمل شود. روش دومی که بانک مرکزی پیش روی خود داشت عمل به قانون پولی و بانکی بود. بر اساس ماده یک قانون پولی و بانکی هر ریال معادل صد و هشت ده هزارم گرم طلا است. بر اساس این قانون هر ریال معادل 621 تومان شرایط کنونی است. بانک مرکزی در آن زمان معتقد بود که استفاده از این روش شرایط محاسباتی را برای مردم سخت می کند. تغییر واحد پولی و حذف صفر گزینه‌های دیگری بود که از سوی برخی کارشناسان پیشنهاد شده بود. در خصوص حذف صفر از پول ملی، برخی کارشناسان به حذف مضربی از سه و برخی به حذف مضربی از چهار صفر اعتقاد داشتند. طهماسب مظاهری رییس‌کل بانک مرکزی مدافع حذف سه صفر از پول ملی بود. به گفته مظاهری حذف سه صفر از واحد پولی کشور نسبت به سایر گزینه‌ها برای مردم قابل پذیرش و راحت تر باشد، البته حذف چهار صفر نیز مطلوب است؛ اما حذف سه صفر محاسبات را روان تر می کند. بر خلاف اوایل دهه 70 این بار با رفتن مظاهری پرونده صفرها در بانک مرکزی بسته نشد، بلکه به صورت نیمه باز هر بار اظهار نظری از سوی مسوولان بانک درباره آن ابراز می‌شد تا اینکه در ابتدای سال اعلام شد حذف صفر به طور جدی در دستور کار قرار گرفته است.

سیاست حذف صفر
حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم و تورم تازنده آلمان‌غربی تجربه شد که چاپ مارک جدید را به دنبال داشت. پس از آن به ویژه از دهه 60 و 70 میلادی به این سو این عمل بارها و بارها در کشورهای مختلف که اکثرا کشورهای در حال توسعه بودند، به اجرا درآمد. کشورهایی که اقتصاد آنها از تورم بالا رنج می‌برد و ارزش پول ملی آنها در سراشیب سقوط قرار گرفته بود، برای ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادی و بازرگانی و همچنین کاهش هزینه چاپ اسکناس اقدام به حذف صفر یا صفرهایی از اسکناس‌ها کردند. عمده اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس هیچ‌گونه تاثیری بر شاخص‌های اقتصادی طرف عرضه و طرف تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد.
از این‌رو حذف صفر از پول ملی باید همراه دیگر اقدامات انقباضی در عرصه سیاست‌های پولی و انضباط مالی دولت‌ها باشد تا در کنار کنترل تورم، حذف صفرهای اسکناس کارکرد خود را داشته باشد. در غیر این صورت خداحافظی صفرها به زودی اثر روانی خود را از دست داده و صفرها قدرتمندتر از گذشته بازمی‌گردند. داده‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که دست‌کم 50 کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که در برخی از این کشورها برای تکمیل چرخه روانی نسبت به تغییر نام واحد پول نیز اقدام شده است.

برزیل؛ رکورددار حذف صفر
برزیل در دهه 60 و 70 میلادی به یکی از سنگین‌ترین تورم‌های آن زمان دچار شد. به گونه‌ای که پول ملی این کشور ماهانه 30 تا 40 درصد ارزش خود را از دست می‌داد. پیش از آن از سال 1930 تا 1942 پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال 1967 میلادی برای اولین بار 3 صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد. با این وجود برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال 1981 تورم این کشور بار دیگر به 151 درصد رسید. در این میان بار دیگر سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال 1989 بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و 431 درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال 1993 زمانی که تورم این کشور در مرز 2 هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف سه صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای‌لاتین به حساب می‌آید. از سال 1930 تاکنون طی شش مرحله 18 صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

هلند؛ تجربه توسعه‌یافته
بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیر منتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه 60 میلادی روبه‌رو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز 100 درصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با اعمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به‌همراه آن چهار صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی همراه باشد.

ترکیه؛ تجربه موفق
ترکیه کشوری اروپایی با بستری جهان سومی است که به یکباره شش صفر را از پول ملی خود را در سال 2005 میلادی حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه 80 آغاز شده و با شتاب به پیش رفت. هر دلار آمریکا که در سال 1988 با 1422 لیر قدیم ترکیه مبادله می‌شد در سال 2003 به بیش از 5/1 میلیون لیر قدیم رسید. در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به 3 میلیون لیر رسید. از سال 1981 به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌تر احساس می‌شد. درشت‌ترین اسکناس ترکیه از 5 هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد. تعداد بی‌شمار صفرها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می‌رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگهداری حساب‌ها به وجود آورده بود. از آغاز سال 2005 اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرد.

زیمبابوه؛ یک شکست کامل
دولت زیمبابوه در سال 2003 زمانی که تورم این کشور یک هزار درصد بود اقدام به حذف سه صفر از اسکناس‌های این کشور کرد. با این وجود دولت عملا هیچ‌گونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداده و صرفا به وجه روانی حذف صفرها اتکا کرد. بدیهی آنکه این کارکرد به زودی از میان رفت و تورم تازنده سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمبابوه از هم پاشید. هم‌اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز یازده میلیون درصد گذشته است و دولت برای تامین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس‌های یکصد میلیارد دلاری شده است. این در شرایطی است که بانک مرکزی این کشور اعلام کرده دیگر کاغذ اسکناس کافی برای نشر پول در اختیار ندارد.

راهکارهای عملیاتی
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که در مقطع کنونی حذف صفر هیچ کمکی به اقتصاد ایران نمی‌کند و تنها در محاسبات می‌تواند تغییراتی ایجاد کند؛ اما اگر قرار باشد این کار عملیاتی شود زمینه سازی کار به چه شکل باید باشد.
محمد‌هادی مهدویان، مسوول گروه مطالعاتی حذف صفر از پول ملی در پژوهشکده پولی و بانکی معتقد است:برای اصلاح واحد پول باید سه مرحله جداگانه تعریف شود. به گفته او در مرحله ابتدایی که می‌توان آن را فاز پیش از مرحله اول نامید اسکناس‌های ریز باید از گردش حذف شود. در فاز اول ریال جدید به جریان افتد که همزمان با ریال قدیمی در گردش باشد. در فاز آخر نیز یک واحد ریال معرفی و ریال جدید که برای دوره گذار طراحی شده بود از جامعه جمع‌آوری شود. در این س ناریو چند نکته باید رعایت شود:ریال جدید مشابه با ریال قدیم طراحی شود و در زمینه صفرها باید ظرافت‌هایی به کار گرفته شود. در ترکیه صفرهایی که قرار بود حذف شود به صورت کمرنگ تری در کنار صفرهای اصلی قرار گرفته بود. اما نکته ای که مهدویان بر آن تاکید دارد پیش شرط‌های اجرای موفقیت آمیز طرح است. این کارشناس اقتصادی معتقد است:حذف صفر باید در قالب یک بسته سیاست اقتصادی ضد تورمی اجرا شود. در کنار بسته ضد تورمی تدوین قوانین و تبلیغات وسیع از دیگر اقدامات ضروری است.

تجربه حذف صفر در ایران
واحد پول ایران بر مبنای دینار بنا شده بود واحد قدیمی پول روم و در ادامه امپراتوری روم شرقی بود که در بیان آنها این واحد «دیناریوس» خوانده می‌شد. در ادامه بر اثر تورم دینار به تدریج ارزش خود را از دست داد و واحدهای دیگری مانند «قران» هزار دینار و «تومان» 10 هزار دینار نیز به کار افتاد.کلمه تومان لفظی مغولی است که به معنای ده هزار در فارسی ترجمه می‌شد.با باز شدن پای پرتغالی‌ها در ایران رئال در ایران رایج شد.با رایج شدن رئال دولت ایران نیز به ضرب سکه‌های ریال دست زد که این ریال تا به امروز لفظ رایج در خصوص پول ملی ایران شد. اما این تغییر واحد تبدیل پول قدیم به جدید را برای مردم دشوار کرد. زیرا در آن زمان هر هزار دینار قدیم معادل یک ریال شد و ریال واحد اصلی قرار گرفت. مردم برای بیان راحت از لفظ یک هزاری و دو هزاری برای سکه‌های خرد ریال استفاده می‌کردند. اصلاحی که هم اکنون نیز رایج است. برخی مردم نیز از آنجایی که 1 ریال جدید با 1 قران سابق برابر بود، به جای ریال، همان قران را می‌گفتند. به این ترتیب دینار که کم ارزش شده بود کنار رفت؛ ولی ریال هم رواج کاربردی در زبان معاملات ایرانیان نیافت. در زبان مردم یک ریال (1000 دینار قدیم برابر 100 دینار جدید) را یک قِِران می‌گفتند و هر ده ریال (ده قران) را یک تومان. البته واحد پول رسمی دینار به پول خرد کمتر از یک ریال تبدیل شد و ریال قدرتمندتر جای آن را گرفت. تغییر دینار قدیم به ریال را می‌توان حذف سه صفر از پول ملی نامید.حذفی که طی آن یک واحد فرعی در اقتصاد ایران با نام تومان متولد شد.

منبع: دنیای اقتصاد