.svg)
دين و نظريه تكامل
پارسینه: انجمن فلسفه دين پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، دهمين نشست از سلسله درس گفتارهايي در فلسفه دين را با موضوع دين و نظريه تكامل برگزار كرد. در اين نشست دكتر رضا داوري اردكاني به بحث درباره نقد نظريه تكامل در ميان متفكران ايراني پرداخت. در اينجا خلاصه‌اي از سخنان دكتر داوري ارائه مي‌شود.
ورود و سير علم جديد در ايران
در فرهنگستان علوم، مطالعه‌اي راجع به ورود و سير علم جديد انجام شد و آنچه در اين مجال گفته مي‌شود حاصل قسمتي از اين مطالعه و پژوهش است. اين سير قدري ناهماهنگ و نامنظم است و اگر در پي اين باشيد كه درباره آن حكمي كلي انجام دهيد نمي‌توان آن را سير پيش رونده‌اي دانست. آشنايي ايرانيان با ترانسفورميست و نظرياتي كه به نظريه تكامل معروف شد ـ كه البته تعبير تكامل منشأ بسياري شبهات و ابهامات و گرفتاري‌ها گرديد ـ از همان زمان داروين شكل گرفت.
11 سال پس از انتشار كتاب "اصل انواع " داروين، درست همان زماني كه او در حال نگارش كتاب مهم دوم خود بود ميرزا تقي‌خان انصاري، استاد فاضل و جامع دارالفنون در كتاب "جانور نامه " كه به نظر مي‌رسد نام كتاب ترجمه بيولوژي است، صفحات معدودي را به بيان نظريه داروين اختصاص داد. مطالب اين كتاب، مطالب ساده‌اي است و ميرزا تقي‌خان به عنوان يك معلم آنچه را از كتاب‌هايي درباره داروين آموخته است، وصف مي‌كند. احتمال نمي‌رود او كتاب اصل انواع را ديده باشد، بلكه از گزارش‌هايي كه راجع به داروين و داروينيسم نوشته شده، مطلبي پرداخته و متعرض اعتراضات كليسا و مقامات ديني به اين نظريه نشده است.
مقاله‌اي درخشان از نظر تاثير و كم فروغ از نظر برهان
11 سال پس از جانور نامه، سيد جمال‌الدين اسدآبادي مقاله‌اي از جهتي درخشان و از نظري نه‌چندان قابل اعتنا نوشت. مقاله‌اي خواندني در مذهب نيچري، مقصود طبيعي است كه سرآغاز اين مذهب را داروين مي‌داند. اما در اين مقاله مطالب داروين و لامارك در هم آميخته شده و تفكيكي ميانشان صورت نگرفته است، در صورتي كه اين دو بسيار اختلاف نظر دارند.
از ويژگي‌هاي رساله سيد جمال كه بسيار نفوذ و تاثير داشته، لحن تند و ايدئولوژيك آن است كه در معارضه و مقابله با سر سيد احمدخان رئيس دانشگاه عليدر است. او از كساني است كه سعي كرد علم و دين را جمع كند، اما در بسياري نظرها با سيد جمال اختلافات شديد داشت. دلايلي كه سيدجمال‌الدين اسدآبادي در رد مذهب نيچري مي‌آورد دلايلي است كه اگر برخي از آنها به داروين نيز گفته مي‌شد مي‌پذيرفت، زيرا داروين هم با تمام آراي لامارك موافق نبود.
كتابي گمنام و ناشناخته به نام "فلسفه الانسان "
پس از حدود 30 سال، شخصي كه خود را به نام حائري‌زاده در كتاب معرفي كرده و ظاهراً نامش ميرزا علي‌اكبر هزارجريبي است كتابي به اسم "فلسفه الانسان " نوشته است. در اين كتاب مطالبي از مقاله سيدجمال‌الدين نقل شده و به جزئياتي چون انسان اورانگوتان پرداخته كه بسيار آن را به جملات و لحن و مطالب سيدجمال شبيه مي‌سازد. گمان مي‌رود هزار جريبي مطلبش را از مقاله اسدآبادي نقل كرده باشد. هر دو بين دين و نظريات ترانسفورميست، اختلاف و تضاد مي‌ديده‌اند.
در گزارش‌هاي ايشان نوعي آشفتگي وجود دارد به‌گونه‌اي كه وقتي هزار جربيي نظريات تراتسفوميست را خلاصه مي‌كند بيشتر به خلاصه نظر داروين شبيه است تا به نظريات لامارك.
اين كتاب كمتر شناخته شده، اما پس از آن كتابي نوشته شده كه بسيار مورد توجه قرار گرفته است. اين كتاب، خواندني است اما مشخص مي‌سازد كه بين مسجد شاهي و كسي كه بركتاب او رد نوشته است، سوءتفاهمي بزرگ وجود دارد. مسجد شاهي، كتاب خود را كه به زبان عربي فصيح است براي شبلي شميل فرستاده كه گزارشي تركيبي از ماترياليسم بوخنر و ماترياليسم ديالكتيك ماركس و اصل انواع داروين به زبان عربي نگاشته است؛ بنابراين كتبي كه در رد ماترياليسم به نام نقد داروين و لامارك نوشته شده است از سوي مخاطبان اين گزارش بوده وگرنه داروين و لامارك ماترياليست نبوده‌اند.
اهميت داروين
بسياري از ماترياليست‌ها و حتي شخص ماركس اظهار علاقه شديدي به داروين كرده‌اند. اهميت داروين تنها در نوشتن يك كتاب و داشتن يك نظريه نيست. كساني در تاريخ علم وجود دارند كه تكاني در جهان و ذهن و روح و فهم بشري به وجود مي‌آورند و داروين از جمله اين اشخاص است و ما كمتر متعرض اين شان داروين شده‌ايم و جا به جا، برخي مواضع نظريه او را نقد كرده‌ايم.
به نظر مي‌رسد سوءتفاهمي در كتاب مسجد شاهي وجود دارد به‌گونه‌اي كه شبلي شميل با درج كفاف جهلك آن را پس فرستاده است. گويي اين دو زبان يكديگر را نمي‌فهميده‌اند. اين به آن معناست كه مرحوم مسجد شاهي، صغرويات كتاب شبلي شميل را گرفته و در آن به چون و چرا پرداخته است. او اصراري در رد داروينيسم ندارد و در صغرويات كه قضاياي ممكنه است و نمي‌توان در آن چون و چرا كرد به چون و چرا پرداخته است.
صغرويات گزارش تجربه است كه امكان دارد درست نباشد، اما با رد آن مطلب رد نمي‌شود. وقتي نظريه وجود دارد يعني هنوز به صورت قانون علمي در نيامده است و نمي‌توان با رجوع به جزئيات آن را رد كرد.
سوءتفاهم مسجد شاهي و شبلي شميل
وقتي در دنياي مسيحيت، كليسا به نظريات ترانسفورميست عكس‌العمل نشان داده و گزارشي از آن توسط يك ماترياليست به آقا شيخ محمدرضا نجفي‌اصفهاني ارائه شد بايد انتظار مي‌رفت با اين تفسير و تعبير به مقابله برخيزد.
در كتاب او، او به زبان فقه و اصول و با روش آن، روش و زبان علم تجربي را نقد مي‌كند و اين‌گونه است كه اين دو زبان يكديگر را نمي‌فهميده‌اند. اما دقيق‌ترين كتاب در زمينه نظريه داروين، كتاب مرحوم دكتر سحابي است، زيرا او در اين زمينه درس خوانده و استاد اين علم بوده است. 2 صفت بارز كتاب او اين است كه نگارنده درباره مطلبي كه به آن پرداخته سمت استادي داشته و روش علمي را رعايت مي‌كند و ديگر اين‌كه نويسنده بر عدم تعارض علم و دين تاكيد دارد.
منبع : روزنامه جام جم
ارسال نظر