پدیده قطر; بازی‌های بزرگ یک امیرنشین کوچک

به گزارش پارسینه وبه نقل از بی‌بی‌سی، در پهنه متلاطمی که از شرق اقیانوس اطلس تا غرب اقیانوس هند گسترده است، امیرنشین کوچک قطر در ساحل جنوبی خلیج فارس، آسوده و آرام، به آرزوهای بزرگش می اندیشد. سونامی سهمگینی که زلزله اعتراض در تونس به راه انداخت، پشت دروازه های قطر متوقف شده است. بحرین کمی آن طرف تر در بحران عمیقی فرو رفته و همسایه جنوبی اش، عربستان سعودی، نگران تحولات بحرین است.

اما آل ثانی در قطر ظاهراً بر خلاف آل خلیفه در بحرین و آل سعود در عربستان زیاد نگران مسائل داخلی نیست، بلکه به تحولات لیبی چشم دوخته است. آنجا که حکومت معمر قذافی و مخالفانش، هر دو تهدید می شوند، قطر فرصتی دیده است.

دوحه، پایتخت قطر، چهارشنبه میزبان نشست "گروه تماس" لیبی بود. قدرتهای غربی و بعضی کشورهای منطقه همراه با چند سازمان بین المللی در این گروه تازه تأسیس حضور دارند. همه یکصدا گفتند که معمر قذافی باید از قدرت کنار برود. آنها توافق کردند که برای هدایت کمکهای مالی به مخالفان آقای قذافی یک صندوق بین المللی ایجاد کنند.

نخست وزیر قطر از این هم فراتر رفت و گفت: "قطر امکانات لازم را برای مردم لیبی فراهم خواهد کرد تا از خودشان دفاع کنند". یعنی قطر به مخالفان امکانات نظامی خواهد داد، احتمالاً شامل اسلحه. قطر همچنین دو هفته پیش با مخالفان آقای قذافی توافق کرد که در صدور نفت مناطق تحت کنترلشان به آنها کمک کند.

پیشتر یک سخنگوی دولت لیبی در طرابلس گفته بود: "ما خیلی امیدواریم که مردم و دولت آمریکا گول دروغها و توطئه های قطر را نخورند. قطر اصلاً شریک کسی نیست؛ بیشتر مثل یک شرکت نفتی است تا یک کشور".

این سخن به طنزی سیاسی می ماند: دولت لیبی از ابرقدرت جهان می خواهد تا از کشوری کوچک بازی نخورد. اما شاید اشاره ظریفی هم به این نکته داشته باشد که قطر کوچک در بازی بزرگان وارد شده است.

قطر، بعد از فرانسه، اولین کشوری بود که شورای مخالفان حکومت لیبی را به رسمیت شناخت. همچنین هواپیماهای جنگی اش را، همپای اعضای ناتو، برای اعمال منطقه پرواز ممنوع به لیبی فرستاد.

اما فقط لیبی نیست. نخست وزیر قطر اخیراً گفت که برای حل و فصل بحران یمن، شورای همکاری خلیح فارس امیدوار است که با رئیس جمهوری آن کشور معامله ای سیاسی بکند: علی عبدالله صالح از قدرت کناره بگیرد و در عوض او و خانواده اش از تعقیب قضایی مصون بمانند. آقای صالح جواب داد: "قدرت ما از ملت بزرگمان می آید نه از قطر یا هر کس دیگری. این دخالت آشکار در امور داخلی یمن است".

بازی موازنه و وجهه بین المللی

قطر از سالها پیش در عرصه سیاسی بین المللی، و عمدتاً در خاورمیانه و آفریقا فعال بوده است. میانجی گری اش در منازعات سودان و چاد بر سر دارفور و در منافشات مرزی اریتره و جیبوتی وجهه بین المللی اش را ارتقا داد.

قطر همچنین در مناقشه اسرائیل و فلسطینی ها بازی دوطرفه ای را نسبتاً ماهرانه اجرا کرده است: با حماس و حزب الله و متحدان منطقه ای شان، ایران و سوریه، روابط نزدیکی داشته است و از طرف دیگر، اسرائیل را هم خیلی از خود نرنجانده است.

قطر پانزده سال پیش با اسرائیل روابط تجاری برقرار کرد، اما پس از حمله اسرائیل به غزه در سال ۲۰۰۸ روابطش را قطع کرد. سال گذشته دوباره پیشنهاد از سرگیری روابط و باز شدن دفتر نمایندگی اسرائیل در دوحه را داد با این شرط که اسرائیل بگذارد قطر برای کمک به بازسازی غزه به آنجا پول و مصالح ساختمانی بفرستد و ضمناً اسرائیل "نقش مثبت" قطر و "اعتبارش" را در خاورمیانه رسماً تأیید کند. اسرائیل نپذیرفت، با این استدلال که حماس ممکن است از این مصالح ساختمانی برای ساخت سنگر و سکوی پرتاب موشک به مناطق اسرائیلی استفاده کند و ضمناً تل آویو نمی خواهد وارد رقابت قطر با مصر در میانجی گری میان اعراب و اسرائیل بشود.

رشد اقتصادی پرشتاب

قطر در سالهای اخیر به متنوع کردن اقتصاد خود روی آورده است، اما ذخایر نفت و گاز همچنان اصلی ترین منبع درآمد آن است. مالکیت مشترک بزرگترین میدان گازی جهان میان قطر و ایران در نزدیکی روابط این دو کشور در سالهای گذشته سهم مهمی داشته است.

صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده است که نرخ رشد اقتصادی قطر امسال به پشتوانه افزایش تولید و بهای بین المللی گاز از ۱۶ درصد به ۲۰ درصد برسد که رشد بسیار بالایی است. بر اساس پیش بینی صندوق بین المللی پول، قطر امسال بیشترین درآمد سرانه را در جهان خواهد داشت.

قطر در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس کمترین آسیب را از رکود اخیر اقتصاد جهانی دید. رقیبش امارات متحده عربی دچار رکود جدی شد.

همچنین خطوط هوایی "قطر ارویز" که به سرعت در حال گسترش است بازار هواپیمایی امارات و الاتحاد را تا حدودی از دست آنها ربود. "قطر ارویز" به تازگی راه اندازی صدمین مقصدش را جشن گرفت.

الجزیره و 'قدرت نرم'

مازاد ثروت قطر رهبرانش را به این نتیجه رسانده که برای ارتقای جایگاه بین المللی این کشور می توانند خیلی کارها بکنند.

تلویزیون ماهواره ای الجزیره با پوشش انحصاری و متفاوت جنگ افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی شهرت بین المللی قطر را بیشتر کرد. در این مدت پیامهای ویدیویی و صوتی متعددی منسوب به اسامه بن لادن، رهبر القاعده، از الجزیره پخش شده است. الجزیره همچنین با نشان دادن بی ملاحظه واقعیتهای جنگ عراق و پیامدهای اشغال نظامی آن کشور، خشم آمریکا را به شدت برانگیخت.

الجزیره در بخشهای رادیکال جوامع عربی که احساسات ضد آمریکایی تندی دارند نفوذ چشمگیری داشته است. این در حالی است که که سرفرماندهی ارتش آمریکا در حمله به عراق در قطر بود و هنوز هم آنجاست. قطر بازی دوگانه اش را ماهرانه بازی می کند.

روایت متفاوت الجزیره از واقعیتهای منطقه به مذاق آمریکا و بعضی از حکومتهای عرب خوش نیامد و چند کشور عرب دیپلماتهایشان را از قطر فرا خواندند. اما الجزیره که مالکش امیر قطر است قرص و محکم ادامه داد و حالا می گوید دویست میلیون مخاطب دارد. پنج سال پیش، اضافه شدن الجزیره انگلیسی به عربی نشانه دیگری بود از اینکه قطر به دنیای عرب قانع نیست و می خواهد در همه جای دنیا حضور داشته باشد.

تحلیلگران می گویند الجزیره در آموزش سیاسی توده های مردم عرب منطقه و بالا بردن سطح انتظار آنها از حکومتهای خود نقش مؤثری داشته است. حالا که منطقه دچار امواج اعتراضی شده است، الجزیره خود را در برابر یک فرصت تاریخی بی نظیر برای شکل دادن به آینده سیاسی خاورمیانه می بیند. وضاح خنفر، مدیر الجزیره می گوید: "ما این فرصت را داریم که آینده جدیدی در این منطقه از جهان رقم بزنیم." البته این را هم می گوید که "الجزیره ابزار انقلاب نیست. ما انقلاب درست نمی کنیم، اما وقتی چیزی به این بزرگی روی می دهد، به آن بهترین پوشش را می دهیم".

همین "بهترین پوشش" رویدادهای منطقه بود که باعث شد دولت حسنی مبارک در اوج ناآرامی های مصر دفتر الجزیره را در قاهره ببندد. یمن بحران زده هم ماه گذشته دو خبرنگار الجزیره را اخراج کرد.

اما "قدرت نرم" قطر به الجزیره محدود نمی شود. قطر با صرف هزینه سنگین، میزبانی جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ را به چنگ آورد تا برای اولین بار یک کشور خاورمیانه میزبان این رویداد بزرگ جهانی باشد.

از طرف دیگر، قطری ها اسمهای بزرگ را در گوشه و کنار دنیا می خرند، مخصوصاً در غرب.

اخیراً گزارشهایی جنجالی منتشر شد از این که یک گروه سرمایه گذار قطری، وابسته به خانواده سلطنتی این کشور، رقم بالایی برای خرید باشگاه منچستر یونایتد پیشنهاد کرده است. این شایعه تکذیب شد، اما اسم قطر را دوباره سر زبانها انداخت.

پارسال یک گروه قطری فروشگاه "هرودز" لندن را که معروفترین فروشگاه پایتخت بریتانیاست به قیمت بیش از دو میلیارد دلار خرید.

قطر یک و نیم میلیون نفری که فقط نیمی از جمعیتش بومی است شاید بهترین نمونه برای اثبات این ادعا باشد که در دنیای امروز وزن سیاسی کشورها را با طول و عرض و جمعیتشان نمی توان بدرستی سنجید. قطر همانطور که پدیده دنیای عرب و منطقه خلیج فارس است، نمایشگر معادلات جدید قدرت در جهان هم هست.