گوناگون

مستند ظهور و اتکا بر گمان و وهم

روات حدیث:

مستند "ظهور بسیار نزدیک است" بحث های متفاوتی را در فضای مجازی پدید آورده است. در واکنش به اعتراضات زیادی که به این مستند شد، عوامل دست اندرکار این مستند سعی در پاسخگویی و فرونشاندن آتش اعتراضات داشته اند.

«اول از همه، در این فیلم، ما این تطبیق ها را احتمالی مطرح کردیم و احتمال هم اشکالی ندارد؛ یعنی شما نشانه ها را بررسی کن و بعد احتمالات را بیاور و آن طرف قضیه هم عده ای معتقدند که اگر این تطبیق ها درست باشد و در آینده نزدیک، ظهور رخ ندهد، چه؟»

این سخنان را کارگردان مستند «ظهور بسیار نزدیک است» در گفتگو با خبر آن‎لاین گفته است. البته این کلمات پس از انتقادهای بسیار علما و محققین حوزه به مدعیات این مستند بیان شده است. آن‌چه در این سخنان به چشم می‌خورد عقب‌نشینی از موضع اولیه‌ی دست‌اندرکاران این مستند است. وی با این سخن که مدعیات مستند صرفاً بیان یک احتمال در کنار احتمالات دیگر بوده است، قطعیت تطبیقات در مستند را خود زیر سؤال برده است. اما کارگردان مستند بر خلاف تصور خود که درصدد توجیه اشکالات فراوان مطرح‌شده است، در چاهی بزرگ‌تر افتاده است.

این‌که مدعیات این مستند یک احتمال است و ممکن است این تطبیقات اشتباه باشد، در وهله‌ی اول اذعان به عدم قطعیت مدعیات است و پذیرفتن ایرادات طرح شده. این عقب‌نشینی راه را بر منتقدین که اشکالات‌شان جدی است باز می‌کند. زیرا نخستین چیزی که می‌توان گفت این است که احتمال دارد «من» یا شما یا هرکس دیگر مصداق شعیب ابن صالح و سفیانی و سیدخراسانی و سید یمانی و … باشند. مخصوصاً این‌که باب توجیه در این مستند بسیار گسترده است. شعیب مصغر شعب است، شعب یعنی مردم، فلانی مردمی است، پدرش مرد خوب و «صالح»ی بود، بنی‌تمیم استعاره است، خال یعنی خلل، سید حسنی حسینی است و …

اشکال بسیار بزرگی که با این سخنان به این مستند وارد می‌شود، این است چرا چیزی را که به آن اطمینان و یقین و علم ندارید، منتشر می‌کنید؟ با نگاهی به آیات و روایات، در می‌یابیم که تکیه بر ظن و گمان، نهی شده است.

آیه‌ی سی و شش، سوره‌ی اسراء از پیروی از ظن و گمان نهی می‌کند؛ "از آنچه به آن علم ندارى پیروى مکن " «و لا تقف ما لیس لک به علم ». نه در عمل شخصى خود از غیر علم پیروى کن ، و نه به هنگام قضاوت درباره دیگران ، نه شهادت به غیر علم بده ، و نه به غیر علم اعتقاد پیدا کن . و به این ترتیب ، نهى از پیروى از غیر علم معنى وسیعى دارد که مسائلى اعتقادى و گفتار و شهادت و قضاوت و عمل را شامل مى شود، . روى این زمینه الگوى شناخت در همه چیز، علم و یقین است ، و غیر آن خواه "ظن و گمان " باشد یا "حدس و تخمین " یا "شک و احتمال " هیچکدام قابل اعتماد نیست . آنها که بر اساس این امور اعتقادى پیدا مى کنند، یا به قضاوت و داورى مى نشینند، یا شهادت مى دهند، و یا حتى در عمل شخصى خود طبق آن رفتار مى کنند بر خلاف این دستور صریح اسلامى گام برداشته اند. و به تعبیر دیگر نه شایعات مى تواند مقیاس قضاوت و شهادت و عمل گردد و نه قرائن ظنى و نه اخبار غیر قطعى که از منابع غیر موثق بما مى رسد. و در پایان آیه دلیل این نهى را چنین بیان مى کند که : "گوش و چشم و دل همگى مسئولند" و در برابر کارهائى که انجام داده اند از آنها سؤ ال مى شود.

در بسیارى دیگر از آیات قرآن و روایات اسلامى روى این موضوع تکیه شده است از جمله : ۱ - آیاتى که افراد بى ایمان را نسبت به پیروى از ظن و گمان شدیدا مورد نکوهش قرار داده است مانند: و ما یتبع اکثرهم الا ظنا ان الظن لا یغنى من الحق شیئا: "اکثر آنها در قضاوتهاى خود تنها از ظن و گمان پیروى مى کنند در حالى که ظن و گمان به هیچوجه انسان را به حق و حقیقت نمى رساند" (سوره یونس آیه ۳۶). ۲ - در جاى دیگر پیروى از گمان در ردیف پیروى از هواى نفس ‍ قرار داده شده : ان یتبعون الا الظن و ما تهوى الانفس : "آنها تنها پیروى از گمان و هواى نفس مى کنند" (نجم آیه ۲۳). ۳ - در حدیثى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم : ان من حقیقة الایمان ان لا یجوز منطقک علمک : "از حقیقت ایمان این است که گفتارت از علمت فزونتر نباشد و بیش از آنچه مى دانى نگوئى ". ۴ - در حدیث دیگرى از امام موسى بن جعفر (علیه السلام ) مى خوانیم که از پدرانش چنین نقل مى کند لیس لک ان تتکلم بما شئت ، لان الله عز و جل یقول و لا تقف ما لیس لک به علم : "تو نمى توانى هر چه را مى خواهى بگوئى ، زیرا خداوند متعال مى گوید از آنچه علم ندارى پیروى نکن ". ۵ - در حدیث دیگرى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم که فرمود: ایاکم و الظن فان الظن اکذب الکذب : "از گمان بپرهیزید که گمان بدترین دروغ است ". ۶ - کسى خدمت امام صادق (علیه السلام ) رسید و عرض کرد من همسایگانى دارم که کنیزان خواننده اى دارند، مى خوانند و مى نوازند، و من گاهى که براى قضاء حاجت (به دستشوئى ) مى روم نشستن خود را طولانى تر مى کنم ، تا نغمه هاى آنها را بشنوم در حالى که براى چنین منظورى نرفته ام امام صادق (علیه السلام ) فرمود: مگر گفتار خداوند را نشنیده اى که مى فرماید: ان السمع و البصر و الفواد کل اولئک کان عنه مسئولا: "گوش و چشم و قلب همگى مسئولند" او عرض کرد گویا هرگز این آیه را از هیچکس ‍ نه عرب و نه عجم نشنیده بودم و من اکنون این کار را ترک مى گویم و بدرگاه خدا توبه مى کنم . در بعضى از منابع حدیث در ذیل این روایت مى خوانیم که امام به او دستور داد برخیز و غسل توبه کن و به مقدارى که مى توانى نماز بگذار چرا که کار بسیار بدى انجام مى دادى که اگر در آن حال مى مردى مسئولیت تو عظیم بود! از این آیات و احادیث که از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) و ائمه هدى (علیهم السلام ) نقل شده است روشن مى شود که اسلام چگونه چشم و گوش انسان را مسئول مى شمرد، تا نبیند نگوید، تا نشنود قضاوت نکند، و بدون تحقیق و علم و یقین نه به چیزى معتقد شود، نه عمل کند و نه داورى نماید - تفسیر نمونه، ذیل آیه ۳۶ سوره‌ی اسراء-

مدعیات مستند از دو جهت صرف احتمال است و غیر یقینی است، یکی این‌که اصولاً تطبیقات مطرح‌شده هم‌راه با توجیهات و تأویلات بسیار و گاه به صورت تحکم است و از سوی دیگر در مسائل اعتقادی نمی‌توان به خبر واحد اعتنا کرد. توجه به خبر واحد فقط در فقه پذیرفته شده است و اگرچه خود خبر واحد یقین‌آور نیست، اما با توجه به دلایل قطعی بر حجیت آن در فقه و تکلیف، خبر واحد در حکم علم است و در اصطلاح به آن دلیل علمی می‌گویند. اما این دلایل صرفاً در فقه کارایی دارند نه در مسائل اعتقادی. مسائل اعتقادی نیاز به یقین قطعی دارند و باید دلایل آن یقینی باشد. حتی بر فرض پذیرفتن این دلایل، تطبیقات قطعی نیست، حتی ظنی هم نیست.

با توجه به اظهارات کارگردان مستند و بر فرض صحت اظهاراتش مبنی بر بیان یک احتمال، آیا باید برای بیان داشتن یک امر گمانی و غیرقطعی و حتی با احتمال بسیار کم، این همه هزینه کرد و آن را این چنین گسترش داد؟ آیا این عمل بر خلاف آیات و روایات نیست؟

ارسال نظر

اخبار مرتبط سایر رسانه ها
    اخبار از پلیکان

    نمای روز

    اخبار از پلیکان

    داغ

    حواشی پلاس

    صفحه خبر - وب گردی

    آخرین اخبار