تاثیر اتاق‌های فکر پنهان بر وزارت ارشاد

سیدعباس صالحی درباره فشارهای اتاق‌های فکر پنهان و بولتن‌سازها به معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و حوزه نشر کتاب گفت: از ابتدای دولت یازدهم بحث رصد یا پایش و یا تعقیب تحرکات فرهنگی دولت یازدهم وجود داشته است. این اتفاق در حوزه کتاب هم افتاده است و مجموعه‌های مختلفی این کار را انجام می‌دهند. اما به این مسئله چند نوع می‌توان نگاه کرد؛ بخشی از این اتفاق می‌تواند اتفاقی طبیعی باشد و حتی به کمک جریان فرهنگ مکتوب هم بیاید.

او با اشاره به حجم زیاد تولیدات کتاب ادامه داد: به خاطر این حجم زیاد احیانا ممکن است ما در نوع نگاه و بررسی‌ها جامعیت کافی را در برخی از نکته‌ها که از نظر قانونی ارشاد موظف به رعایت آن‌هاست، نداشته باشیم و برخی از خطاها محتمل باشد. تا این‌جا مسیری است که حتی می‌تواند به کمک جریان جاری بیاید؛ اما آن‌چیزی که می‌تواند به عنوان آسیب یا تهدید به نظر بیاید، آن است که این موضوع از این مرحله ارتقا پیدا کند و احیانا آن برداشت محدود و موارد خاص از نمونه‌هایی که احیانا هم می‌تواند درست باشد به کارهای تبلیغی تبدیل شود و بخواهد کل جریان و مسیر را زیر سوال ببرد.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد با بیان این‌که در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی مواردی به عنوان خطای احتمالی می‌تواند رخ داده باشد، اظهار کرد: اما به این خطاها می‌توان نگاه مشفقانه و ناصحانه به اندازه خودش داشت. مثلا نمونه‌ای درباره یک کتاب داشتیم. از دفتر یکی از مراجع تماس گرفتند و اعلام کردند که درباره یک کتاب نکته‌ای وجود دارد و از این جهت شاید انتشار کتاب درست نباشد. در این خصوص ملاحظه مجددی صورت گرفت و متوجه شدیم که ایراد درست است. بنابراین با ارتباطات خوبی که با ناشر داشتیم بلافاصله مشکل را حل کردیم، بدون این‌که ماجرا به جوسازی یا غوغاسالاری تبدیل شود. چیزی که در این زمینه می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد و در مواردی گاهی هم این مسأله رخ داده، این است که اولا موارد محدود به گونه‌ای تبلیغ شود که گویا این موارد نسبت به اکثر موارد عمومیت و شمولیت دارد. دوم این‌که این مجموعه‌هایی که وزارت ارشاد و معاونت فرهنگی را پایش و رصد می‌کنند، بخواهند سلیقه‌های خاص‌شان را به عنوان سلیقه‌های عام تعریف کنند.

صالحی در ادامه گفت: طبیعی است در حوزه‌های مختلف فرهنگ سلیقه‌های متعددی وجود دارد که گاهی تفاوت‌های جدی با هم دارند. اما آن‌جا که قانون به ما حکم می‌کند به گونه‌ای است که مجری قانون آن را حس می‌کند و به اعتبار فهم قانون فکر می‌کند باید اجرا شود ما ملتزم به قانون هستیم. اما گاهی سلیقه‌های خاصی در فهم قانون وجود دارد. این‌که برخی انتظار داشته باشند این سلیقه خاص‌شان در فهم قانون حاکم شود در حالی‌که وزارت ارشاد مجری قانون است، البته با همان سازوکاری که در حوزه کتاب دیده شده. یعنی بررس‌هایی که از ناحیه هیات نظارت تعیین می‌شوند و خود هیأت نظارت کتاب که مشرف به مجموعه و انتخاب شورای عالی انقلاب فرهنگی است. این‌که پاره‌ای از سلیقه‌ها بخواهند برای آن‌چه نباید نشر و تولید پیدا کند سلیقه خودشان را معیار قرار بدهند مشکل دومی است که می‌تواند این مسیر را تهدید کند. مشکل سومی که می‌تواند مسئله ایجاد کند و کم و بیش گاهی ایجاد کرده این است که این مجموعه‌ها بخواهند جای خودشان را با مجری قانون عوض کنند. بالاخره ارشاد است که مجوز می‌دهد. این‌که مجموعه‌های دیگر بخواهند نقش مجوزدهنده و ابطال‌کننده مجوز را داشته باشند، خود نگاه دیگری است که می‌تواند قانون را مخدوش کند و جامعه را هم نسبت به عمل به قانون گرفتار ابهام کند.

این مقام مسوول در وزارت ارشاد اظهار کرد: بر حسب قانون، مجوز انتشار کتاب در اختیار معاونت فرهنگی است. این‌که مجموعه‌های دیگری که احیانا رصد می‌کنند و اتاق فکرهایی دارند از نقش‌ رصد کردن خارج شوند و نقش اجرایی داشته باشند و بخواهند مجوزسازی یا مجوزسوزی کنند، می‌تواند مخاطره دیگری باشد.

او افزود: ما از این‌که این مجموعه‌ها کتاب‌های منتشرشده را نگاه ‌کنند و نقطه‌نظر بدهند، استقبال می‌کنیم و برخی از نظرات را مورد توجه قرار می‌دهیم. با این اعتبار که ممکن است احیانا برخی اشتباهات صورت گرفته باشد. در این حد نه تنها مشکلی ایجاد نمی‌شود، بلکه به کمک هم می‌آید. اما اگر بخواهند وارد حوزه‌های دیگر که عرض کردم شوند - که در مواردی شده‌اند - طبعا اختلالاتی ایجاد می‌کند.

سیدعباس صالحی در پاسخ به این‌که آقای جنتی در مراسم تودیع خود از وزارت ارشاد از اتاق‌های فکر پنهانی سخن گفتند و حالا سوال این است که طی مدتی که دولت جدید روی کار آمده و مدیریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر کرده است، این اعمال نظرها و سلیقه‌های فراقانونی چقدر توانسته در حوزه معاونت فرهنگی وارد شود، گفت: حقیقت این است که تعداد زیاد نیست. البته این مجموعه‌ها نقطه‌نظرات‌شان را در بولتن‌ها عرضه می‌کنند، اما به نسبت کتاب‌هایی که تولید و عرضه می‌شود، تعداد انبوه نیست. ولی در این بین برخی موارد وجود داشته، از این جهت که به خاطر یک فشار بیرونی مماشات کرده و تمکین کرده باشیم. گاهی احساس می‌شده که انتقادات و اشکالاتی وجود دارد که این اشکالات با قانون موجود به‌حق هم بوده و بررس‌ها یا به خاطر کثرت یا سرعت کار توجه لازم را به آن نداشته‌اند. بنابراین در مواردی این همراهی اتفاق افتاده، اما نه به معنای تمکین و فشارهای بیرونی. در مواردی هم احساس کردیم که اشکالات درست نبوده و روی نظرات قبلی خود ایستادگی کرده‌ایم و برای آن کتاب اتفاق خاصی نیفتاده است.

معاون فرهنگی وزیر ارشاد در بخش دیگری از این گفت‌وگودر پاسخ به سوالی درباره حمایت ارشاد از ناشران دولتی و انتقادها به این موضوع اظهار کرد: در حوزه حمایت از ناشران دولتی در این سه سال حمایت‌های خاصی اتفاق نیفتاده به جز خرید کتاب که در این‌باره نیز اخیرا گفت‌وگوهایی انجام داده‌ایم. اساسا درباره این موضوع دو نظر وجود دارد؛ یکی این‌که این حمایت عملا به جای این‌که به سمت ناشران خصوصی برود که مشکلات بیشتری دارند، ناشران دولتی را کمک می‌کند. اما نکته دیگری که وجود دارد این است که خریدهای ارشاد به کتابخانه‌های عمومی می‌رود. در این زمینه استدلالی وجود دارد و آن این‌که ناشران دولتی و یا عمومی کتاب‌های خوبی منتشر می‌کنند و این کتاب‌ها به کتابخانه‌ها می‌رود. به هر حال و به هر دلیل در دو سه دهه اخیر ناشران دولتی‌ای به وجود آمده‌اند که کم کتاب‌های خوب تولید نکرده‌اند. اگر ما خرید کتاب را از این ناشران حذف کنیم، در واقع کتابخانه‌ها را از کتاب‌های خوب محروم کرده‌ایم. با این حال راه‌حل میانه‌ای در نظر گرفته شده که ما سقف مشخص‌تری را برای خریدهای دولتی داشته باشیم و به نحوی این تعادل را حفظ کنیم. البته الان سقف خرید از ناشران خصوصی با ناشران دولتی قابل مقایسه نیست، اما به دنبال تدوین آیین‌نامه‌هایی هستیم که سهم خرید از ناشران دولتی را کاهش دهد.

او همچنین درباره مهم‌ترین دغدغه‌ها و چالش‌های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گفت: عمده‌ترین دغدغه ما در حوزه نشر، مساله تقاضاست. باید تقاضای مصرف فرهنگی بالا برود؛ به همین خاطر برخی اقدامات مهم در معاونت فرهنگی در همین حوزه است. دغدغه دیگر بحث امنیت محصول فرهنگی در مرحله تولید و پس از تولید است که یک شاخه آن موضوع عرضه غیرمجاز کتاب و سرقت‌هاست.

صالحی درباره احتمال تغییر سیاست‌ها در معاونت فرهنگی و روی کار آمدن سیدرضا صالحی امیری در وزارت ارشاد گفت: فکر می‌کنم اتفاقات معاونت فرهنگی تداوم‌بخش دوره گذشته است. شخص آقای صالحی امیری نیز از قبل بیشترین آشنایی را با معاونت فرهنگی داشتند. ایشان عضو هیات امنای خانه کتاب و همچنین عضو شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب و شورای سیاست‌گذاری پایتخت کتاب بوده‌اند.

او در ادامه تاکید کرد: معاونت فرهنگی فعالیت‌های خود را با قدرت ادامه می‌دهد.