نشست باکو؛نشانه‌ای ازتغییر استراتژی روسیه نسبت به ایران

به گزارش خبرنگار «پارسینه»، نیکلای کوژانوف، پژوهشگر اندیشکده انگلیسی «چاتم هاوس» با اشاره به این که روابط دو جانبه ایران و روسیه در حد مطلوبی نبوده است، نشست سه جانبه باکو را تغییری در استراتژی مسکو می خواند. او می نویسد:

اوایل ماه آگوست، ولادیمیر پوتین در نشست سه جانبه ای با همتایان خودش از ایران و جمهوری آذربایجان در باکو شرکت کرد. در حالی که این نشست با ابتکار الهام علیف، رئیس جمهور آذربایجان برگزار شد، یکی از اهداف اصلی مسکو تقویت روابط با ایران، شریک کلیدی روسیه در سوریه و منطقه خزر و در حوزه انرژی بود؛ رابطه ای که قطعا به یک پیشران نیاز دارد.

سوریه کافی نیست

یکی از نشانه های مشکل بین ایران و روسیه، کاهش تجارت دو جانبه است. در سال 2015 تجارت بین دو کشور 1.24 میلیارد دلار ارزش داشت که کمترین میزان در یک دهه گذشته است. در میانه سال 2016 مذاکرات طولانی پروژه های مشترک در بخش انرژی هنوز در حد طرح باقی مانده و ساخت واحدهای دوم و سوم نیروگاه اتمی بوشهرآغاز نشده است.

جدای از تجارت، روابط دو جانبه هم به سختی اثر گذار است. درگیری مسکو در توافق هسته ای ایران راه را برای تعامل دو کشور در سوریه هموار کرد. اما نه ایران و نه روسیه راضی نیستند. مقامات روسیه مایلند ایران در سوریه منعطف تر و با هماهنگی نزدیک تری عمل کند. بنا بر برخی منابع، ایرانی ها توصیه های روسیه در مورد استراتژی های نظامی در سوریه را نادیده می گیرند که همین موضوع به چند شکست جدی برای ارتش سوریه منجر شده است. دستیابی به اجماعی در مورد سرونشت اسد هم به همین شکل دشوار است. تهران همچنین نگران آن است که در جریان بحران سوریه، کرملین به جای نگاهی برابر، نگاهی از بالا به آن داشته باشد.

بی توجهی روسیه به جانبداری از ایران در منازعه با عربستان در یمن، باعث شده تا تعهد روسیه به مشارکت، برای نخبگان ایران مسئله شود. برای کاستن از نگرانی های ایران، تبلیغات داخلی مسکو در پوشش اخبار جنگ یمن، نسبت به حوثی های مورد حمایت ایران مثبت تر شده است، اما این هنوز آن چیزی نیست که جمهوری اسلامی از یک شراکت فرضی انتظار دارد.

با این وجود، انتظار می رود حضور مختصر نیروی هوایی روسیه در پایگاه هوایی شهید نوژه باعث بهبود اوضاع شود. هرچند، این تنها محدودیت گفتگو را نشان می دهد. تبلیغات بی پرده مسکو که حضور جنگنده های روسی در پایگاه نوژه را فقط به عنوان دستاوردی استراتژیک برای خود، و نه حاصل همکاری معرفی کرد، تنها به تقویت تصمیم تهران برای اجازه دادن به هواپیماهای روسیه برای ماندن در ایران در کمترین زمان ممکن منجر شد.

قالب جدید

در چنین شرایطی، کرملین ناچار شده با استراتژی دیلپماتیکش برای تامین خاطر تهران تطبیق پیدا کند. بنابراین، مسکو تلاش می کند با اضافه کردن مسائل مربوط به خزر، همچون ثبات قفقاز جنوبی، راهروهای حمل و نقل، منابع انرژی و زیرساخت های خط لوله، دستور کار را گسترده تر کند. اگرچه این موضوعات پیش از این هم مورد بحث قرار گرفته بودند، اما از آغاز بحران سوریه، نخستین بار است که این موضوعات نسبت به مسائل دیگر اولویت پیدا می کنند.

پیش از نشست باکو، منافع کشورهای پساشوروی اولویت مسکو در منطقه خزر بود. این موضوع به روابط با تهران که انتظار داشت تمام مسائل سرزمینی مربط با دریای خزر باید بر اساس اجماع بین هر پنج کشور ساحلی بحث شود، آسیب زده بود.

با این وجود، ضرورت تقسیم منطقه خزر، دو کشور را مجبور کرد تا گفتگوهایشان را حتی در زمان های دشوار ادامه دهند. حالا مسکو بر این باور است که یک گفتگوی موازی درباره مسائل خزر و سوریه می تواند فرصت بهتری به همراه داشته باشد و می خواهد به تهران نشان دهد که این دو موضوع برابر هستند. روسیه و ایران نمی توانند بیشتر از این دیدگاه یکدیگر در مورد مسائل گسترده تری از جمله حضور غرب در جمهوری های پساشوروی آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، قاچاق مواد مخدر، تروریسم، جنایات فرامرزی، درگیری همیشگی در ناگرنو قره باغ، وضعیت حقوقی دریای خزر و موانع خط لوله فراخزر را نادیده بگیرند.

از سوی دیگر، مسکو نگران است که ایران یا آذربایجان یا هر دوی آنها ممکن است به پروژه های مشترک انرژی که موقعیت روسیه در بازار انرژی اروپا و ترکیه را متزلزل می کند، بپیوندند. در جریان نشست باکو، پوتین بار دیگر خواهان همکاری نزدیک تر بر سر نفت و گاز شد.

علیف «راهروی مشترک انرژی» را پیشنهاد داد تا پوتین نتواند ادعا کند که این همکاری ابتکار کاملا روسی بوده است. قالب سه جانبه همچنین به مسکو کمک می کند تا طرحی را صورتبندی کند که گاز جمهوری آذربایجان به استان های شمالی ایران عرضه شود و در مقابل ال.ان.جی ایران در خلیج فارس توسط شرکت های روسی دریافت شود. این طرح به ایران اجازه می دهد تا از وابستگی خود به گاز ترکمنستان به عنوان تنها تامین کننده بکاهد، و روسیه هم مطمئن خواهد شد که گاز ایران دست کم به بازارهای اروپایی نمی رسد، بلکه از طریق شرکت های روسی به جنوب و شرق آسیا عرضه می شود.

علامت کرملین

همچنین، کرملین از این مذاکرات به عنوان علامتی برای کسانی که حق مسکو جهت به کار گرفتن نفوذش در منطقه خزر و هدایت گفتگوها با ایران را مورد سوال قرار می دهند، استفاده کرده است. نشست باکو واکنشی به دیدار جان کری و وزیران امور خارجه کشورهای آسیای مرکزی در واشنگتن بود. روسیه می خواهد بگوید او، و نه ایالات متحده یا هر کشور دیگری، است که در امور منطقه خزر جایگاه برجسته را دارد.