آیا واقعا زن ناقص العقل است؟

کمتر کسی را می توان پیدا کرد که از نصف بودن دیه زن یا نصف بودن ارث زن بی خبر باشد. زنان معمولا با نارضایتی از آن یاد می کنند و طبعا نسبت به چنین حکمی احساس بدی دارند. مردان اما متفاوتند. بعضی مخالف چنین تبعیضی هستند اما بسیاری هم مدافع آن هستند یا لااقل با این حکم مشکلی ندارند. طبیعی است. این حکم در راستای منافع ظاهری مردان است.

برای این جور تبعیض ها جدای از بررسی دلایل فقهی, معمولا توجیهاتی عقلانی و عرفی هم ارائه شده. مثلا برای دو مورد دیه و ارث به این مسئله اشاره شده که نقش اقتصادی در جامعه بر عهده مرد است.

بر اساس حکم بیشتر فقها, زنان نمی توانند مرجع تقلید یا قاضی باشند. تعداد کمتری مثل آقای صانعی به چنین تبعیضی معتقد نیستند.

توجیهاتی که برای این تبعیض معمولا ارائه شده متفاوت بوده. اما بازگشت همه به یک قضیه کلی است. اینکه زنان چیزی از مردان کمتر دارند. بعضی می گویند چیزی کمتر ندارند ولی نوعشان تفاوت می کند اما به نظر من این فقط تغییر شکل توجیه است. یعنی یک توجیه است منتها به اشکال مختلف بیان شده.

واضح ترین توجیهی که در این مورد ارائه شده این است که خیلی ساده! عقل زنان ناقص است. ضعیفه ها ناقص العقلند و طبعا انسان ناقص العقل نمی تواند عهده دار جایگاه قضاوت و فتوا شود.

بعضی دیگر می آیند دستی به سر و روی این توجیه می کشند و می گویند در زنان عاطفه و احساس قوی است. در حالی که در مردان قوه عاقله قوی تر است. در واقع توجیه را طوری تغییر می دهند که در مورد زنان قضیه اثباتی باشد. به عبارت ساده تر از آنان هم تعریف شده باشد. حتی گاهی توصیفات خیلی زیبایی هم پشت سرش می آورند. مثل اینکه زنان لطیفند. زنان مثل گل می مانند. لطافت زنان نمی تواند زمختی مسائلی که در قضاوت مطرح است را تاب بیاورد.

با اندکی دقت, ذات مشترک هر دو دیدگاه مشخص می شود. منتها در دیدگاه اول زن سرکوب می شود و با یک حمله جانانه چیزی برای زن باقی نمی گذارد. ولی در دیدگاه دوم زن دور زده می شود. یعنی از زن تعریف می شود و نقطه قوتی هم از روی لطف به او هدیه می شود. اما تحت لوای این نقطه قوت, ضربه اصلی هم به او وارد می شود.

در یک دیدگاه خیلی ساده می گویند ناقص العقلی. در دیدگاه دیگر اول از عطوفت زنانه تعریف می کنند تا بعدش که اصل قضیه به میان می آید, کمتر ثقیل باشد.

از این ها بگذریم. آیا واقعا زن ناقص العقل است؟ آیا در زن عقل, ضعیف و عاطفه قوی است؟ اگر کسی فکر کند جای این سوال فقط در حوزه های علمیه است و لایق من طلبه, واقعا در نهایت اشتباه است. لااقل در جامعه ایران که در آن زندگی کرده ایم, این مسئله خیلی عمومی تر است. همین طور در عموم جوامع, دیدگاه مردسالارانه کم و بیش همچنان رایج است. هر دیدگاه مردسالارانه ای هم شامل نوعی نگاه تحقیرآمیز و کوچک انگارانه و ناقص انگارانه به زن هست. پس این سوال, سوالی است که هر کسی و هر زن و مردی باید از خود بپرسند.

مطمئنا کلی باید روی مفهوم کلمه ناقص العقل بحث شود. اما در هر صورت فکر می کنم در بررسی طرز تلقی موجود از عقل زنان به دو نکته پی می بریم. در واقع به دو عاملی که باعث چنین طرز تلقی از عقل زنان می شود.

فکر نمی کنم قوی تر از خود قضیه دلیلی برای این قضیه باشد! یعنی دقیقا همین برتری موجود مردان بر زنان باعث می شود که طرز تلقی از استعدادها و توانایی های زنان هم تحقیرآمیز باشد. در حالی که منطقا قضیه باید برعکس باشد. یعنی این نقص عقل زنان نیست که موجب نگاه مردسالارانه مردان می شود. بلکه این نگاه مردسالارانه است که موجب ادعای نقص عقل زنان می شود.

عامل دومی که بیشتر به عنوان نشانه خارجی تاییدکننده به کار می رود رفتار ظاهری مردان و زنان است. یعنی بروز قوی تر احساسات در زنان و مخفی شدن احساسات در مردان. چیزی که موجب این تصور می شود که انگار پشت پرده هم احساسات زنان قوی تر است و حاکم بر عقلشان. جالب این جاست که هیچ کس به مغزش خطور هم نمی کند, شاید علاوه بر احساس, عقل زنان هم قوی تر باشد!

بگذریم! به هر حال در جامعه ما مردان عقل کلند و زنان عقل ناقص و احساس کل. حوزه و دانشگاه هم ندارد. مومن و لامذهب هم ندارد. تهرانی و شهرستانی و شهری و روستایی هم ندارد. اصل قضیه سر جای خودش است فقط شدت وظاهرش تغییر می کند. این افراد هستند که در موارد خیلی استثنایی این قاعده را نقض می کنند. وگرنه جامعه به این قاعده معتقد است و عمل می کند. گاهی به آن رنگ دین می زند و گاهی لعاب سنت.

جالب این جاست که در این میان تحقیقی بیاید و اتفاقا ادعا کند که مردان احساسی تر از زنان هستند.

اگر تصور می کنید جای زن و مرد عوض شد در اشتباه بزرگی هستید. نه خیر! این تحقیق نشان می دهد که تا الان اشتباه می کردیم. زنان ناقص العقل که بودند هیچ, ناقص الاحساس هم بودند و خبر نداشتیم!

منبع: وبلاگ روزی نوشت( محمد حسن سلیمانی)