تیغ دو دم برجام بر گلوی دولت روحانی

پارسینه- حامد کشاورز: برنامه جامع اقدام مشترک که با نام مخفف برجام به یکی از پربسامدترین واژگان تمام عرصه های زندگی ایرانی ها بدل شده را می توان بالاترین دستاورد دولت روحانی دانست. او که تمام امید خود را به این توافق بسته بود، کمتر از یک سال تا انتخابات بعدی خود را درگیر مشکلات فراوانی می بیند که برای او و بسیاری دیگر غیرقابل پیش بینی بود. اما چرا چنین شد؟ مسئله را با یک فرض دنبال می کنیم:

شما یک سرمایه گذاری خارجی و به دنبال مقصدی برای سرمایه خود هستید تا بتوانید یک فعالیت پرسود اقتصادی را دنبال کنید. ایران به عنوان کشوری با فرصت های فراوان اقتصادی به شما معرفی می شود. مدتی به مطالعه درباره وضعیت ایران پساتحریم می پردازید.

مبادلات بین بانکی بین المللی فعال شده است و کشورهای غربی هم شما را تشویق می کنند به بازار ایران وارد شوید. با مطالعه بیشتر متوجه می شوید توافق هسته ای ایران و غرب که با رفع دست کم بخشی از تحریم ها فضا را برای فعالیت اقتصادی مهیا کرده است مخالفانی نیز دارد. مخالفان قدرتمندی که در لایه های مختلف اقتصاد و سیاست حضور دارند و نقش موثری در تصمیم گیری ها دارند.

از دیگر سو، یک سال دیگر قرار است انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار شود و مخالفان برجام ممکن است به قدرت برسند و افرادی که مهم ترین حامیان توافق هسته ای هستند جایگاه خود را از دست بدهند. چه تصمیمی خواهید گرفت؟

بنابر منطق اقتصادی کسب حداکثر سود با حداقل هزینه، یا از این بازار پر از فرصت اما پر ریسک چشم پوشی می کنید، یا به سراغ فرصت های زودبازده می روید، و یا با شرایطی ویژه همچون تضمین های محکم برای حفظ آینده سرمایه گذاری و شرایط جبران خسارت پا به میدان می گذارید.

نتیجه آن که سرمایه های کلان، بلندمدت، تاثیرگذار، فناوری محور و زیرساختی وارد نخواهند شد و یا با شرایطی حاضر به ورود به بازار ایران هستند که احتمالا به عنوان یک رسوایی دیگر برای دولت، مورد استفاده مخالفان قرار خواهند گرفت. در این شرایط بیشتر سرمایه گذاری ها به صورت زودبازده و یا در راستای یافتن بازار مصرف در ایران خواهند بود.

این واقعیتی است که احتمالا دولت روحانی در زمان مذاکرات توجهی به آن نداشت. طبق فرض آنها توافق هسته ای و رفع تحریم ها باعث می شد تا سرمایه هایی که در دوران رکود اقتصاد جهانی سرگردان بودند، ایران را جایگاه مناسبی بیابند و با ورود سرمایه خارجی چرخ اقتصاد به چرخش دربیاید و از این طریق ضمن بهبود شرایط اقتصادی کشور، دولت بتواند ثمره آن را در انتخابات سال آینده ببیند.

اکنون واقعیت، روی سخت خود را نشان داده است. دولت که کنترل تورم را در دستور کار قرار داده بود تا ثباتی برای جذب سرمایه و افزایش رشد اقتصادی ایجاد کند، اکنون بدون دست یافتن به هدف دوم خود، درگیر رکودی فراگیر شده است. مخالفان برجام هم حالا با قدرت بیشتری به آن می تازند و دستاوردهای ادعایی آن را مورد پرسش قرار می دهند.

با این تعاریف، کار به جایی رسیده است که وعده سر و سامان دادن 100 روزه به اقتصاد در آستانه سومین سال ریاست جمهوری روحانی تقریبا به کنترل تورم محدود مانده و اتفاقات پیش بینی نشده دیگر همچون کاهش بی سابقه قیمت نفت و افزایش اختلافات منطقه ای باعث شده تا بیش از پیش تحت فشار قرار گیرد.

حسن روحانی کمتر از یک سال فرصت دارد تا با ایجاد فضای سیاسی مناسب بهره کافی از برجام را ببرد، در غیر این صورت باید آماده شود تا در مناظره های ریاست جمهوری سال آینده پاسخگوی سخت ترین انتقادها باشد.