سَر بُری؛ مجازات قاجاری قبل از مشروطه

روش سربری به اینگونه بود که محکوم را از زندان تحویل "میرغضب" میدادند تا برده و سرش را ببرد. میرغضب مردی بود خشن و دائم الخمر با لباسهای سرخ و خنجر به کمر و سبیل های از بناگوش در رفته که دیدنش مو را به تنِ جن و انس راست مینمود. میرغضب جیره و مواجب دولتی نداشت و از راه رشوه و باج و "محکوم گردانی" و "حق تیغ" امورات خود را میگذراند.

روال کار سربری به اینصورت بود که میرغضب فورا محکوم را خلاص نمیکرد و بعد از چندین روز بهره بردن سپس کار را انجام میداد. ابتدا "محکوم گردانی" را اجرا میکرد که با یک سر زنجیری محکوم را میبست و سر دیگر را بدست میگرفت و چندین روز محکوم را گرد شهر و بازار میگردانید تا برایش گدایی کند. حالت بدتر این بود که میرغضب برای بدست آوردن پول بیشتر و تحت تاثیر قرار دادن مردم، قسمتی از عضو محکوم را میبرید و در سینیِ گدایی میگذاشت. خلاصه بعد از گدایی های چند روزه نوبت به روز اجرای حکم میرسید. حالا نوبت "حق تیغ" بود که بایستی خانواده یا نزدیکان محکوم یا آدم دست به خیری برای زودتر خلاص کردن و کمتر زجر کشیدن محکوم با پولی جلب رضایت میرغضب را بکنند تا با خنجر تیز کار را بدون فوت وقت یکسره کند اما امان از وقتی محکوم بی کس بود یا خانواده اش چیزی در بساط نداشتند تا حق تیز دستی جلاد را بدهند....

میر غضب دور اول سر بری را بصورت نمایشی و ایجاد رعب و وحشت تماشاچیان و منسوبان؛ محکوم را به زمین میکوبید و دست در پره های بینی او میکرد و سرش را به بالا میکشید و خنجر را با گلوی او آشنا میکرد تا نزدیکان زودتر دست به جیب شوند. اگر حق میرغضب میرسید که در آنی کار را تمام میکرد اما اگر حق تیغش نمیرسید، قبل از شروع سر بری؛ لبه خنجرش را به سنگ میکوبید تا حالت اره ای پیدا کند و یا خنجر را در آتش سرخ میکرد و بدترین حالت خشم میرغضب این بود که هر از چند دقیقه مقداری از گلوی محکوم را میبرید تا محکوم بینوا را زجرکش نماید.
میدانم شما هم مثل من حال بد و مشمئز کننده ای پیدا کردید و از این بابت از شما عذرخواهی مینمایم اما این واقعیتی بود از یکی از چندین روش مجازات در گذشته که بسیار از انسانیت و تمدن بدور بود.

فرهنگ مردم "بیاد نجوا"

کتاب طهران قدیم نوشته مرحوم جعفر شهری