چگونه "استراتژی دفاع متحرک عراق" سرنوشت جنگ را تغییر داد؟

به گزارش پارسینه، در بررسی تحولات سالهای آخر جنگ نمی توان از "استراتژی دفاع متحرک" عراق چشم پوشی کرد، استراتژی نظامی نسبتا موفقی که اثرات مهمی در شکل گیری شرایط آخر جنگ هشت ساله ایران و عراق داشت.

بعد از آخرین پیروزی بزرگ ایران یعنی فتح فاو(1364) ارتش عراق كه كاملا در لاك دفاعي فرورفته بود سعي كرد تغييري در استراتژي خود انجام بدهد، فرماندهان عالي عراق تصميم گرفتند كه با ماندن در مواضع دفاعي و حفظ موقعيت با انجام عملياتهايي با شدت كم يا متوسط نيرويهاي ايراني رو به گونه اي درگير كنند كه ايران فرصت نكنه براي انجام يه عمليات بزرگ ديگهر در حد و اندازه والفجر 8 نيرو و امكانات جمع كند، به همين منظور طرح استراتژی «استراتژي دفاع متحرك» ريخته شد. البته اين استراتژي پس از سقوط دژ دفاعي بصره در جريان عمليات كربلاي-5كنار گذاشته شد و ...

اما در فاصله سالهای 64 تا 65 ارتش عراق با استفاده از استراتژی دفاع متحرک، عملیات های زیر را انجام داد:

15 اسفند64: حمله به چوارتا و آزاد كردن مناطقي كه در جريان عمليات والفجر-9 توسط نيروي خودي تصرف شده بود .

29 اسفند64: حمله به پنجوين و آزاد كردن قله هاي شيخ گزنشين؛ميشلان و شيخ لطيف

15 فروردين65: تصرف ارتفاعات شاخ شميران و شاخر سورمر در محور دربندي خان.

18فروردين65: تصرف تپه 175 شرهاني در محور پيچ انگيزه به شرهاني

22 فروردين 65: تصرف بخشي از ارتفاعات سومار نظير تپه اسماعيل خاني و پاسگاه دوله شريف در جبهه مياني.

4ارديبهشت65: تصرف 250 كيلومتر مربع در محور سيدكان شامل ارتفاعات سرسول؛ گرشولان و لولان

6 ارديبهشت65: 200 متر پيشروي دشمن در مواضع خودي در جنوب جزيره مجنون توسط يك لشكر عراق . اين عمليات 4 روز طول كشيد.

10 ارديبشهت65: پيشروي در جبهه خودي در محور فكه-بجليه به عمق 7 كيلومتر و عرض 20 كيلومتر. دشمن تحت فشار خودي مجبور به عقب نشيني شد.

19ارديبهشت65: حمله چند روزه براي فتح ارتفاعات حمرين بي نتيجه ماند اما حدود 35 كيلومتر مربع از اراضي منطقه توسط دشمن تصرف شد.

24 ارديبهشت65: تصرف ارتفاعات 2519 و 2435 در منطقه حاج عمران در طي يك جنگ 10 روزه توسط دشمن.

26 نهایتا در 26 ارديبشهت65، ارتش عراق توانست بزرگترین موفقیت خود در استراتژی دفاع متحرک را بدست آورد و شهر مهران را به تصرف خود دربیاورد.

اما پاسخ سپاه پاسداران يك سلسله عمليات محدود براي خروج نيروي خودي از انفعال بود؛ عملیات های کوچک در غرب و باز کردن جبهه کردستان پیامد استراتژی دفاع متحرک عراق برای ایران بود:

پاسخ ایران به استراتژی دفاع متحرک عراق بدین شرح بود:

عمليات كربلاي1

كربلاي2

كربلاي3(اشغال سكه العميه به مدت تقريبا 1 روز و به آتش كشيدن سكوي البكر)

انصار(20 شهريور)

فتح يك(كركوك عراق 20مهر)

فتح 2(سد دوكان عراق 4آبان)

فتح 3(محور زاخو-دهوك عراق 29 آبان)

نصر (28 دي محور دهوك-دولان)

فتح4(ديانا عراق 22 بهمن)

اما نکته ای که کمتر بدان توجه شده است، شکل اجرای استراتژی دفاع متحرک ارتش عراق است، هرچند که هنوز هم نام طراح این استراتژی برای عراقی ها مشخص نیست و احتمال می رود بکار گیری این استراتژی از جمله کمک های پنهان نظامی خارجی به عراق باشد.

استراتژی دفاع متحرک عراق ، با انتقال سریع 150 عراده تانك تي 72 روسی كه در زمان خود از مدرن ترين تانكها بود و آر پي جي روي زره آن اثر نداشت(مگر از فواصل خيلي نزديك و اصابت به نقاط خاص) شروع شد ،عراقي ها در كنار اين 150 تانك 150 عدد تريلي تانك بر هم قرار داده بودند و در هر نقطه اي كه نيروهاي ايراني اقدام به آفند مي كردند بلافاصله تانكها رو سوار تريلي ها مي كردند و به نقطه درگيري مي رسانند، البته بخاطر وجود راهها و اتوبانهای متعدد در شرق عراق، این جابجایی بسیار سریع و موثر انجام می شد، در حالی که خطوط ارتباطی ایران در استانهای غربی چنین ویژگی هایی را نداشت.

گاهي اوقات فاصله نقطه آفند تا محل استقرار تانكها بيش از 200 كيلومتر بود اما عراقي ها سريعا و طي حداكثر سه ساعت خودشونو به محل درگيري مي رساندند و باعث غافلگيري شديد نيروهاي ايراني مي شدن به طوري كه در اولين مواجه هاي نيروهاي ما با اين تاكتيك تلفات بالايي به نيروهاي ما وارد آمد بعضي اوقات هم عراقي ها از اين تاكتيك براي آزاد كردن زمينهاي در تصرف نيروهاي ایرانی استفاده مي كردند.

پس از اینکه عراق این استراتژی رو اجرا کرد انتظار داشت که ایران نیروهاش رو برای مقابله در تمامی طول جبهه پخش کند تا دیگر عملیات بزرگ آفندی در جبهه جنوب انجام نشود، ضمن اینکه کند شدن و تاکتیکی شدن جنگ عملا فرصتی برای بازسازی نظامی طرفین و زمینه ای برای دیپلماسی صلح می توانست باشد.

ادامه استراتژی دفاع متحرک عملا به معنای تبدیل جنگ ایران-عراق به یک جنگ فرسایشی اما محدود بود، فرماندهان وقت سپاه با دستور محسن رضایی، برای ناکامی ارتش عراق، تصمیم گرفتند به هرقیمت ممکن یک عملیات بزرگ آفندی در جبهه جنوب طراحی کنند که عملیات کربلای 4 و کربلای 5 در دی ماه 1365 نتیجه این تلاش شد.

در طی کربلای-4 سپاه در حدود 200 گردان عملیاتی رو وارد صحنه کرد و در حدود 400 گردان دیگر در حالت ذخیره داشت، اما در نهایت کربلای-4 به دلیل ضعیف حفاظت اطلاعات لو رفت، تقریبا 2 -3 هفته بعد کربلای 5 از محور شلمچه انجام شد که سبب غافلگیری عراق شد.

در طی کربلای-5 نیروهای ایرانی با دادن تلفات بی سابقه تقریبا به 8 کیلومتری بصره رسید و عراق هم برای جلوگیری از نفوذ نیروی ایرانی حدود 100 یگان ذخیره را در شلمچه مستقر کرد.

عملیات کربلای پنج نقطه عطف بزرگی در تاریخ جنگ ایران و عراق شد،بعد از عملیات کربلای پنج و غافلگیری عراق، صدام حسین به فکر تجهیز و بازسازی کلان ماشین جنگی خود افتاد، در فاصله سال 66 تا 1367 ، ارتش عراق عملا بطور کامل و خطرناکی بازسازی شد.

از ابتدای سال 1367( آخرین سال جنگ) عراق دوباره مانند سال نخست جنگ به استراتژی تهاجمی روی آورد، حمله مجدد به جاده استراتژیک اهواز-خرمشهر در سال 1367 و تکرار حوادث روزهای اول جنگ یکی از تلخ ترین روزهای نظامیان ایران بود.دراین سال بود که عراق توانست ابتکار عمل رو از دست ایران درآورد و مناطقی مثل فاو و شلمچه را از ایران بازپس بگیرد.