سمی که در ذهن ماست

برای مثال، گکوی خانکی شکم‌زرد (Hemidactylus flaviviridis) که از آفریقا تا هند پراکنده است و در نوار ساحلی جنوب ایران هم یافته می‌شود. در عربی ابو بریص نامیده می‌شود زیرا معتقدند که تماس با آن موجب بیماری پوستی برص (Vitiligo) می‌شود که در فارسی پیسی گفته می‌شود و در آن رنگ قسمت‌هایی از پوست بدن تغییر می‌کند. بعضی حتا معتقدند که موجب جذام می‌شود. این ویژگی‌ها به مسالینای خال‌قرمز (Mesalina rubropunctata) که در صحرای آفریقا و شمال آن زندگی می‌کند نیز نسبت داده می‌شود.

اعراب بادیه‌نشین به طور جدی به تقسیم‌بندی مارمولک‌ها به دو گروه سمی و غیرسمی اعتقاد دارند و می‌گویند «مارمولک غیرسمی را از آنجا می‌توان شناخت که مسافت کوتاهی را با سرعت می‌دود و سپس ناگهان می‌ایستد، زیرا یادش می‌آید که سم ندارد!» در کتاب «درمان‌های بومی مارگزیدگی» (1919) نوشته امانوئل رابرتس (E.Roberts) برای گاز گرفتن گکوی خانگی ده روش درمان سنتی ذکر شده، و این در حالی است که به گفته سه پژوهشگر هندی که محتویات حفره دهانی دو گونه گکوی خانگی را بررسی کرده‌اند، این سم بیشتر از آنکه در دهان گکو باشد در ذهن ماست.

با این حال افسانه‌های مربوط به گکوها و بقیه مارمولک‌ها تمامی ندارد. گفته می‌شود که بزاق گکو تهوع‌آور و استفراغ‌آور است. اهالی گجرات می‌گویند اگر قطره‌ای بزاق گکو در سطلی شیر بچکد، آن را مسموم می‌کند. در چاپ 1911 دانشنامه بریتانیکا نوشته بود که بزاق گکو موجب زگیل‌های دردناک می‌شود. در سرتاسر هند این عقیده جاری است که لمس گکوی خانگی پوست را آلوده و لکه می‌کند و در گذشته آن را منسوب به طبقات پست می‌دانستند.

گکو گردن و دمی کلفت و پوستی با برجستگی‌های آشکار دارد، صدایی تولید می‌کند که علت نام عامیانه «تیک‌تیکی» برای آن شده و گاه بدون هشدار از سقف روی سر اهالی خانه می‌افتد. تمام این ویژگی‌ها می‌توانند در شکل‌گیری افسانه‌های مربوط به این مارمولک نقش داشته باشند. هندی‌ها بر اساس رفتار این جانور «اسرارآمیز» پیش‌گویی می‌کنند. اینکه از چه جهتی صدا تولید کند یا روی کدام بخش از بدن بیفتد معانی متفاوتی دارد. برای مثال اگر از بالای سرتان تیک‌تیک کند پول می‌رسد؛ از شرق باشد به موفقیت بزرگی می‌رسید؛ از جنوب شرقی نشانه ترس است؛ از جنوب ترس از آتش؛ از جنوب غربی دعوا؛ از غرب باشد سود می‌کنید؛ از شمال غربی لباس‌های گرانبها و آب معطر؛ از شمال به معنای ازدواج با زنی با دست و پای بلورین؛ و سرانجام از شمال شرقی به معنای مرگ. اگر گکو روی نیمه راست بدن‌تان بیفتد، یکی از خویشاوندان‌تان خواهد مرد یا سرمایه‌ای از دست خواهید داد و اگر روی نیمه چپ بیفتد سود خواهید کرد. روی سینه، پیشانی، پشت و گلو بیفتد به دولت و مکنت خواهید رسید و روی بازوها، پاها و قلب برایتان شادی به ارمغان خواهد آورد. در سیستم‌های پیش‌گویی پیچیده‌تر روزهای هفته نیز تاثیرگذارند و افتادن گکو روی 45 عضو آناتومیک مختلف به تفصیل بررسی شده است.

در افسانه‌های هندی آمده که خدای هندو، ویشنو، که گاه به شکل گرازی در می‌آید و واراها (Varaha) نامیده می‌شود، زبان یک پیش‌گوی بزرگ به نام خونا صاحب را برید و خود در مخفی‌گاهی به نگهبانی آن ایستاد. اما مارمولک از راه رسید و فکر کرد که زبان غذاست و آن را بلعید. از آن زمان صدای یک مارمولک خانگی می‌تواند واقعیت‌هایی از گذشته و آینده را بیان کند.

کاوه فیض اللهی