یک بحث کلامی درباره مفهوم "عصمت"

اولین سوالی که در مورد عصمت پیش می آید اینست که مسئله عصمت را برای اولین بار شیعیان مطرح کرده اند یا اینکه در بقیه ادیان هم بآن اشاره شده؟

در جواب بایستی بگوییم که در سایر ادیان (مسیحیت و یهودیت) هم به مسئله عصمت اشاره شده اما مراتبش تفاوت دارد. یهودیت می گوید که پیامبر زبان خداست و بعضی اندیشمندان یهودی هم معقدند پیامبران در دریافت و ابلاغ وحی عصمت داشتند و این مسئله را جزو اصول یهودیت می دانند. اما یهودیت برای پیامبران در امور شخصی شان قائل به عصمت نیستند و بعضا موارد فساد اخلاقی پیامبران را هم بیان کردند.

در مسیحیت هم مسئله عصمت مطرح شده اما بازهم متفاوت از عصمتی که در اسلام مطرح شده است. در مسیحیت معتقدند که نویسندگان عهدین در کتابت کلام مسیح عصمت داشتند و همچنین مسیحیان کاتولیک معتقدند که پاپ هم در این زمینه ( دادن فتوی) دارای عصمت است .

در بین اهل سنت هم بعضی از فرق معتقد به عصمت پیامبر هستند. بعضی مثل اشاعره معتقدند پیامبر بعد از بعثتش از هرگونه گناه و اشتباه مصون است بعضی مثل معتزله گناهان کبیره را بعد از بعثت جایز نمی دانند.

بنابراین مشخص می شود که کلیت بحث عصمت یک موضوع بدیع مطرح شده توسط مذهب شیعه نیست بلکه مباحثش (در مراتب مختلف) در ادیان و فرق مطرح شده است.

سوال دیگری که مطرح می شود اینست که آیا کلیت مسئله عصمت با عقل تطابق دارد یا خیر؟

اصل مسئله دوری جستن از بعضی مسائل (یا عصمت) منافاتی با عقل ندارد همانطور که خیلی از انسانها از خیلی از مسائل دوری می جویند و به هیچ وجه حاضر به انجام آن مسائل نیستند

سوال دیگری که مطرح می شود اینست که عصمت انبیا از نظر اسلام به چه چیزی می گوید؟

اسلام معقتد است که عصمت یعنی دوری از گناه و اشتباه در همه افعال و کردار ، این دوری هم در افعال و کردار شخصی ست و هم در ابلاغ احکام دین

سوال دیگری که مطرح می شود اینست که چه لزومی دارد پیامبر در ابلاغ احکام دین و همچنین افعال و کردارش عصمت داشته باشد؟

مسئله ای که حتی در جامعه امروز هم مطرح اینست که مبلغین باید به سخنانی که می زنند عمل کنند. اگر کسی روی منبر می رود و می گوید قناعت کنید و دروغ نگویید و غیبت نکنید اما خودش به خلوت می رود آنکار دیگر می کند! از مردم سلب اعتماد می کند . بنابراین منطق بما می گوید که اگر شخصی به مسائل اخلاقی امر می کند خودش باید عامل به مسائل اخلاقی باشد بنابراین از نظر منطق لازمه کسی که امر به فعل و کردار می کند اینست که عامل بآن باشد

ثانیا اگر معقد به عصمت نباشیم مسئله تسلسل پیش می آید و واضح و مبرهن است که مسئله تسلسل در منطق رد شده است. اگر امامی مرتکب خطا و اشتباه و فساد شود از لحاظ منطقی لازم است که شخصی دیگری امام او شود و او را هدایت کند و الا فساد همه گیر می شود و این با قضیه وجودی دین در تضاد است و اگر ان امام هم اشتباه کند به همچنین و همینطور این تسلسل باطل ادامه خواهد یافت.

ثالثا نفی عصمت بطور کلی مساوی با امکان تحریف دین توسط مبلغ آنست و در نتیجه چیزی که کلام خدا و صحیح نباشد قابل اطمینان نیست و ایمان آوردن به کلامی که امکان اشتباه درش وجود دارد از لحاظ عقلی درست نیست و از اینرو ست که مسیحیت و یهودیت و بقیه مذاهب به تناقض نفی عصمت و ایمان آوردن پی بردند و از اینرو ست که اکثرا در ابلاغ دین برای پیامبران مقام عصمت قائلند!

سوال بعدی که پیش می آید اینست که آیا عصمت اکتسابی ست یا ذاتی ست؟

در جواب بایستی بگوییم عصمت نه مطلقا اکتسابی ست و نه مطلقا ذاتی . کلامیون می گویند:العصمة تفضّل من الله تعالي علي من علم انه يتمسك بعصمته یعنی عصمت بخششی ست از ناحیه خوانده به جوینده آن. برای قرابت ذهن به این مسئله می توان مثالی هم زد . دین و منطق دینی معتقدند که حکمت و علم خدا ازلی و ابدی ست و اگر معتقد به ازلی بودن حکمت ذات اقدس اله باشیم این مسئله که او اگاهی دارد که چه کسی اراده اختیار کردن عصمت را دارد و چه کسی ندارد برای ما حل خواهد شد بنابراین می توان گفت که خداوند به کسانی که اراده عصمت را در انها دیده عصمت را عطا کرده .

سوال دیگری که پیش می آید اینست که آیا عصمت حالصش جبر است؟

از نظر منطقی می شود که شخصی نسبت به یک مسئله عصمت داشته باشد اما از طرف دیگر اراده انجام آن امر را هم داشته باشد. برای مثال شخصی نسبت به خوردن یک سم عصمت دارد ولکن اگر بخواهد می تواند آنرا استعمال کند. تنها مسئله ای که باعث می شود او از استعمال سم خودداری کند اگاهی او به موضوع است.

بیان مطالب فوق بصورت ساده و از لحاظ منطقی بود از نظر قرانی هم می توان براحتی عصمت را ثابت کرد.

منبع: وبلاگ درگاه