در «ژنو» بر خبرنگاران ایرانی چه گذشت؟

خاطرات و تجربیات زیادی از روزهایی دارند که به «توافق بزرگ» منجر شد. آن‌ها در یک نشست صمیمانه از چالش‌ها و تجربه‌هایی که در سه بار حضور اخیر در ژنو داشتند گفتند. البته شاید بخش‌هایی از این خاطرات برخی از بی‌اخلاقی و سیستم بیمار حاکم در میان رسانه‌های ما را نشان دهد، اما حقیقتی است که وجود دارد.

شرایط ما در روزهای این مأموریت بسیار سخت بود، اما خودمان را در یک فضای باز رقابتی می‌دیدیم. در طول مذاکرات، خبرنگاران تقریبا طبقه‌ی اول هتل را رها نمی‌کردند. از سوی دیگر به‌جز هیئت ایرنی حاضر، هفت هیئت دیگر هم بودند که ما باید برای داشتن خبرهای جامع، آن‌ها را نیز زیر نظر ‌می‌گرفتیم و ناچار بودیم شرایطی را فراهم کنیم تا با این هیئت‌ها ارتباط بگیریم. برقراری ارتباط با خبرنگاران خارجی نیز یکی دیگر از را‌ه‌هایی بود که باید برای تکمیل اطلاعات خود به آن رو می‌آوردیم.

او با اشاره به سختی شرایط کار در ژنو، افزود: روز اولی که مذکرات در سطح وزار بود به خبرنگاران اجازه‌ی ورود به هتل را نمی‌دادند و فقط خبرنگارانی اجازه ورود داشتند که در همان هتل اتاق داشتند؛ بنابراین ما ناچار بودیم در هوای سرد، مقابل در هتل منتظر بمانیم تا شاید خبری بگیریم.

داوود حاجبیان - دبیر سرویس سیاست خارجی ایسنا - نیز که بار عمده ارسال خبرها درباره‌ی مذاکرات هسته‌یی را از تهران برعهده داشت با بیان اشاره به «انرژی فراوانی که برخی مشکلات از تیم‌های خبری ایرانی می‌گیرد» گفت: البته این‌که برخی خبرگزاری‌ها مثل «رویترز» همیشه خبرهای دسته اول دارند به‌دلیل ارتباط گیری خوب آنهاست، اما مسائل فنی و لجستیک هم بسیار مهم است. در طول مدت این مذاکرات متوجه شدیم از نظر تکنولوژی، بسیار عقب هستیم. رسانه‌های خارجی دسترسی به سیستمی دارند که می‌توانند خبر را از همانجا منتشر کنند. هم‌چنین نحوه‌ی ارسال خبرهای‌شان نیز متفاوت است چون ممکن است یک جمله را در قالب خبر ارسال و سپس آن‌ را تکمیل کنند.

او در ادامه با اشاره به رونق استفاده از «شبکه‌های اجتماعی» در کمک به برجسته شدن و ارسال خبر، اظهار کرد: رسانه‌های خارجی از همه‌ی ظرفیت‌ شبکه‌های اجتماعی برای ارسال خبر بهترین بهره را می‌برند. البته در این دوره از مذکرات ژنو، اولین وزیر خارجه که رسما خبر را اعلام کرد آقای ظریف بود که از طریق صفحه‌اش در «توییتر» از مذاکرات خبر داد.

همچنین منا هوبه‌فکر - عکاس ایسنا - که در سه دوره مذاکرات ژنو حضور داشت با اشاره به سختی‌های کار عکاسان، یادآوری کرد: وقتی مذاکرات در سطح وزرا بود خبرنگاران می‌توانستند به واسطه نوع کاری که دارند یا به‌شکل «قاچاقی» به داخل هتل بروند، اما عکاسان به‌دلیل همراه داشتن وسایل عکاسی حتی به‌صورت قاچاقی هم نمی‌توانستند به لابی هتل وارد شوند و به ناچار در هوای منفی 4 درجه می‌ایستادند. از سوی دیگر زمانی هم که در هتل بودیم به ما اجازه‌ی عکاسی نمی‌دادند و ما باید برای تک‌تک عکس‌هایی که می‌انداختیم با روابط‌ عمومی چانه می‌زدیم.

او ادامه داد: یک نوع رقابت بر سر سرعت ارسال عکس بین عکاسان ایرانی وجود داشت. در یک مورد فقط به عکاس ایسنا اجازه‌ی ورود دادند و قرار شد من عکس‌ها را به دیگر رسانه‌های ایرانی بدهم. گزارش تصویری ایسنا روی سایت رفت و وقتی من در حال کپی کردن عکس‌ها برای بقیه‌ی عکاسان بودم متوجه شدم یک خبرگزاری که عکس را از خود من گرفته ساعت گزارش تصویری‌اش پنج دقیقه زودتر از گزارش تصویری ایسناست و ساعت ارسال عکس را تغییر داده است.

هوبه‌فکر همچنین با اشاره به برخی بی‌تجربگی‌ها و تبعیض‌هایی که صورت می‌گرفت تصریح کرد: در نخستین دور مذاکرات در ژنو به ما گفتند عکسی که آقای ظریف در هواپیما خوابیده است تا زمانی‌ که اعلام نشده ارسال نشود، اما یک خبرگزاری آن را منتشر کرد و هیچ برخوردی هم با آن عکاس نشد؛ در صورتی که اگر ایسنا چنین کاری را کرده بود قطعا جریان طور دیگری می‌شد و این موضوع همیشه وجود داشته.

او درباره‌ی گرفتن عکس یادگاری از وزیران خارجه گروه 1+5 پس از مذاکرات هم اظهار کرد: ساعت سه صبح بود که مذاکرات در هتل تمام شد و همه به سمت یکی از ساختمان‌های UN (سازمان ملل) حرکت کردند. ما هرچقدر دنبال روابط‌ عمومی ایران گشتیم موفق نشدیم او را پیدا کنیم. در آن ساعت تاکسی هم نبود که با آن به سمت ساختمان UN برویم. از سوی دیگر حدود نیم ساعت پیاده تا آن ساختمان راه بود. بعد از پیگیری‌های زیاد، روابط‌ عمومی ایران ماشینی فرستاد. وقتی به ساختمان رسیدیم عکاسان و خبرنگاران خارجی به ما راه نمی‌دادند که جایی برای گرفتن عکس پیدا کنیم و حق را با خودشان می‌دانستند. با مشکلات زیاد، جایی را برای عکس گرفتن پیدا کردیم تا این‌که شنیدم روابط‌ عمومی ما عکاس یک خبرگزاری را برای گرفتن عکس صدا کرد و با این‌که آن جا را به‌سختی به‌دست آورده بودم رهایش کردم و به‌دنبال آن عکاس رفتم و با این‌که به من و چند عکاس دیگری که پشت سرم بودند اجازه ورود ندادند، خودمان از نوار حفاظتی گذشتیم و داخل شدیم و عکس گرفتیم.

زهرا اصغری - خبرنگار حوزه‌ی انرژی هسته‌ای ایسنا - نیز که از مذاکرات استانبول 2 در اردیبهشت 91 تا کنون در همه‌ی مذاکرات حضور داشته است با بیان این‌که همه‌ی این سختی‌ها در دوره‌های قبل مذاکرات نیز وجود داشت و چون این‌بار مذاکرات به نتیجه رسید بیشتر بیان می‌شود، گفت: در زمان مذاکرات آقای جلیلی، ما استرس نتیجه‌ی جلسات را نداشتیم، اما در مذاکرات ژنو با یکسری تحولات مواجه شدیم که به ما نشان می‌داد این مذاکرات کلیدی خواهد بود و به سمت توافق می‌رود.

او با اشاره به مذاکرات ژنو 2، ادامه داد: در این دوره از مذاکرات ما با به یکباره و بی‌مقدمه با حضور شش وزیر خارجه مواجه شدیم و نمی‌دانستیم چه اتفاقی می‌ا‌فتد تا این‌که یک دفعه مواجه شدیم با بیرون شدن از هتل و به‌دنبال آن، قطع شدن اینترنت. حدود یک ساعت بیرون از هتل ایستادیم و همه‌ی ارتباطات اینترنتی قطع شد و در حقیقت، راه ما برای ارسال خبر قطع شده بود که بالاخره با ترفندهای فراوان از جمله رفتن قاچاقی به اتاق یک خبرنگار خارجی توانستیم به داخل هتل برویم و خبر ارسال کنیم.

اصغری با بیان این‌که ما علاوه بر استرس فضا، متاسفانه باید مراقب رفتارهای برخی خبرنگاران ایرانی هم می‌بودیم اظهار کرد: یک نمونه این‌که من در حال مصاحبه گرفتن با سفیر ایران در سوییس بودم که متوجه شدم عکاس یک خبرگزاری داخلی از مصاحبه‌ی من فیلم می‌گیرد، وقتی به او اعتراض کردم گفت شما چرا با سفیر مصاحبه می‌گیرید من هم می‌خواهم فیلم این مصاحبه را به خبرنگارمان بدهم تا او هم این مصاحبه را داشته باشد!

همچنین مرتضی فرج‌آبادی - مدیر اداره‌ی عکس ایسنا - در سخنانی با انتقاد از نبود نگاه استراتژیک و اصولی به رسانه در کشور و حتی مدیران رسانه‌ها تصریح کرد که «اگر خواهان حضور بین‌المللی و حرفه‌ای هستیم باید موانع را برطرف کنیم.»

وی همچنین با تأکید بر این‌که «ژورنالیسم باید از دسترس غیرحرفه‌ای‌هایی که بعضا اخلاق را هم رعایت نمی‌کنند دور بماند» خواستار توجه رسانه‌ها به این مهم شد و گفت: البته خبرنگاران و عکاسان ما با چنگ و دندان و چندین برابر خارجی ‌ها کار می‌کنند و غیرت به خرج می‌دهند تا خلأهای مالی و تکنولوژیک را برطرف کنند.

او در بخش دیگر سخنانش تأکید کرد: رسانه‌ها و خبرنگاران ایرانی هم باید با تکنولوژی روز پیش بروند و این سیستم که در دنیای امروز شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کنند پذیرفته شود.

فرج‌آبادی همچنین به این مطلب که «هیئت‌های رسانه‌ای خارجی در قالب تیم‌های کاملا مجهز به این برنامه‌ها می‌آیند و تقسیم وظایف کاملا روشنی در کار آنها وجود دارد» اشاره و گفت: ما باید تکلیف خود را در زمینه‌ی این‌که هزینه کردن برای رسانه را یک سرمایه‌گذاری بدانیم که در درازمدت حتی صرفه‌ی اقتصادی دارد روشن کنیم.

در ادامه‌ی این جلسه، خبرنگاران و عکاس ایسنا خاطرات دیگری نیز از نحوه‌ی پوشش مذاکرات بیان کردند که عمده‌ی آن‌ها را ترفندهای آنان برای گذشتن از سدهای امنیتی و کنار آمدن با سختی‌های سفر از جمله کمبود پول و امکانات تشکیل می‌داد.