رفتارها در شرایط گذار

در جامعه شناسی انحرافات، کلمه ای بسیار تکرار می شود تحت عنوان «آنومی» که معرف نظریه ای است که به زبان ساده می گوید: اعضای یک جامعه وقتی تحت‌تأثیر ارتباطات با محیط و شرایط جدید قرار می‌گیرند،‏ ارزش‌های سنتی خود و هنجارهای منبعث از آن را به‌تدریج رها می‌کنند و در پذیرفتن ارزش‌ها و هنجار‌های جدید (مدرنیته) دچار تردید یا تاخر فرهنگی می‌شوند و از خود رفتارهای بی‌هنجاری یا سرگردانی و بی‌قیدی بروز می‌دهند و به تعبیر ضرب‌المثل خودمان مانند کلاغی می‌شوند که تقلید راه رفتن کبک را می‌کنند ولی آن را که یاد نمی‌گیرند ‏هیچ بلکه راه رفتن خود را نیز فراموش می‌کنند.

دورکیم و پیروان او معتقد بودند که کژرفتاری و آسیب‌های اجتماعی در این شرایط افزایش می‌یابد‏، زیرا ایمان به ارزش‌ها - که مادر هنجارهای رفتاری افراد در جامعه است - متزلزل می‌شود و کارکردهای نظارتی خود را از دست می‌دهد. البته آمار و ارقام نیز مؤید این نظریه است.

برای مثال، الزامات دنیای مدرن به ما دیکته می‌کند که جلوی فناوری‌های ارتباطاتی را نمی‌توان گرفت و افراد می‌توانند در استفاده از ماهواره ، اینترنت و... آزادی کامل داشته باشند، ولی ارزش‌های دیرین به ما می‌گفتند که بدون اجازه و اطلاع بزرگ‌تر‌ها نباید با دیگران ارتباط برقرار کرد و هر چیزی را مجاز به دیدن و شنیدن نیستیم. بدیهی است که عدم‌برقراری تعادل و تناسب بین شرایط جدید و آموخته‌های قدیم افراد را در وضعیت بی‌قیدی به هر دو وضعیت قرار می‌دهد و در این صورت فقط منافع کوتاه‌مدت و لذایذ قابل تحصیل، سکان رهبری ما را بر عهده می‌گیرند.

در چنین شرایطی تنها گروهی موفق می‌شوند که در پرتو عقلانیت و آموزش صحیح خصوصا از طریق خانواده، بین دستاوردهای مدرنیته و ارزش‌های ستودنی نیاکان که ارزش‌های ماندگار انسانی‌اند (و نه هر میراث بدون آگاهی) تعادل و هم‌افزایی به‌وجود آورند تا از آسیب‌های شرایط آنومیک جامعه مصون مانند و الا درد گزند‌های آن را باید کم و بیش تحمل کنند؛ گزندهایی شبیه این صحنه‌ها که حتما برای شما آشنایند‎؛

پدری که معتقد است جای حیوان در منزل نیست و فرزندی که حیوان خود را عضوی از اعضای خانواده می‌داند؛ والدینی که فقط چند نفر از دوستان فرزند خود را می‌شناسند اما از تعداد آنها در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بی‌اطلاعند؛ جوانانی که اصلا عمو و دایی و عمه و خاله پدر و مادر خود را ندیده و نمی‌شناسند و اگر هم بشناسند، حوصله همراهی پدر و مادر را ندارند؛

دخترانی که پس از ثبت نام در کلاس‌ها یا استخدام در شرکت‌های خصوصی اگر پدر و مادر سؤالی کردند به آنها اطلاعی مختصر می‌دهند و نیازی به اجازه نمی‌بینند؛ کودکان و نوجوانانی که عاشق فست‌فود هستند و قیمه بادمجان و آبگوشت و آش‌رشته را چنان نگاه می‌کنند که نسل قبل از ما خوراک خرچنگ را.

دکتر رضا غنی لو/ عضو هیأت علمی دانشگاه