عوامل موثر در رشد انسان از ديد اسلام

پارسینه-گروه فرهنگی: وجود فطرت از دید اسلام قطعی است و انسان به يك رشته امورعلاقه مند است كه براي او منفعت مادي به همراه ندارد، بلكه تنها به دليل فضيلت و خير عقلاني براي او ارزشمند هستند.

اسلام به تربیت و رشد انسان توجه زیادی کرده و براي آنكه رشد و تربيت به طور صحيح عملي شود و انسان در اين مسير با موانع و ناسازگاريهايي روبه رو نشود توجه به عوامل و اصولی را ضروري مي داند.

از ديدگاه اسلام، وجود فطرت، مسلم و قطعي است. انسان بر اساس فطرت الهي خلق شده و دين اسلام هم دين فطرت است و به همين دليل باقي و هميشگي است. قرآن در آیه 30 سوره روم اين باره مي فرمايد: حق گرايانه روي به دين آور، ملازم سرشت و فطرتي باشيد كه خداوند مردم را برآن سرشته است آري اين آفرينش خداوند است و آفرينش خداي را دگرگوني و تبديلي نيست.

وظيفه اصلي پيامبران الهي كه بزرگترين مربيان بشر و متخصصان رشد هستند، بيدار كردن و به كار انداختن همين ويژگي هاي فطري انسان است. حضرت علي(ع) مي فرمايد: خداوند پيامبران خود را بر انگيخت و به ميان مردم فرستاد تا بشر را به اداي پيمان فطرت وادارند و نعمتهاي فراموش شده خدا را يادآوري كنند و با فعاليتهاي تبليغي خود نيروي نهفته عقل مردم را بر انگيزند و به كار اندازند.

فطرت همان سرشت انسان است و پيداست كه سرشت اكتسابي نيست. كلمه فطرت با غريزه از اين نظر تفاوت دارد كه نخست از غريزه آگاهانه تراست. انسان آنچه را كه مي داند، مي تواند بداند كه مي داند. يعني انسان يك رشته فطرياتي دارد كه به آنها آگاه است. به علاوه، غريزه در محدوده امور مادي و حيواني است، در حالي كه فطرت مربوط به مسائلي است كه ما آنها را امور انساني برتر از امور حيواني مي ناميم.

از ديدگاه اسلام، انسان در جنبه هاي شناختي و قلبي "عاطفي" خصوصياتي فطري دارد. انسان در بعد شناختي، بعضي چيزها را كه به وسيله فطرت خود دريافته است.

اصول تفكر انسان كه در همه مشترك است فطري است. فروع و شاخه هاي آن، اكتسابي است، زيرا انسان در دانستن اصول تفكر نيازمند به مقدمات و قياس كردن يا نتيجه گرفتن نيست. يعني ساختمان فكري او به گونه اي است كه آن مسائل وقتي عرضه شود، نياز به استدلال و برهان ندارد و قابل فهم است. در ابعاد گرايشي و عاطفي نيز انسان فطرياتي دارد. انسان به يك رشته امور علاقه مند است كه براي او منفعت مادي به همراه ندارد، بلكه تنها به دليل فضيلت و خير عقلاني براي او ارزشمندند مانند گرايش به راستي، تنفر از دروغ، گرايش به پاكي،صداقت و تعاون.

البته اسلام به عوامل ارثي و تاثيرآن در رشد انسان نیز توجه خاصي دارد و مجموعه عوامل قبل از تولد، از قبيل انتخاب همسر، زمان ازدواج، زمان تشكيل نطفه و تاثير عوامل ژنتيكي، ايام بارداري، هنگام تولد و زمان زايمان را در رشد و سلامت جسمي و رواني انسان موثر مي داند و به آنها عنايت دارد. به طور كلي مي توان گفت كه اسلام دوران قبل از تولد را از عوامل موثر و مهم در رشد انسان به شمار مي آورد تا آنجا كه اصولا دوران جنيني را عامل تعيين كننده در سعادت و شقاوت فرد معرفي مي كند. پيغمبراكرم(ص) مي فرمايد:شقاوت انسان بدبخت و سعادت انسان خوشبخت در شكم مادرتعيين مي شود.

از ديد اسلام پدر و مادر مهمترين نقشها و وظايف را در رشد و تربيت كودك بر عهده دارند. اسلام از همان ابتداي تولد، برنامه ها و دستورهاي خاصي را براي رشد و تربيت كودك تنظيم فرموده و اجراي آن را بر عهده والدين قرار داده است. اصولا اسلام در مورد رشد وتربيت،حقوق مسلمي را براي كودكان قائل است. پيغمبراسلام (ص) مي فرمايد: به كودكان خود محبت كنيد و نسبت به آنها مهربان باشيد و هنگامي كه به آنها وعده داديد به وعده خويش عمل كنيد.

از منظر اسلام، افراد بشر خصوصيات و استعدادهاي متفاوت دارند و هر كس از تواناييي و ظرفيت معيني برخوردار است. از ديدگاه اسلام تفاوت هاي فردي موجب خير و سعادت بشر است و اگر اين تفاوت هاي فردي وجود نداشت و همه يكسان و مساوي بودند،چه بسا اختلالهايي در زندگي به وجود مي آمد.