اهدا خون :چه کسانی و چگونه؟

در کشور ایران ادامه زندگی حدود ۲۰ هزار بیمار تالاسمی و هزاران بیمار دردمند دیگر نظیر بیماران جراحی، نوزادان مبتلا به زردی، مصدومان تصادفات، آسیب دیدگان حوادث غیرمترقبه، بیماران دچار سوختگی، بیماران دیالیزی، مبتلا به بدخیمی‌ها و بیماران هموفیلی به ایثار انسان‌های آگاه و دلسوزی که اهداکننده مستمر خون سالم هستند وابسته است.

با تمام پیشرفت‌های علمی بشر در درمان بیماران هنوز هیچ ماده‌ای جایگزین خون نشده است.

برای آنکه شما بتوانید خون خود را اهدا کنید باید واجد شرایطی باشید که بواسطه آن ؛اهدای خون؛نه برای سلامتی بدن شما عوارضی داشته باشد ونه برای فردی که قرار است خون شما به وی تزریق گردد.
خون چیست؟

خون بافت‌ زنده‌ای است که نجات بخش جان‌ها بوده و میانگین حجم آن در هر فرد بالغ ۵،۴ تا ۵،۵ لیتر است. خون از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است.

- عناصر سلولی، ۴۵ درصد حجم خون را تشکیل می‌دهند که شامل گلبول‌های قرمز با طول عمر ۱۲۰ روز است که مسئول اکسیژن رسانی به سلول‌های بدن است. گلبول‌های سفید با طول عمری از چند روز تا چند ماه مسئول دفاع از بدن در برابر عوامل خارجی می‌باشد. پلاکت‌ها با طول عمر ۷ الی ۱۰ روز که در بند آمدن خونریزی دخالت دارد.

- پلاسما، ۵۵ درصد حجم خون را تشکیل می‌دهد و دارای پروتئینهایی نظیر آنتی بادیها فاکتورهای انعقادی خون و مواد غذایی نظیر انواع قندها، چربی‌ها،‌املاح مختلف و هورمون‌ها می‌باشد.

لازم به ذکر است در شرایط استاندارد خارج از بدن گلبولهای قرمز فشرده تهیه شده از خونهای اهدایی برای مدت ۳۵ روز و پلاکتهای اهدایی برای مدت سه روز قابل استفاده بیماران خواهند بود.
شرایط اهدای خون
شرایط اهدای خون عبارتند از:

- حداقل سن ۱۷ سال تمام و حداکثر ۶۵ سال

- حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم

- فواصل اهدای خون هر هشت هفته یک‌بار مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یکسال بیش از ۴ بار نباشد.

- همراه داشتن کارت شناسایی معتبر عکس‌دار

- در صورت وجود سابقه موارد ذیل حتما پزشک انتقال خون را در جریان قرار دهید: ابتلا به آلرژیها، تب یونجه، سابقه مصرف دارو، سابقه بیماریهای قلبی و عروقی،‌ریوی، کلیوی، کبدی، سابقه تزریق خون و فرآورده‌های آن، سابقه غش، صرع و تشنج، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه اعمال جراحی، سابقه رفتارهای پرخطر (تماس جنسی خارج از چهارچوب خانواده)، سابقه خالکوبی، حجامت، تاتو، سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده و همچنین مسافرت به مناطق آندمیک مالاریا
مراحل اهدای خون داوطلبانه

-ثبت نام
- انجام تست هموگلوبین:

در این مرحله میزان هموگلوبین اهداکننده اندازه‌گیری می‌شود.
- معاینه و مشاوره پزشکی:

در اتاق معاینه توسط پزشک نبض، فشار خون و وزن شما اندازه‌گیری می‌شود و از نظر کم خونی نتیجه آزمایش هموگلوبین بررسی و سپس سوالاتی در مورد بیماری‌ها، داروها و رفتارهای شخصی از شما پرسیده خواهد شد.

مرحله مشاوره این اهمیت را دارد که شما بدانید، بخش مهمی از تضمین سلامت خون و فرآورده‌های آن وابسته به دقت و صداقت داوطلبین در پاسخگویی به پزشک اهداکنندگان در مورد سوابق بیماری، رفتارهای شخصی و یا مواجهه با عوامل خطرساز است.
- دریافت رضایت نامه:

پس از تایید سلامت فرد توسط پزشک، ‌رضایت نامه اهدا توسط داوطلب اهدای خون امضا خواهد شد.
- مرحله خودحذفی محرمانه:

دواطلب بعد از مطالعه بروشور خودحذفی و معاینه و مشاوره پزشکی و اطلاع کامل از مطالب مربوط به رفتارهای پرخطر همانگونه که در پایین فرم ثبت نام توضیح داده شده است در مورد مصرف و یا عدم مصرف خون اهدایی نظیر خود را اعلام می نماید.

در صورت انتخاب گزینه بله، خون اهداکننده پس از تایید آزمایشات غربالگری مرود استفاده قرار می‌گیرد.

در صورت انتخاب گزینه خیر، با وجود انجام آزمایشات غربالگری، خون اهداکننده از چرخه مصرف خارج می‌گردد.
- مرحله اهداخون:

داوطلبان پذیرفته شده به سالن خونگیری راهنمایی می‌شوند و توسط تکنیسین، خونگیری در شرایط استریل و با استفاده از وسایل یکبار مصرف انجام می‌گیرد و ظرف مدت ۱۰-۵ دقیقه یک واحد خون از شما دریافت خواهد شد.
- استراحت و پذیرایی
- اطلاع رسانی تلفنی:

با ارائه بروشور مربوطه ضمن ارائه توصیه‌های پس از اهدای خون از اهداکننده درخواست می‌شود تا در صورت بروز علائم مربوط به ابتلا به هر گونه بیماری عفونی در طی روزهای آینده و یا اعلام هر گونه سوابق پزشکی فراموش شده نظیر سابقه مصرف دارویی و …، انتقال خون مربوطه را به منظور حذف خون اهدایی در جریان امر قرار دهد.
اهدای خون مستمر

اهداکننده مستمر فرد سالمی است که حداقل در طی یکسال دو بار خون اهدا کند. اهدای خون مستمرعملی انسانی و خداپسندانه است که با افزایش احساس پویایی و ایجاد تعهد فردی شده و ضریب امنیت و سلامت خون را بالا می برد، زیرا در هر بار اهدا، مشاوره انجام و کلیه آزمایش‌های غربالگری بر روی خون اهدایی انجام می‌شود.

داوطلبان مستمر اهدای خون سهم بسزایی در ارتقای سلامت سیستم اهدای خون و سلامت عمومی جامعه دارند.

اگرچه آمار داوطلبان اهدای خون در سال‌های اخیر افزایش داشته ولی تا رسیدن به حدمطلوب (۴۰ اهداکننده از هر یک‌هزار نفر جمعیت) نیاز به همکاری بیش از پیش شهروندان ایثارگر است.
توصیه های پس از اهدای خون

• بعد از اهدای خون به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بر روی تخت خونگیری استراحت کنید . به راهنمایی های کارشناسان ما توجه داشته , قبل از اجازه ایشان از تخت خونگیری بلند نشده و محل خونگیری را ترک نکنید.

• به هنگام بلند شدن, از تخت بعنوان تکیه گاه استفاده نکنید و با تکیه بر دستی که از طریق آن خون اهدا کرده اید بلند نشوید. همکار ما برای بلند کردن شما از روی تخت به شما کمک می کند.

• بعد از استراحت, پذیرایی مختصری با شربت و شیرینی انجام می شود که اولاً با تطابق بدن شما با حجم خونی که اهدا کرده اید کمک می کند و دوم آنکه بعد از اهدای خون, باعث توقف بیشتر شما برای دقایقی دیگر , در محل خونگیری می شود . که زمانی مناسب برای مراقبت های پزشکی و انتقال توصیه های بهداشتی توسط کارشناسان ما به شما فراهم می سازد.

• بعد از اهدای خون می توانید بلافاصله به کار و زندگی روزمره خود برگردید و حتی می توانید فعالیتهای بدنی روزانه , نظیر پیاده روی را نیز انجام دهید. منوط به آنکه تا ۲۴ ساعت به دستی کع از طریق آن خونگیر یانجام شده است, فشار وارد نکنید و از انجام کارهای سنگین و بلند کردن اجسام سنگین بپرهیزید , تا ناحیه سوزن دچار کبودی و یا خونریزی نشود.

• تا ۲۴ ساعت اقدام به انجام ورزش (بغیر از پیاده روی) و تمرینات بدنی سنگین نکنید.

• در صورتیکه خلبان وخدمه پروازی هواپیماهای مسافری ،خلبانان وخدمه پروازی جنگی ،رانندگان جرثقیل وکلیه وسایط نقلیه سنگین وغواصان ،کسانیکه درآتش نشانی کارمی کنند ،ورزشکارانی که ورزش سنگین وحرفه ای انجام می دهند ،افرادیکه از نردبان بالا میروند یا

درساختمانهای مرتفع روی داربست کارمی کنند،رانندگان قطاروکوهنوردان بایدحداقل ۲۴-۱۲ ساعت بین اهدای خون و برگشت به کار وشغل شان فاصله باشد.

• تا چند ساعت, برچسبی را که در محل ورود سوزن خونگیری زده شده است بر ندارید .

• در طی ۲۴ ساعت آینده و بویژه ۲ ساعت اول , مایعات بیشتری صرف کنید.

• بعد از اهدای خون , مصرف اضافی هیچ گونه مواد غذایی مکمل و مقوی ضرورت ندارد, و حجم و سلولهای خون شما بطور خودکار جایگزین می شود. بهر حال در صورتی که تمایل دارید سلولهای خونی شما سریعتر جبران شود, مصرف محدود قرص های حاوی ترکیبات آهن و ویتامین ث در طی روزهای بعد از اهدای خون , با مجوز پزشک مستقر در واحد اهئای خون و با میزانی که ایشان تعیین می کند, بلامانع است. باید دانست که حجم مایع خون اهدایی شما در طی ۲۴ ساعت , و تعداد گلبولهای قرمز خون شما نیز حداکثر در عرض ۲-۴ هفته , توسط بدن شما جبران می شود.

• اگر سیگاری هستید , حداقل تا یک ساعت پس از اهدای خون سیگار نکشید.

• ممکن است بعداً مقداری کبود شدگی جزئی در ناحیه ورود سوزن ایجاد شود , که بدلیل جمع شدن اندکی خون, در بافت های اطراف محل خونگیری می باشد . جای نگرانی نیست چون این کبودی در عرض ۲-۳ روز ,خودبخود بر طرف خواهد گردید .

• اگر از محل خونگیری , هر گونه خونریزی مشاهده گردید, کافی است دست خود را بالا نگه داشته و به کمک یک گاز استریل و یا پارچه های تمیز و با نیروی برآمدگی گوشتی کف دست خود به آن فشار آورید , تا خونریزی متوقف شود. در صورت ادامه یافتن خونریزی , به پایگاه اهدا خون مراجعه کنید.

• اگر در طی روز یا روزهای بعد, در ناحیه ورود سوزن خونگیری دردی احساس کردید, در صورت نیاز می توانید مسکن های معمولی نظیر استامینوفن و یا بروفن استفاده کنید( بروفن با با شکم خالی مصرف نکنید). اگر درد شدید بود به پایگاه انتقال خون مراجعه کنید.

• اگر در طی ۲ هفته پس از اهدای خون ,‌دچار هر نوع بیماری عفونی شدید, حتماً به پایگاه انتقال خون اطلاع دهید.شاید لازم باشد تا از ورود خون اهدایی شما به چرخه مصرف خون جلوگیری شده و یا آزمایشات تکمیلی بطور رایگان توسط سازمان انتقال خون بر روی خون شما انجام شود.

• اگر در طی ۶ ماه پس از اهدا خون, دچار یرقان و یا هر نوع بیماری عفونی منتقله از راه خون و تماس جنسی نظیر ایدز, سیفلیس و… شدید , حتماً پایگاه انتقال خون را در جریان قرار دهید.

• عده ای از اهدا کنندگان , در مورد کاهش وزن بواسطه اهدای خون سئوال می کنند.باید دانست که با اهدای خون, تا نیم کیلو گرم از وزن بدن بطور موقت کم می شود که مربوط به حجم خون اهدا شده است و این کاهش خفیف وزن م بلافاصله با مصرف آبمیوه و شیرینی و یا مصرف غذا در همان روز جبران می شود.

• بر روی خون اهدایی شما به طور روتین آزمایشاتی با هدف ردیابی بیماری های منتقله از راه خون , نظیر ایدز, هپاتیت,سیفلیس و… نیز تعیین گروه خونی انجام می شود , و نتیجه حاصله , در قالب کارت خون , به آدرس شما ارسال می شود. اطفاً در مراجعه های بعدی خود به پایگاه های اهدای خون, کارت خون قبلی خود را بهمراه بیاوریدو در صورتی که به هر دلیلی کارت خون به دست شما نرسید,حتماً با پایگاه اهدای خون تماس بگیرید, تا رد صورت لزوم, کارت المثنی صادر شود.