عروس سیاه‌بخت خیابان‌های تهران!

دو نام به ماجرای منوریل در یك دهه اخیر گره خورده است: محمود احمدی‌نژاد و حمید بهبهانی. در سال 76 بهبهانی استاد راهنما بود و احمدی‌نژاد دانشجوی دكتری كه تزش بی‌ربط به منوریل نمی‌نمود و در سال 82 احمدی‌نژاد شهردار تهران و بهبهانی معاون ترافیك او. از سال 82 بود كه ایده منوریل به‌طور جدی در افكار عمومی طرح شد.

منوریل یكی از نخستین طرح‌های شهردار جوان و تازه به قدرت‌رسیده آبادگران بود. به اعتقاد احمدی‌نژاد، این خط حمل و نقل ریلی می‌توانست چاره‌گر مشكلات ترافیكی تهران باشد.

شهردار طرح احداث قریب به 250 كیلومتر منوریل در تهران را ارائه داد. مخالفان می‌گفتند وقتی طول تمام منوریل‌های جهان‌ ـ در آن زمان‌ ـ به این اندازه نیست، آیا این طرح به صرفه خواهد بود؟ به اعتقاد آنها هزینه‌ تمام‌شده سفر منوریلی بسیار گران‌تر از یك سفر مترویی خواهد بود و منوریل، یك ابزار ارتباطی لوكس و توریستی به شمار می‌رود كه گره‌ای از مشكلات حمل و نقل عمومی در تهران نخواهد گشود.

منوریل چیست و از كجا آمد؟

منوریل، یا تك‌ریل، به شیوه‌هایی از حمل و نقل گفته می‌شود كه بر جابه‌جایی مسافر از طریق مسیرهای از پیش‌مهیا شده ریلی متمركز است. البته این شیوه از جابه‌جایی مسافر یك تفاوت عمده با دیگر شیوه‌های حمل و نقل ریلی دارد و آن این است كه در آن به جای دو ریل به یك ریل تكیه می‌شود. منوریل‌ها عمدتا مرتفع‌تر از سطح عادی ترافیكی ساخته می‌شوند، هرچند این هم یك الگوی فراگیر برای همه منوریل‌‌ها نیست.

نخستین منوریل جهان در سال 1820 میلادی و در روسیه احداث شد. یك سال بعد، این ایده در جنوب‌شرقی لندن مورد استفاده قرار گرفت.

این آغاز منوریل بود. در نیمه نخست سده بیستم، منوریل چندان مورد توجه قرار نگرفت. اما زمان زیادی لازم نبود تا منوریل كه به صورت ایده‌ای فانتزی در یكی از كارتون‌های والت دیزنی به تصویر كشیده شده بود در دیزنی‌لند احداث شود و پس از آن در ژاپن به‌عنوان راه‌حلی برای معضل ترافیكی توكیو، این كلانشهر جلوه كند.

این منوریل برای بازی‌های المپیك 1964 توكیو احداث شد و اینك با جابه‌جایی روزانه 127هزار مسافر، ركورددار شلوغ‌ترین خط تك‌ریل دنیاست.

منوریل همواره با یك چالش عمده روبه‌رو بوده است: طفره رفتن بخش عمومی از سرمایه‌گذاری، به بهانه هزینه‌های سنگین و بهینه نبودن تخصیص منابع در این حوزه. اگرچه منوریل در كشورهای زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما به گفته منابع داخلی، طول این خطوط چندان قابل توجه نیست و عمدتاً در مناطق گردشگری كاربرد دارد.

منوریل تهران، سقط جنین قبل از تولد

از طرح 250 كیلومتری زوج بهبهانی ـ احمدی‌نژاد برای منوریل تهران، سرانجام شش كیلومتر، آن‌هم به صورت آزمایشی به تصویب رسید.

شورای شهر تهران پس از كش و قوس‌های فراوان در اسفند 82 اجازه داد طرح احداث منوریل آغاز شود. احمدی‌نژاد، شهردار وقت، گفته بود در اجرای این طرح هیچ كمكی از دولت اخذ نخواهد شد و منوریل تنها با مشاركت بخش خصوصی ساخته خواهد شد.

باوجود وعده 17 ماهه شهرداری برای بهره‌برداری از منوریل، این طرح در سررسید خود، مهر 84، یعنی زمانی كه شهردار سابق دیگر رئیس‌جمهور شده بود، تنها سه درصد پیشرفت فیزیكی داشت.

به گفته حمید بهبهانی معاونت وقت ترافیك شهرداری تهران طرح را فشارهای سیاسی متوقف كرده بود. تائید نشدن مصوبه شورای شهر در فرمانداری از یك سو، آن را از اعتبار می‌انداخت و عقد قرارداد شهرداری تهران با پیمانكار مالزیایی پیش از مصوبه شورای شهر از سوی دیگر، گلایه این شركت را برانگیخت كه چرا شهرداری آنها را درگیر یك پروژه غیرقانونی كرده است.

وضع توقف احداث منوریل صادقیه، در حالی كه پایه‌های آن در این محله تهران بلااستفاده مانده بود تا نوروز 89 استمرار یافت و با بازگشت خبرنگاران از تعطیلات نوروزی خبر رسید شهرداری تهران اقدام به تخریب این پایه‌ها كرده است.

قالیباف به غیرقانونی بودن احداث منوریل اشاره می‌كرد و با انگشت گذاشتن بر این‌كه پروژه منوریل پیش از حضور وی در ساختمان بهشت متوقف شده بود، خبر از بسته شدن پرونده آن داد. وی می‌گفت برای راه‌اندازی مجدد این طرح در زمان شهرداری او مطالعاتی هم شده، اما به انجام رساندن آن توجیهی نیافته است.

مولود ناقص‌الخلقه منوریل تهران را حضور احمدی‌نژاد در مقام رئیس‌جمهور و تاكید دوباره وی در تابستان 86 بر این طرح هم نتوانست زنده نگاه دارد.

منوریل قم، آغازی پس از یك پایان

اگر برخی گمان می‌كردند با برچیده شدن پایه‌های منوریل صادقیه این طرح به بایگانی سپرده شده است، سخت در اشتباه بودند. بهار 89 تمام نشده بود كه دولت خبر داد قصد دارد برای حل مشكلات ترافیكی قم، منوریل احداث كند.

گرچه بسیاری با اشاره به وضع هنوز سامان نیافته خیابان‌های قم و نقش كلیدی آنها در ایجاد ترافیك در این شهر، انگیزه وجودی چنین طرحی را زیر سوال می‌بردند، اما دیگر نه خبری از دولت اصلاح‌طلب بود و نه شهرداری قالیباف كه بخواهند برای ایده چندین و چندساله احمدی‌نژاد مشكل بتراشند.

محمد رویانیان، رئیس وقت ستاد حمل و نقل سوخت كشور كه مسئول پیگیری این طرح شده بود در خرداد 89 اعلام كرد منوریل قم طرح پنج ساله است و ظرف 16 ماه به بهره‌برداری خواهد رسید؛ اما این پروژه هم هنوز به سرانجام نرسیده است.

نخستین مشكل منوریل قم زمانی ظهور كرد كه اعلام شد قرار است منوریل از فراز صحن حضرت معصومه(س) عبور كند. این امر با مخالفت جدی علما روبه‌رو شد.

مقارن شدن این مخالفت‌ها با جنجال‌های بهار 90، حتی این زمزمه را به‌وجود آورد كه یك چهره خاص در پس طراحی این‌گونه منوریل قرار دارد. با این حال مشكل به این نحو كه در مقابل حرم از زیر سطح عبور كند، حل شد.

پس از گذشت 36 ماه از آغاز طرح احداث منوریل قم و به پایان رسیدن فاز نخست آن، پیشبرد طرح در فاز دوم و سوم به مشكل برخورده است. ایرادات سازمان بازرسی كل كشور به نحوه برگزاری مناقصه این فاز از منوریل از یك‌سو و انتشار برخی اخبار درباره فاقد سابقه بودن شركت برنده مناقصه باعث شد فازهای دوم و سوم این طرح هم با مشكل جدی روبه‌رو شود.

منوریل قم هنوز یكی از طرح‌هایی است كه باید به نتیجه برسد و به‌رغم گذشت مدت زمان قابل توجه از افتتاح، خبری از بهره‌برداری آن نیست. وعده‌های مكرر بهره‌برداری در سال 91 به صورت ماهانه عقب افتاده ‌است و در سال 92 شهردار قم از این می‌گوید كه سازمان بازرسی با اغراض سیاسی مانع امضای قرارداد فاز دوم منوریل شده است.

فرجام منوریل ایرانی

آیا طالع طرح منوریل در ایران نحس است؟ با پیشرفتی كه منوریل قم داشته، بعید است بتوان فرجامی همچون منوریل تهران برای آن تصور كرد. وانگهی، برخی مقامات شهری تهران خبر از احتمال در دستور كار قرار گرفتن مجدد منوریل با توجه به چشم‌انداز 1404 حمل و نقل شهری تهران، البته در مسیری غیر از دالان سابق داده‌اند.

گرچه آنهایی هم كه این خبر را داده‌اند بلافاصله از همه خواسته‌اند با پرهیز از حاشیه‌سازی از گرفتار شدن این طرح در پیچ و خم نزاع‌های سیاسی جلوگیری كنند. پیشانی‌نوشت این عروس سیاه‌بخت حمل و نقل عمومی در ایران چه خواهد بود؟ باید منتظر ماند.

محمد منصوری بروجنی - جام‌جم