هنگامی که خیال پردازی تبدیل به اختلال می شود

وقتی کودک هستیم رویا پردازی‌ های مان غیرمنطقی هستند اما به سمت نوجوانی و جوانی که پیش می ‌رویم رویا پردازی‌ های ما حالت منطقی ‌تر به خود می ‌گیرد و آدم می‌ تواند با توسل به آن ها خود را بالا بکشد و پیشرفت کند؛ مثلا ما می ‌بینیم تخیل و رویا پردازی ژول ‌ورن باعث شد نقطه شروعی برای ایجاد تحول و پیشرفتش شود.

آیا رویا معنای خاصی دارد ؟
روان­شناسان و متخصصان سال­ ها بر سر این موضوع که آیا خواب معنای خاصی دارد یا صرفا یک سری تصاویر تصادفی است که توسط مغز سرهم‌­بندی شده تحقیق و بحث کرده‌اند. برای مثال، فروید عقیده داشت رویا باعث می‌­شود تا درک بهتری نسبت به ضمیر ناخودآگاه خود به دست آوریم و سرنخ‌­هایی را از عمق وجودمان به دست آوریم. اگر چه بسیاری از محققان مدرن با نظریات او مخالفت کرده‌­اند. به اعتقاد برخی تصاویر رویا به وضعیت روحی روزانه ما مربوط است و شاید به این معنی باشد که ذهنمان درگیر است.

از طرفی، برخی متخصصان اعصاب معتقدند رویا صرفا اثر جانبی ادغام خاطرات و سایر پردازش­‌های مغز است و به جز این معنای دیگری ندارد. بسیاری از افراد مذهبی به طور غریزی احساس می‌­کنند رویا می‌­خواهد چیزی به آن­ ها بگوید و این سوال هنوز در بسیاری از حیطه­‌های علمی قابل بحث است.

ویژگی افراد رویا پرداز
بعضی از افراد در زندگی بیشتر از دیگران رویا پردازی میکنند و به افراد رویا پرداز معروف هستند. چنین افرادی ویژگی های خاصی دارند که در ادامه با آن ها آشنا خواهید شد.
۱. ممکن است وسط فیلم ها فکرشان به سمت چیزی غیر از داستان فیلم برود و مجبور شوند فیلم را عقب بزنند و دوباره آن قسمت را تماشا کنند.
۲. اگر شنونده یک سخنرانی باشند؛ معمولا پس از مدتی حواسشان پرت میشود و دیگر به سخنرانی گوش نمیکنند.
۳. وسط امتحان ممکن است یاد یک چیز بیافتند و ۱۰ دقیقه از زمان امتحان را از دست بدهند.
۴. ممکن است به چشمان دیگران به مدت طولانی نگاه کنند اما خودشان اصلا متوجه این مسئله نباشند.
۵. نمیتوانند به مدت طولانی به صحبت های یک نفر گوش کنند و پس از مدتی در افکار خودشان سیر میکنند.
۶. معمولا مسائل مختلفی را در ذهن خود دارند و به طور همزمان به آن ها فکر میکنند.
۷. بعضی وقت ها در آشپزی و کارهای پر جزئیات دچار فراموش کاری میشوند و مراحل کوچک را جا میگذارند. مثلا نمک غذا را نمیریزند.
۸. میتوانند به راحتی برای مدتی به دیوار خیره شوند و گذر زمان را حس نکنند!
۹. ممکن است وارد اتاقی شوند و یکدفعه یادشان نیاید چرا آن جا آمدند.
۱۰. ممکن است وارد آسانسور شوند و برای مدتی فراموش کنند دکمه مورد نظرشان را بزنند.
۱۱. وسط صحبت های کسی پشت تلفن حواسشان به چیزهای دیگر پرت میشود و ممکن است حرف نامرتبطی بزنند.
۱۲. به نظر دیگران افراد رویا پرداز، از مهارت گوش دادن بسیار خوبی برخوردارند؛ درحالی که بیشتر وقت ها وسط صحبت دیگران در جای دیگری سیر میکنند!

در دو حالت باید با یک روانشناس مشورت نمایید:

1- وقتی که شدت و دفعات خیال پردازی کودک زیاد بشود به طوری که در خانه، در مهمانی، هنگام بازی با همسالان یا هر جای دیگر دائم هذیان گویی کند.

2- وقتی در سنین مدرسه همچنان در دنیای خیالی خودش سیر کند طوری که مرز واقعیت و خیال را متوجه نباشد. مثل اینکه همبازی خیالی اش را با خود به مدرسه ببرد و هنگام درس با او حرف بزند و متوجه نباشد که در اطرافش چه می گذرد. دلیل این گونه خیال بافی ها می تواند مشکلات خانوادگی، کمبودهای عاطفی، حقارت، اضطراب و…باشد.

این مسائل کودک را از دنیای واقعی بیزار و به صورتی افراطی به دنیای خیالی و عاری از نامهربانی ها می کشاند. برطرف کردن این مشکلات می تواند از بروز خیال بافی افراطی در کودکان پیشگیری نماید.

رویا و خیال پردازی
رویا و خیال پردازی یک احساس روانی و دو نوع است:
• رویای آگاهانه.
• رویای ناخودآگاهانه.

رویای آگاهانه
رویا و خیال پردازی آگاهانه یک وضعیت خلق کردنی تصوری در یک فرد است که بیانگر خواسته ها و یا اهداف وی می باشد. برخی اوقات خیال پردازی ها بسیار بعیدند و برخی ممکن است کاملا واقع بینانه باشند. خیال پردازی ها می توانند طبیعت جنسی داشته باشند.

معنای دیگر خیال پردازی، چیزهایی است که واقعی نیستند، و هیچیک از حواس پنج گانه آنها را درک نمی کند، اما در تصور واقعی می نمایند. در زندگی روزمره، اغلب افراد افکار خود را با یک سری رویاهایی همراه میکنند که آرزو دارند و یا مایل به انجام آنها بوده اند. به عنوان مثال: به جای تلاش واقعی در نزدیکی به دوستان و یا کسب موفقیت، تصور می کنند که موفق و محبوب هستند.

هنگامی که رویا و خیال پردازی افراطی شود، بیانگر یک صفت از اختلال شخصیت خودشیفتگی است. قطعا کسی که زیاد خیال پردازی می کند، هیچ دوست نزدیکی ندارد.

رویا و خیال پردازی می تواند سودمند باشد، و جنبه جبرانی آرزوها، بهبود دهنده و کوچک شمردن گرفتاریها و گریز از مشکلات داشته باشد. همچنین رویاها میتوانند در هنر، ادبیات، خلاقیت و نوآوری موثر باشند.

رویا و خیال پردازی می تواند یک مکانیسم دفاعی باشد. مردان و زنان نمی توانند براحتی از گذران زندگی رضایت داشته باشند. اما به سادگی می توانند به تحقق آرزوهای خیالی خود بپردازند.

خیال پردازی ها ممکن است یک منبع با ارزش باشند. این رویاها میتوانند علاقه و انگیزه را بالا ببرند. هنرمند می تواند رویا و خیال پردازی خود را به آفرینش های هنری تبدیل کند.

رویای ناخودآگاهانه
رابطه کودک در حال رشد با جهان داخلی خود. این نوع فعالیت و بازی در داخل شخص به عنوان رویای ناخودآگاه شناخته شده است. این رویاها اغلب بسیار خشن و تهاجمی اند. این رویاها متفاوت از رویاها یا خیال پردازی آگاهانه می باشند.

ناخودآگاه یعنی ساختن رویای ارتباط با اشیاء و موضوعات.
• رویای ناخودآگاهانه یک تفکر بنیادی و ذاتی است،
• به عنوان بازنمود ذهنی از غرایز فردی است.
• معادل روانی مکانیسم دفاعی ذهن است.
رویاهای ناخودآگاه اعمال نفوذ مداوم در طول زندگی دارند، هم در افراد نرمال و هم عصبی، تفاوت در نوع دروغ گفتن در هر شخصیت خاص، ناشی از توهمات غالب وی است.

رویاپردازی ناسازگار و نابهنجار
رویا پردازی ناسازگار (یا خیالبافی ناهنجار) و یا به زبان انگلیسی Maladaptive Daydreaming، به گونه ای از رویا پردازی گفته می شود که شخص به صورت افراطی آن را انجام می دهد و عموما تا چند دقیقه اول، خود به طور کامل متوجه انجام این کار نیست. علاوه بر این، در رویا پردازی ناسازگار، شخص دقیقه ها و گاهی ساعت ها از کار خود دست کشیده و به رویا پردازی و ساخت سناریوهای مختلف در ذهن خود می پردازد.

کتاب خواندن، تماشای فیلم، یا سر رفتن حوصله می توانند عوامل شروع کننده این گونه رویا پردازی باشند. به این شکل که شخص در حین خواندن کتاب، ایده ای به ذهنش می رسد که ناگهان غرق در تفکر درباره ی آن می شود. دقایقی بعد، خود را در حال ساختن داستان ها و سناریوها و همچنین در حال صحبت درباره آن موضوع می بیند. گاهی از موضوع اولیه نیز رد شده و به موضوعات دیگر می رسد.

گفته می شود که این گونه رویا پردازان، معمولا به صورت ناخودآگاه، برای فرار از واقعیات زندگی و یا پنهان کردن ضعف خود در بخشی از زندگی اقدام به این گونه رویا پردازی می کنند. برخی پزشکان نیز از این رویا پردازی افراطی، برای افرادی که دچار افسردگی یا اضطراب اجتماعی هستند، استقبال می کنند.

این رویا پردازی معمولا از کودکی و به دلیل تنهایی کودک و عدم وجود دوستان زیاد در زندگی او، شروع می شود و عموما پس از ورود به مدرسه و یافتن دوستان جدید، کودک از خیالبافی ناهنجار دست می کشد (یا حداقل آن را کمتر انجام می دهد). اما در صورتی که کودک در مدرسه نتواند ارتباط اجتماعی کامل و درستی برقرار کند، به انجام آن ادامه خواهد داد. به مرور زمان، این رفتار، به نوعی عادت تبدیل شده و ممکن است در دوران بزرگسالی نیز همراه شخص باشد.

کسانی که عمل رویا پردازی ناسازگار (یا خیالبافی ناهنجار) را انجام می دهند، عموما به صورت وسواسی به جزئیات سناریوها و اشخاص ساخته شده در ذهن خود اهمیت داده، آنها را تا جای ممکن شبیه به واقعیت می سازند و گاهی چندین بار خصوصیات آنها را مرور می کنند. این خصوصیات به قدری دقیق و کامل هستند، که از آنها می توان الگوی ساخت رمان یا نوشتن داستان هایی کامل را دریافت کرد.

این گونه رویا پردازی، جز دسته بیماری ها و مشکلات روحی یا روانی نبوده و علاوه بر این، اکثر پزشکان و روانشناسان از وجود آن بی خبرند.

به هنگام رویا پردازی ناسازگار (یا خیالبافی ناهنجار) … یا Maladaptive Daydreaming ، کار های تکرار شونده، مثل راه رفتن سریع در اتاق و حرکات دست رایج ترین عوامل ظاهری هستند.

علاوه بر این ها، حالت های مختلف ابراز احساسات از طریق چهره نیز رایج هستند. مثل گریه، خنده، لبخند، لب خوانی و یا حتی صحبت کردن با صدای بلند.

کسانی که دچار خیالبافی ناهنجار هستند، کاملا از تفاوت خیالات خود و واقعیت دنیا آگاه بوده و هیچ گاه این دو را در حافظه خود با یکدیگر اشتباه نمی گیرند. به طوری که حتی اگر اتفاقی در واقعیت افتاده باشد و بعدا درباره آن داستانی در ذهن خود ساخته باشند ، قادر خواهند بود که نسخه واقعی و نسخه ساختگی خود را از هم تشخیص داده و با یکدیگر ترکیب (یا به قول خودمان "قاطی") نکنند.

معمولا بزرگترین مشکل این اشخاص به خواب رفتن است. چراکه گاهی اوقات، به هنگام خواب، ساعت ها به تصور کردن و رویا پردازی درباره موضوعات مختلف می پردازند (به صورت ناخودآگاه). این گونه رویا پردازان، عموما از دسته افرادی هستند که کارهای خود را به تعویق می اندازند.

زمانی که فرد از رویاپردازی برای گرفتن ایده، افزایش انگیزه و امید برای ادامه دادن استفاده کند یعنی رویاپردازی برای او مفید بوده است. اما اگر چنان در خیال خود غرق شود که واقعیت را فراموش کند و به جای تلاش کردن فقط به همان خیال ها اکتفا کند یعنی رویا پردازی او منفی بوده است.


رویای شفاف چیست ؟
عبارت "رویای شفاف" به رویایی اطلاق می‌­شود که فرد در آن به رویا دیدن واقف است و احساس می­‌کند می­‌تواند اتفاقی را که در خواب می‌­افتد را کنترل کند. اکثر افراد دست کم یک ­بار در زندگی رویای شفاف را تجربه می­‌کنند. برای درصد بسیار کمی نیز این اتفاق مرتبا رخ می­‌دهد. شواهد نشان می­‌دهد برخی استراتژی­‌ها مانند تلقین به خود، احتمال دیدن رویای شفاف را بالا می­‌برد.

درک رویاهای شایع
بسیاری از رویاها کاملا منحصر به فرد هستند. اما بعضی از موضوعات رویاها جهانی هستند. درواقع تحقیقات زیادی نشان داده است موضوع رویا در افراد با موقعیت­‌های جغرافیایی، فرهنگ و گروه‌­های قومی مختلف، یکسان بوده است. بعضی از موضوعات حاکی از استرس یا دل­ مشغولی نسبت به فرد یا رویداد خاصی است. اما اکثر متخصصان موافقند که رویا لزوما معنای خاصی ندارد یا ذات واقعی فرد را نشان نمی­‌دهد. بسیاری از افراد گاهی از معنای خواب خود می­‌هراسند اما شاید اگر بدانند اغلب افراد خواب­‌های ناخوشایند یا خجالت­‌آور می­‌بینند و دیدن این خواب‌ها غیرعادی نیست، احساس بهتری پیدا کنند.

مزایای رویا پردازی
در ادامه به برخی از مزایای رویا پردازی اشاره می کنیم.
۱. قدرت خلاقیت را افزایش میدهد. خیال پردازی ساختن دنیایی جدید در ذهن شماست. شما با خیال پردازی در حال ساختن اتفاقات جدیدی هستید که فقط در ذهن شما وجود دارند. از طریق خیال پردازی میتوان ایده های نو را کشف کرد و برای مشکلات مختلف راه حل های جدیدی پیدا کرد. به همین خاطر است که افراد خلاق مثل هنرمندها بیشتر از دیگر افراد رویا پردازی میکنند و ذهنشان به دنبال خلق کردن چیزهای جدید است.

۲. باعث بهبود روابط اجتماعی و افزایش حس همدلی میشود. قدرت تخیل خوب به افراد کمک میکند مسائل را از دید دیگران هم ببینند و از این طریق به آدم های دیگر احساس نزدیکی کنند. این حس همدلی که باعث درک دیگران میشود به آن ها کمک میکند که روابط اجتماعی قوی تری داشته باشند و به راحتی با دیگران دوست شوند. به همین خاطر است که رویا پردازی به افزایش حس محبت و علاقه در بین افراد مختلف مثل اعضای خانواده و همسران کمک میکند.

۳. به مثبت نگری کمک میکند. مثبت اندیشی نیازمند توجه به جنبه های مثبت در هرچیزی است. افراد رویا پرداز کسانی هستند که قابلیت تغییر جنبه های منفی چیزها را به نگرش مثبت دارند. آن ها میتوانند ذهن خود را سمت خوب دیدن مسائل مختلف هدایت کنند و جلوی منفی نگری را بگیرند.

۴. باعث تقویت حافظه میشود. خیال پردازی مثبت باعث میشود ذهن در بین گذشته، حال و آینده حرکت کند و مسائل مختلف را در ذهن خود با جزئیات مختلفی ترسیم کند. این کار باعث میشود که ذهن کارکرد بهتری داشته باشد و در یادآوری مسائل مختلف بهتر عمل کند.

۵. باعث عملکرد بهتر در کارهای مختلف و افزایش مهارت حل مسئله میشود. با ترسیم حالت های مختلف از آینده یا مشکلات مختلف ذهن میتواند مسائل را از جنبه های مختلف بررسی کند و راه حل های جدیدی برای آن ها پیدا کند. معمولا افراد خیال پرداز ذهن بازی دارند و با قدرت خلاقیت خود راه های جدیدی برای هر کار پیدا میکنند. به علاوه، این ویژگی به آن ها کمک میکند نتایج بهتری در کارها بگیرند و عملکرد بهتری در مسئولیت های مختلف داشته باشند.

۶. به کم شدن استرس و افزایش آرامش کمک میکند. رویا پردازی در بسیاری از موارد یک واکنش دفاعی ذهن ما در برابر اتفاقات نامطلوب و سخت است. ذهن میتواند از این شیوه استفاده کند تا فشار ناگهانی یک اتفاق را کمتر کند و فرد استرس کمتری را تجربه کند. یادتان باشد که این کارکرد خیال پردازی باید موقت بوده و در تمام زندگی به کار گرفته نشود؛ چراکه ممکن است باعث فراموشی واقعیت ها و مشکلاتی مثل عدم تفکیک خیال و واقعیت از هم شود.

۷. احتمال رسیدن به اهداف و موفقیت را بیشتر میکند اولین قدم برای رسیدن به موفقیت و اهداف بزرگ زندگی، تصور کردن آن هاست. شما میتوانید با تصور کردن خودتان در جایگاه موفقیت، و خواندن جملات انگیزشی ، انگیزه بگیرید و با انرژی بیشتری برای اهدفتان تلاش کنید. موفقیت های بزرگ معمولا با یک رویا شروع شده اند.


معایب رویا پردازی
با وجود این که خیال پردازی فواید زیادی برای شما دارد اما اگر بیش از اندازه استفاده شود یا این که حالتی منفی و ناامید گرایانه داشته باشد؛ میتواند مشکلاتی را برای هرکسی ایجاد کند. در حقیقت رویا پردازی منفی، اثراتی برعکس از رویا پردازی مثبت دارد و باعث ایجاد عوارض خیال پردازی بیش از حد میشود:
۱. کم شدن بهره وری اگر کسی به طور مداوم حواسش پرت شود و توانایی تمرکز بر روی کاری که انجام میدهد را نداشته باشد؛ در مدیریت زمان و افزایش بهره وری خود موفق نخواهد بود.
۲. فراموشی در انجام کارها پرت شدن حواس باعث میشود افراد کارهای خود را فراموش کنند و نتوانند سر وقت و درست آن ها را به اتمام برسانند.
۳. بالا بردن احتمال خطر رویا پردازی در هنگام رانندگی، ورزش یا کار با یک ماشین خطرناک احتمال ایجاد خطر را بالا میبرد و ممکن است مشکلاتی را برای فرد ایجاد کند.
۴. افزایش تفکرات منفی/ استرس/ ترس زمانی که فرد در خیال پردازی های خود همیشه خود را شکست خورده بداند یا این که تصورات مثبت خود را باور نداشته باشد؛ درگیر رویاپردازی منفی شده است. این نوع از رویا پردازی میتواند استرس و اضطراب را افزایش دهد و باعث بیشتر شدن ترس از شکست در او شود.



تفاوت بین رؤیا، خیال‌پردازی و آرزو
رؤیاها پندارهایی هستند که عموما از تمایلات و خواسته‌های ارضاء نشده‌ سرچشمه می‌گیرند. همان تصاویر و افکاری که در خواب به ما الهام می‌شوند. رؤیاها می‌توانند به واقعیت‌هایی تبدیل شوند که انسان تمایل دارد به آن‌ها دست پیداکند. شاید در نظر بسیاری از افراد، رؤیاها غیرقابل دسترس باشند و تنها فایده‌ی آن‌ها این باشد که گهگاهی در ذهن پدیدار گردند و باعث افزایش لذت فکری و روحی انسان شوند.

خیال‌پردازی نوع دیگری از رؤیاست که در عالم خیال شکل می‌گیرند و زمینه‌هایی را برای برطرف کردن دغدغه‌ها، موانع و ناراحتی‌ها ایجاد می‌کنند.

آرزو چیزی است که می‌توانیم برای به‌دست‌آوردن آن اقدام کنیم و ما را به آینده‌ای بهتر امیدوار می‌سازد. الزاما داشتن رؤیا منجر به شکل‌گیری آرزو نخواهدشد. می‌توان هر رؤیایی را که در سر پرورانده می‌شود با خیال‌پردازی بیشتر به آرزو تبدیل‌کرد و به همه‌ آنها جامه‌ عمل پوشاند.


آیا خیال پردازی جنسی یک اختلال یا ناهنجاری محسوب می شود؟
به طور کلی خیال‌پردازی و رویاهای هر کس از امیال و آرزوهایش ناشی می‌شود. یعنی اول میل جنسی ایجاد می‌شود و پس از آن خیال‌پردازی جنسی به جهت ارضا آن شکل می‌گیرد. بنابراین باید انتظار داشت که هر فردی به طور طبیعی در دوره نوجوانی به واسطه ایجاد میل جنسی، شروع به تصور داستان‌ها و خیال‌پردازی‌های جنسی کند. سن فرد، سابقه رابطه جنسی، استفاده از فیلم‌های هرزه‌نگاری (پورنوگرافی) و قدرت تخیل فرد همگی بر روی میزان، شدت و نوع خیال‌پردازی‌های جنسی تاثیرگذار است. این که محتوای این تخیلات چه باشد به تحریکات قبلی مانند رابطه جنسی قبلی و تماشای فیلم‌های پورنو بستگی دارد.

برخی نیز به تصور روابطی می‌پردازند که در جهان واقعی امکان‌پذیر نباشد. برای مثال برای فردی که تمایلات آزارخواهی/آزاردهی جنسی دارد و همسرش در این تمایلات با او همراهی نمی‌کند ممکن است این میل خود را با خیال‌پردازی ارضا کند. فردی که خواهش‌ها و تمایلات جنسیش را نمی‌تواند در رابطه جنسی ارضا کند و به خیال‌پردازی جنسی رو می‌آورد؛ باید رابطه جنسی خود را اصلاح کند.

یا اگر فردی به واسطه تماشای فیلم‌های پورنوگرافی به تصورات جنسی غیرمعمولی می‌پردازد در تماشای این نوع فیلم‌ها باید تجدید نظر کند. در غیر این صورت اگر خیال‌پردازی‌های جنسی ماهیت غیرطبیعی نگرفته و به صورت وسواسی در نیامده چندان نگران‌کننده نیست. در حالت دیگر وجود خیال‌پردازی‌های جنسی شکل وسواسی به خود می‌گیرد. به این معنا که فرد برای آرام کردن نگرانی‌ها و افکار مزاحم خود مجبور به خیال‌پردازی جنسی همراه یا بدون خودارضایی می‌شود.

پس از انجام این خیال‌پردازی‌ها شخص احساس گناه کرده و دچار تنش می‌شود؛ اما به خاطر حالت وسواسی دوباره دست به خیال‌پردازی می‌زند و این دور باطل ادامه پیدا می‌کند. در این موقعیت‌ها تصورات جنسی خود را به عنوان نوعی وسواس یا اعتیاد جنسی نشان می‌دهد که نیاز به درمان ویژه خود دارد.