بیماری لخته‌شدن خون در حامـلـگی

با حامله شدن، احتمال عارضه لخته شدن خون در رگ‌ها (ترومبوفلبیت) (Deep vein thrombosis)بالا می‌رود، طوری که 4 تا 50 برابر در حاملگی، احتمال وقوع لخته شدن خون در رگ‌ها بیشتر از غیر حاملگی است. با افزایش هر سه ماه، این احتمال بالا می‌رود، یعنی در سه ماهه اول کمترین میزان، در سه ماهه دوم بیشتر و در سه ماهه سوم بیشترین بوده و حداکثر احتمال در بعد از زایمان، در شش هفته اول بعد از زایمان است، بنابراین با افزایش سن حاملگی، احتمال این بیماری افزایش پیدا می‌کند.

این عوامل، یک سری عواملی هستند که قبل از حاملگی هم وجود داشته‌اند، مثل سابقه این بیماری در خود فرد، یعنی خانمی که قبل از حاملگی، دچار لخته شدن خون در رگ‌ها شده؛ یا داشتن بیماری ترومبوفیلی ارثی، یعنی بدن فرد به صورت خانوادگی و به صورت ارثی تمایل به ایجاد لخته خون داشته باشد، داشتن وریدهای واریسی، وزن بالا، چاقی و BMI 30 و بالای آن، سن 35 سال و بالاتر مادر، سابقه بیماری زمینه‌ای مثل بیماری قلبی، دیابت، بیماری‌های اتوایمیون مثل IBS یا سندرم کرون، و همین طور فشار خون، از فاکتورهای تاثیرگذار دیگر هستند. مصرف سیگار و داشتن بیماری کم‌خونی داسی‌شکل (سیکل سل)، عواملی هستند که پزشک در معاینه قبل از حاملگی می‌تواند متوجه شود که آیا فرد برای ابتلا به ترومبوفلبیت (لخته شدن خون در عروق) پرخطر هست یا خیر.

این فاکتورها عبارتند از سابقه زایمان زودرس یا اینکه این حاملگی زیر 36 هفته خاتمه پیدا کند، خونریزی‌های مامایی و وجود جنین مرده، چندقلویی، بستری شدن در بیمارستان به مدت 3 روز یا بیشتر به دلیل اشکالات غیر حاملگی بر فرض به دلیل بیماری‌هایی مثل عفونت ادراری یا بیماری قلبی، مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی و همین طور، سندرم هایپر استیمولیشن (که در آن تخمدان‌ها کیست‌های بزرگ ایجاد می‌کنند که این معمولا در کسانی که تحت درمان IVF یا درمان‌هایی که برای حامله شدن هستند (ART) قرار می‌گیرند، شایع‌تر است).

از عوامل حین زایمان و بعد از زایمان، استفاده از واکیوم یا فورسپس حین زایمان، خونریزی شدید بیش از 1 لیتر و یا نیاز به تزریق خون (حتی اگر خونریزی کمتر از 1 لیتر باشد)، سزارین به ویژه سزارین اورژانس، عفونت‌های پس از زایمان و به طور کلی کم‌حرکتی هستند که از عوامل خطر برای لخته شدن خون در عروق می‌باشند.

پس ما چه به عنوان پزشک و چه به عنوان خانمی که حامله می‌شود، باید به این مورد توجه داشته باشیم و این فاکتورهای خطر را تا حد امکان کم کنیم، مثلا زودتر از 35 سال حاملگی صورت بگیرد، سیگار قطع شود، وزن مناسب باشد، از عفونت ادراری جلوگیری شود و کارهای دیگری که می‌شود در جهت کاهش این عوامل خطر انجام داد.

هر کدام از این فاکتورهای خطر که گفته شد، یک اسکور (نمره) دارند و پزشک تشخیص می‌دهد که آیا خانم باید در دوران حاملگی داروی ضد انعقاد بگیرد یا نه. این دارو حتما هپارین (از انواع طولانی‌اثر یا از انواع معمولی) است. معمولا به فرد آموزش داده می‌شود، چون نیاز هست روزی 1 تا 2 بار هپارین زیرجلدی تزریق کند، بنابراین به او آموزش داده می‌شود که خودش این کار را انجام دهد. فردی که هپارین می‌گیرد، حتما باید تحت نظر پزشک باشد و در مراجعات ماهانه پزشکی از لحاظ خون‌مردگی‌‌های زیرجلدی و کم شدن پلاکت، پیگیری‌های لازم انجام شود. تزریق هپارین باید تا نزدیکی‌های زایمان ادامه یابد. خانمی که هیچ کدام از عوامل خطر ذکر شده را نداشته باشد، ولی در دوران حاملگی، افزایش وزن زیادی پیدا کند، در حقیقت یکی از فاکتورهای خطر را برای خودش ایجاد کرده است. افرادی که در حین حاملگی مجبور می‌شوند مورد عمل جراحی به ویژه داخل شکمی و لگنی مانند آپاندیسیت یا... قرار بگیرند، ممکن است در مقطعی از طول حاملگی به دریافت هپارین نیاز پیدا کنند. این تصمیم‌گیری پزشک است که هپارین را مدت کوتاهی به فرد بدهد یا مدت طولانی، مثلا در مورد کسانی که استفراغ‌های شدید حاملگی دارند و آنقدر این استفراغ‌ها شدید است که وزن کم می‌کنند و در بیمارستان بستری می‌شوند و آب و الکترولیت‌‌های بدن‌شان به هم می‌خورد، هم مواردی هستند که احتمال لخته شدن خون در عروق دارند. پزشک برای این افراد به صورت مقطعی داروی ضد انعقاد تجویز می‌کند و زمانی که این علائم استفراغ شدید حاملگی برطرف شد، دارو را قطع می‌کند. دارو از یکی دو روز ممکن است داده شود. همه اینها بر اساس معیارهای علمی هستند که پزشک متخصص زنان، تا حتی سه ماه بعد از حاملگی در نظر می‌گیرد، بنابراین در نظر داشته باشید که وقتی پزشک زنان تصمیم به تجویز هپارین می‌گیرد، خوددرمانی نکنید و مقدار آن را کم و زیاد نکنید، مگر با صلاحدید پزشک!

این بیماری، یک بیماری خطرناک و کشنده است و خیلی لازم هست که به طور جدی چه خانم‌های حامله و چه خانم‌های غیرحامله و افراد اجتماع در مورد این بیماری اطلاع داشته باشند که حداقل فاکتورهای خطری را که خودشان عامل ایجاد آنها هستند، بتوانند کم کنند.

منبع:زندگی آنلاین