.svg)
گنبد حرم امام رضا (ع)؛ از شاه عباس تا پهلوی دوم
پارسینه: گنبد مطهر امام رضا (ع) در دوره‌های تاریخی مختلف، تغییراتی کرده که آخرینش را معمار «عبدالعظیم ولیان»، نایب‌التولیه آستان قدس رضوی در زمان پهلوی دوم برای اینجانب تعریف کرده است.
پس از این که در سال ۹۹۷ هـ. ق. عبدالمومن خان ازبک اقدام به غارت اموال آستان و طلا‌های گنبد کرد؛ شاه عباس اول در سفری که از اصفهان با پای پیاده به مشهد داشت مجددا گنبد را طلاکاری کرد.
شاه عباس دستور داد به خط ثلث و با خطاطی علیرضا عباسی با قلم طلایی بر زمینه فیروزه‌ای در کتیبه کمربندی گنبد نوشته شود:
«بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملاکوتیة مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ علی قدمیه من دارالسلطنة اصفهان الی زیارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینة هذه القبة من خلّص ماله فی سنة الف. و عشر و تمّ فی سنة الف. و ستةعشر.»
ترجمه متن:
به نام خداوند بخشنده مهربان از بزرگترین توفیقات خداوند این بود که سلطان اعظم و مولایِ پادشاهان عرب و عجم و دارنده نسب پاک نبوی و افتخار درخشان علوی، خاک پای خادمان این روضه نورانی ملکوتی و رواج دهنده آثار پدران معصومش یعنی سلطان فرزند سلطان شاه عباس موسوی صفوی بهادرخان افتخار یافت که با پای پیاده از پایتخت اصفهان به زیارت این حرم شریف بیاید و از خالص‌ترین اموالش این گنبد را به طلا اذین کند که در سال ۱۰۱۰ هجری قمری اغاز شد و در ۱۰۱۶ به پایان رسید.»
در سال ۱۰۸۴ هجری قمری و در زمان شاه سلیمان صفوی، به دنبال وقوع زمین لرزه، گنبد حرم امام رضا هم آسیب دید و شماری از خشت‌های طلایی آن از جا کنده شد. شاه دستور داد تا گنبد بازسازی شود و کتیبه‌ای بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید.
این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد دیده می‌شود که نوشته شد:
«من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینه الکواکب و رصع هذه القباب العلی بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمه المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبه العرشیه الملکوتیه و تزیین‌ها و تشرّف بتجدید‌ها و تحسین‌ها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبنات‌ها الذهبیه التی کانت تشرق کالشمس فی رابعه النهار بسبب حدوث الزلزله العظیمه فی هذه البلده الکریمه فی سنه اربع و ثمانین و الف. و کان هذه التجدید الجدید فی سنه ثمانین و الف.. (کتبه محمدرضا امامی)
ترجمه متن:
«خداوند سبحان آسمان دنیا را با ستارگان زینت بخشید و گنبد گیتی را با انوار فروزان آن آرایش داد. از منت‌های خداوند این بود که سلطان اعظم و خاقان اکرم که از نظر حسب و نسب از اشرف پادشاهان روی زمین و از جهت اخلاق و ادب از گرامی‌ترین آن‌ها است. او مروج مذهب اجداد طاهرین و زنده کننده آثار پدران معصوم خود بوده، شاه سلیمان صفوی موسوی این گنبد ملکوتی را که در اثر زلزله آسیب دیده بود مرمت کرد، و خرابی‌های آن را تجدید بنا نمود و اکنون گنبد مطهر مانند آفتاب تابان نورافشانی می‌کند و این عمل در سال یک هزار و هشتاد انجام یافت.»
در سال ۱۳۵۳ شمسی هنگام نیابت تولیت «عبدالعظیم ولیان»، (استاندار استان خراسان، وزیر تعاون روستایی و نایب‌التولیه آستان قدس رضوی در زمان محمدرضا پهلوی)، دستور داده شد، خشت‌های طلائی را که در اثر مرور زمان شفافیت خود را از دست داده بودند، از جای خود برداشتند و بار دیگر با آب طلا، از نو رنگ آمیزی کردند و در جای خود نصب کردند.
یکی از معماران آستان قدس برای نگارنده نقل کرد که: «ولیان» دستور داد هر خشتی را که بر می‌دارند روی آن شماره بگذارند و بار دیگر آن را سر جای خود که از اول آن جا قرار داشته بگذارند تا وضع اول محفوظ بماند.
عکس زیر: عبدالعظیم ولیان، وزیر تعاون روستایی دوران پهلوی و نایب‌التولیه آستان قدس رضوی
شاه عباس دستور داد به خط ثلث و با خطاطی علیرضا عباسی با قلم طلایی بر زمینه فیروزه‌ای در کتیبه کمربندی گنبد نوشته شود:
«بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملاکوتیة مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ علی قدمیه من دارالسلطنة اصفهان الی زیارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینة هذه القبة من خلّص ماله فی سنة الف. و عشر و تمّ فی سنة الف. و ستةعشر.»
ترجمه متن:
به نام خداوند بخشنده مهربان از بزرگترین توفیقات خداوند این بود که سلطان اعظم و مولایِ پادشاهان عرب و عجم و دارنده نسب پاک نبوی و افتخار درخشان علوی، خاک پای خادمان این روضه نورانی ملکوتی و رواج دهنده آثار پدران معصومش یعنی سلطان فرزند سلطان شاه عباس موسوی صفوی بهادرخان افتخار یافت که با پای پیاده از پایتخت اصفهان به زیارت این حرم شریف بیاید و از خالص‌ترین اموالش این گنبد را به طلا اذین کند که در سال ۱۰۱۰ هجری قمری اغاز شد و در ۱۰۱۶ به پایان رسید.»
در سال ۱۰۸۴ هجری قمری و در زمان شاه سلیمان صفوی، به دنبال وقوع زمین لرزه، گنبد حرم امام رضا هم آسیب دید و شماری از خشت‌های طلایی آن از جا کنده شد. شاه دستور داد تا گنبد بازسازی شود و کتیبه‌ای بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید.
این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد دیده می‌شود که نوشته شد:
«من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینه الکواکب و رصع هذه القباب العلی بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمه المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبه العرشیه الملکوتیه و تزیین‌ها و تشرّف بتجدید‌ها و تحسین‌ها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبنات‌ها الذهبیه التی کانت تشرق کالشمس فی رابعه النهار بسبب حدوث الزلزله العظیمه فی هذه البلده الکریمه فی سنه اربع و ثمانین و الف. و کان هذه التجدید الجدید فی سنه ثمانین و الف.. (کتبه محمدرضا امامی)
ترجمه متن:
«خداوند سبحان آسمان دنیا را با ستارگان زینت بخشید و گنبد گیتی را با انوار فروزان آن آرایش داد. از منت‌های خداوند این بود که سلطان اعظم و خاقان اکرم که از نظر حسب و نسب از اشرف پادشاهان روی زمین و از جهت اخلاق و ادب از گرامی‌ترین آن‌ها است. او مروج مذهب اجداد طاهرین و زنده کننده آثار پدران معصوم خود بوده، شاه سلیمان صفوی موسوی این گنبد ملکوتی را که در اثر زلزله آسیب دیده بود مرمت کرد، و خرابی‌های آن را تجدید بنا نمود و اکنون گنبد مطهر مانند آفتاب تابان نورافشانی می‌کند و این عمل در سال یک هزار و هشتاد انجام یافت.»
در سال ۱۳۵۳ شمسی هنگام نیابت تولیت «عبدالعظیم ولیان»، (استاندار استان خراسان، وزیر تعاون روستایی و نایب‌التولیه آستان قدس رضوی در زمان محمدرضا پهلوی)، دستور داده شد، خشت‌های طلائی را که در اثر مرور زمان شفافیت خود را از دست داده بودند، از جای خود برداشتند و بار دیگر با آب طلا، از نو رنگ آمیزی کردند و در جای خود نصب کردند.
یکی از معماران آستان قدس برای نگارنده نقل کرد که: «ولیان» دستور داد هر خشتی را که بر می‌دارند روی آن شماره بگذارند و بار دیگر آن را سر جای خود که از اول آن جا قرار داشته بگذارند تا وضع اول محفوظ بماند.
عکس زیر: عبدالعظیم ولیان، وزیر تعاون روستایی دوران پهلوی و نایب‌التولیه آستان قدس رضوی
ابعاد گنبد به قرار ذیل است:
ارتفاع از کف حرم تا انتهای زیر سقف ۸ / ۱۸ متر
ارتفاع از کف حرم تا انتهای گنبد طلا ۲۰ / ۳۱ متر
دور گنبد از سطح خارج ۱ / ۴۲ متر
ارتفاع از اول طلاکاری تا تیزه گنبد ۴۰ / ۱۶ متر
ارتفاع سر طوق گنبد مطهر ۵۰ / ۳ متر
* محقق تاریخ عتبات و عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران
منبع:
خبرآنلاین
ارسال نظر