مراد از تدبر قرآنی در تفاسیر شیعه چیست

مراد از تدبر قرآنی در تفاسیر شیعه چیستبه گزارش ایکنا از خراسان رضوی، مفسران شیعه در آیات مختلفی از قرآن به تشریح واژه تدبر و مشتقات آن پرداخته‌اند و آراء مورد نظر در این زمینه را به روش‌های متفاوت استخراج کرده‌اند، بخشی از شرح آیات قرآنی در رابطه با تدبر در قسمت زیر ارائه می‌شود.
سوره نساء آیه ۸۳

تفسیر نمونه
تدبر یعنى بررسى نتائج و عواقب و پشت و روى چیزى مى‏باشد، و تفاوت آن با" تفکر"، این است که تفکر مربوط به بررسى علل و خصوصیات یک موجود است، اما "تدبر" مربوط به بررسى عواقب و نتائج آن است، از آیه فوق چند مطلب استفاده مى‏شود:

۱- مردم موظفند که درباره اصول دین و مسائلى همانند صدق دعوى پیامبر ص. و حقانیت قرآن مطالعه و بررسى کنند و از تقلید و قضاوتهاى کور کورانه بپرهیزند.
۲- قرآن- بر خلاف آنچه بعضى مى‏پندارند- براى همه قابل درک و فهم است زیرا اگر قابل درک و فهم نبود دستور به" تدبر" در آن داده نمى‏شد.
۳- یکى از دلائل حقانیت قرآن و اینکه از طرف خدا نازل شده این است که در سراسر آن تضاد و اختلاف نیست‏

ترجمه تفسیر مجمع البیان
برخى گویند: یعنى در باره آن دقت کنند تا بدانند که چگونه بر انواع حکمت‌ها احاطه دارد و به نیکى‏ها امر و از بدی‌ها نهى مى‏کند و دریابند که قرآن، خبرى است که مخبر آن راستگو است و انسان‌ها را بسوى مکارم اخلاق فرا مى‏خواند و بر نیکى و زهد تشویق مى‏کند، الفاظ آن فصیح و نظم آن دلپسند و معناى آن درست است، بنا بر این با توجه به این مزایا در مى‏یابند که این کتاب مقدس، بر خلاف سخن بشر است.

ترجمه تفسیر المیزان
کلمه" تدبر" که فعل" یتدبرون" مشتق از آن است به معناى این است که چیزى را بعد از چیز دیگر بگیریم و در مورد آیه شریفه به معناى تامل در یک آیه بعد از آیه‏اى دیگر و یا تامل و دقت بعد از دقت دیگر در آیه است، لیکن از آنجا که غرض آیه شریفه بیان این جهت است که در قرآن کریم اختلافى نیست و قهرا بود و نبود اختلاف در بیش از یک آیه تصور دارد، لذا احتمال اول یعنى تامل در یکا یک آیات منظور عمده است، هر چند که این معنا احتمال دوم را هم نفى نمى‏کند.
[پى بردن به حقانیت قرآن با تدبر در آن و نیافتن اختلاف و تفاوت در بیانات آن‏]و مراد آیه این است که مخالفین قرآن را تشویق کند به دقت و تدبر در آیات قرآنى و اینکه در هر حکمى که نازل مى‏شود و یا هر حکمتى که بیان مى‏گردد و یا هر داستانى که حکایت مى‏شود و یا هر موعظه و اندرزى که نازل مى‏گردد، آن نازل شده جدید را به همه آیاتى که مربوط به آن است عرضه بدارند چه آیات مکى و چه مدنى، چه محکم و چه متشابه، آن گاه همه را پهلوى هم قرار دهند تا کاملا بر ایشان روشن گردد که هیچ اختلافى بین آن‌ها نیست.

سوره محمد آیه ۲۴
مجمع البیان
این آیه دلالت دارد بر بطلان این سخن که بعضى گفته‏اند:
جائز نیست کسى ظاهر قرآن را تفسیر کند، مگر به وسیله خبرى که از ائمه رسیده باشد و یا انسان خودش از امام چیزى شنیده باشد

تفسیر نمونه
عامل بیچارگى آن‌ها یکى از دو چیز است یا در قرآن، این برنامه هدایت الهى و این نسخه کامل شفابخش، تدبر نمى‏کنند، و یا اگر تدبر مى‏کنند بر اثر هواپرستى و اعمالى که از قبل انجام داده‏اند قفل‌ها بر دلهاى آن‌ها است، به گونه‏اى که هیچ حقیقتى در آن نفوذ نمى‏کند؛ و به تعبیر دیگر اگر کسى راه خود را در ظلمات گم مى‏کند، یا چراغى به دست ندارد و یا چشمش نابینا است که اگر هم چراغ باشد و هم چشم بینا یافتن راه همه جا آسان است.

التبیان فی تفسیر القرآن
در تفسیر تبیان نیز گام اول تدبر را تفکر در آیات الهی معرفی کرده و می‌نویسد: «أفلا یتدبرون القرآن بأن یتفکروا فیه و یعتبروا به»

سوره ص. آیه ۲۹
تفسیر نمونه
هدف این بوده که آیاتش سرچشمه فکر و اندیشه، و مایه بیدارى وجدان‌ها گردد و آن نیز به نوبه خود حرکتى در مسیر عمل بیافریند.

ترجمه تفسیر مجمع البیان
(تا تدبّر کنند در آیات آن) یعنى باید مردم در آن اندیشه کنند و از مواعظ آن پند گیرند

التبیان فی تفسیر القرآن
در تفسیر تبیان برای آیه یاد شده، تفسیر تفکر ادله قرآنی آورده شده و مؤلف می‌نویسد: «لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ» بأن یتفکروا فی أدلته‏

تدبر و تذکر مناسبت دارد که قرآن کریم به طور مجموع اعتبار شود

منابع
تفسیر نمونه ج‏۴، ۲۸
ترجمه تفسیر مجمع البیان ج‏۵، ۲۵۹
ترجمه تفسیر المیزان ج‏۵، ۲۶
مجمع البیان، ج. ۹، ص. ۱۰۴
تفسیر نمونه ج‏۲۱، ۴۶۷
التبیان فی تفسیر القرآن ج‏۹، ۳۰۳
تفسیر نمونه ج‏۱۹، ۲۶۸
التبیان فی تفسیر القرآن ج‏۸، ۵۵۸
ترجمه تفسیر مجمع البیان ج‏۲۱، ۹۶

منبع: ایکنا