«توافق آدنا»؛ راه حلی از گذشته برای اختلافات امروز ترکیه و سوریه
پارسینه: بازگشت و ارجاع اردوغان به توافق «آدنا» توسط پوتین را می توان به منظور سوق دادن بیشتر آنکارا به سمت همکاری با دمشق و همچنین حرکتی برای شکست دادن پیشنهاد دونالد ترامپ برای ایجاد یک نوار حائل میان ترکیه و سوریه ارزیابی کرد.
به گزارش «پارسینه» به نقل از الوقت، با نزدیک شدن به مراحل پایانی بحران سوریه، سطحی جدید از آرایش نیروها در این کشور در حال شکلگیری است. پس از سرکوب گروههای تروریستی در مناطق مرکزی، جنوب و شرق کشور سوریه از سوی حکومت بشار اسد، اکنون بحث بر سر آینده مناطق شمال سوریه در استانهای ادلب، رقه، حسکه، حلب و دیرالزور در کانون توجهات قرار گرفته است. در این میان، دولت ترکیه طی دو سال گذشته به بهانه مبارزه با تروریسم و تامین امنیت مرزهای خود در مجاورت با شمال سوریه، به مناطق شمالی این کشور چشمداشت دارد و قصد دارد با حمایت از گروههای تروریست تحت حمایت خود، این مناطق را اشغال کند.
با وجود، طرح جدی ترکیه برای اشغال مناطق شمال سوریه، اخیرا شاهد هستیم که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، پس از دیدار با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود، طرح بازگشت به «توافق آدنا» میان دو کشور را مطرح کرده است. در حقیقت، روند کنونی تحولات سوریه این واقعیت را به اردوغان و دیگر مقامات ترک اثبات کرد که اشغال شمال سوریه و حتی ایجاد منطقه امن به عمق ۳۰ کیلومتر در ناحیهای به طول بیش از ۵۰۰ کیلومتر در شرق فرات، به آسانی قابل اجرا شدن نیست. لذا، اکنون میتوان بازگشت ترکیه به توافق آدنا را نوعی پذیرش شکست در راهبرد آنکارا نسبت به دمشق ارزیابی کرد. با تمام این اوصاف، در ادامه نوشتار حاضر دلایل مذاکره و طرح مجدد پیرامون «توافق آدنا» توسط دولت ترکیه برای مذاکره با حکومت مرکزی سوریه مورد بررسی قرار میگیرد، اما پیش از پرداختن به این موضوع، در ابتدا شرحی پیرامون پیشینه و اصول این توافق که در سال ۱۹۹۸ میان دولتهای ترکیه و سوریه امضا شد، ارائه میشود.
توافق آدنا: پیشینه و مفاد
در اواسط دهه ۱۹۹۰ مواجهه با حزب کارگران کردستان (PKK) و تقسیم آب رود فرات مهمترین مسالهای بود که زمینهساز تنش در مناسبات کشورهای ترکیه و سوریه بود. در واقع، آنکارا دائما بر قطع همکاری دمشق با پکک تاکید داشت و حتی شرایط بهگونهای پیش رفت که ترکیه، دولت سوریه را به حمله نظامی تهدید کرد. در واقع، حضور «عبدالله اوجالان» در شمال سوریه و پناه گرفتن وی در سوریه تا جایی پیش رفت که ترکیه به طور جد دمشق را به حمله نظامی تهدید و نیروهایش را در مرز با این کشور مستقر کرد و بیم شروع جنگ میرفت که با وساطت ایران، مصر و اتحادیه عرب، دو کشور در شهر «آدنا» رو در روی یکدیگر نشستند و «توافق آدنا» را به امضا رساندند.
طبق این توافق که در ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ و با نظارت ایران و مصر میان ترکیه و سوریه امضاء شد، دو کشور متعهد شدند که از ورود گروههای تروریستی به خاک یکدیگر جلوگیری کنند و ارتش ترکیه نیز اجازه یافت تا برای سرکوب گروههای تروریستی فقط تا عمق پنج کیلومتری وارد خاک سوریه شود و همزمان بتواند تدابیر امنیتی لازم را در صورت تهدید امنیت ملی خود را اتخاذ کند. طبق این توافق، همچنین دولت سوریه متعهد شده که با تروریستی دانستن حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) هیچ حمایتی از این گروهک نکند و مانع نفوذ عناصر آن به خاک ترکیه شود و بالعکس عناصر این گروهک را مورد تعقیب قرار داده و زندانی کند و همچنین هیچ ادعایی در خصوص استان هاتای نداشته باشد.
سردرگمی و درماندگی اردوغان در سرزمین شام
در وضعیت کنونی بازگشت رجب طیب اردوغان، به توافق آدنا را میتوان نماد سردرگمی و شکست طرحهای بلندپروازنه آنکارا در ارتباط با دمشق ارزیابی کرد. از ابتدای آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، مقامهای سیاسی ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان، در مواضعی عجولانه خواستار کنارهگیری بشار اسد از قدرت شدند و هر گونه سازش با حکومت و رئیسجمهور قانونی کشور سوریه را غیرممکن ارزیابی میکردند. در ادامه ترکها با پشت بستن به قدرتهای غربی، خواهان ایجاد منطقه امن در کل شمال سوریه شدند که با بی تفاوتی غربیها با شکست مواجه شد.
بعد از شکست اردوغان در ایجاد منطقه امن، در سالهای بعد از ۲۰۱۳ ترکیه مسیر حمایت از نیروهای تروریست و رادیکال معارض حکومت مرکزی سوریه و ضدیت با کردهای سوریه را به طور همزمان در پیش گرفت. در این شرایط، حتی بعد از ظهور داعش شائبههایی مبنی بر همکاری و کمک آنکارا به این گروه تروریستی ایجاد شد. با تضعیف گروههای تروریستی و ورود روسیه به عرصه میدان نظامی تحولات سوریه، آنکارا شاهد تضعیف نیروهای تحت حمایت خود بود و بعد از آن در قالب همکاری با ایران و روسیه وارد مذاکرات پایان بحران سوریه، موسوم به «نشستهای آستانه شد.»
در ادامه نیز حکومت حزب عدالت و توسعه، راهبرد مداخله مستقیم نظامی در شمال سوریه را در پیش گرفت. در سال ۲۰۱۷ عملیات «سپر فرات» از سوی آنکارا آغاز شد و مناطقی همچون جرابلس، الباب و اعزاز تحت کنترل نیروهای تحت حمایت این کشور قرار گرفت. در سال ۲۰۱۸ نیز دولت ترکیه با حمایت از گروههای تروریستی موسوم به «ارتش آزاد» در قالب عملیات «شاخه زیتون» به شهر عفرین حملهور شد و بعد از گذشت حدود ۴۰ روز این منطقه ا. تحت کنترل گرفت. از اواخر سال ۲۰۱۸ نیز ترکیه با طرح حمله به مناطق شمال سوریه در شرق فرات، مرحلهای جدید از برنامه خود در ارتباط با سوریه را در پیسش گرفت و متعاقب اعلام دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر خارج کردن نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، این احساس در میان مقامهای سیاسی ترکیه ایجاد شد که به آسانی میتوانند وارد شرق فرات شوند و به خواستههای خود دست پیدا کنند.
با وجود امیدواری ترکها در ارتباط با شمال سوریه، توئیت هشدارآمیز دونالد ترامپ با این مضمون که «در صورت حمله به کردها، اقتصاد ترکیه را ویران خواهم کرد»، رویای آنها به یاس تبدیل شد و در این وضعیت ایجاد منطقه امن به عمق ۳۰ کیلومتر در نوار شرق فرات مورد توجه این کشور قرار گرفت. با این وجود، مجددا آنکارا در اجرای این برنامه خود به زودی به این نتیجه رسید که مسیر دشواری را در پیش دارد و نیازمند جلب رضایت و همکاری حکومت مرکزی سوریه و کشورهای روسیه و ایران است. علاوه براین، جلب رضایت آمریکا نیز در ارتباط با کم و کیف ایجاد این منطقه حائل در شمال سوریه، دیگر مسالهای بود که پیشروی اردوغان قرار گرفت.
در واقع، با نگاه کلی به روند سیاستورزی ترکیه در ارتباط با سوریه میتوان اظهار داشت که فارغ از همکاریهای آنکارا با مسکو و تهران، تا کنون تمامی برنامههای اردوغان با شکست مواجه شده است. بر خلاف انتظارات دولت ترکیه، نه تنها حکومت بشار اسد در سوریه سقوط نکرد، بلکه طی سه سال گذشته، دمشق با قدرت تمام موفق به اعمال حاکمیت خود بر نواحی مختلف کشور شده و در وضعیتی مطلوب قرار دارد. همچنین، بر خلاف انتظارات ابتدایی آنکارا هیچگاه کشورهای غربی اعم از آمریکا و اروپا، با راهبرد آنکارا نسبت به سوریه همراه نبودهاند. در وضعیت جدید نیز اردوغان در ارتباط با سیاست دولت ترامپ نسبت به کردهای سوریه، دچار نوعی سردرگمی شده است.
با نظر به تمام این اوصاف در وضعیت کنونی بازگشت و ارجاع اردوغان به توافق «آدنا» توسط پوتین را میتوان به منظور سوق دادن بیشتر آنکارا به سمت همکاری با دمشق و همچنین حرکتی برای شکست دادن پیشنهاد دونالد ترامپ برای ایجاد یک نوار حائل میان ترکیه و سوریه ارزیابی کرد. هر چند میبایست به این نکته نیز توجه شود که بهترین راهحل پیش روی دولت ترکیه در ارتباط با بحران سوریه، ارجاع به همین توافق و احترام به حاکمیت و اراده ملی دمشق است. بنابراین، راهبرد آنکارا و دمشق برای بازگشت به توافق «آدنا» را میتوان رخدادی مثبت ارزیابی کرد که میتوان نقشی تعیین کننده در حل مسائل کشور سوریه داشته باشد.
با وجود، طرح جدی ترکیه برای اشغال مناطق شمال سوریه، اخیرا شاهد هستیم که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، پس از دیدار با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود، طرح بازگشت به «توافق آدنا» میان دو کشور را مطرح کرده است. در حقیقت، روند کنونی تحولات سوریه این واقعیت را به اردوغان و دیگر مقامات ترک اثبات کرد که اشغال شمال سوریه و حتی ایجاد منطقه امن به عمق ۳۰ کیلومتر در ناحیهای به طول بیش از ۵۰۰ کیلومتر در شرق فرات، به آسانی قابل اجرا شدن نیست. لذا، اکنون میتوان بازگشت ترکیه به توافق آدنا را نوعی پذیرش شکست در راهبرد آنکارا نسبت به دمشق ارزیابی کرد. با تمام این اوصاف، در ادامه نوشتار حاضر دلایل مذاکره و طرح مجدد پیرامون «توافق آدنا» توسط دولت ترکیه برای مذاکره با حکومت مرکزی سوریه مورد بررسی قرار میگیرد، اما پیش از پرداختن به این موضوع، در ابتدا شرحی پیرامون پیشینه و اصول این توافق که در سال ۱۹۹۸ میان دولتهای ترکیه و سوریه امضا شد، ارائه میشود.
توافق آدنا: پیشینه و مفاد
در اواسط دهه ۱۹۹۰ مواجهه با حزب کارگران کردستان (PKK) و تقسیم آب رود فرات مهمترین مسالهای بود که زمینهساز تنش در مناسبات کشورهای ترکیه و سوریه بود. در واقع، آنکارا دائما بر قطع همکاری دمشق با پکک تاکید داشت و حتی شرایط بهگونهای پیش رفت که ترکیه، دولت سوریه را به حمله نظامی تهدید کرد. در واقع، حضور «عبدالله اوجالان» در شمال سوریه و پناه گرفتن وی در سوریه تا جایی پیش رفت که ترکیه به طور جد دمشق را به حمله نظامی تهدید و نیروهایش را در مرز با این کشور مستقر کرد و بیم شروع جنگ میرفت که با وساطت ایران، مصر و اتحادیه عرب، دو کشور در شهر «آدنا» رو در روی یکدیگر نشستند و «توافق آدنا» را به امضا رساندند.
طبق این توافق که در ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ و با نظارت ایران و مصر میان ترکیه و سوریه امضاء شد، دو کشور متعهد شدند که از ورود گروههای تروریستی به خاک یکدیگر جلوگیری کنند و ارتش ترکیه نیز اجازه یافت تا برای سرکوب گروههای تروریستی فقط تا عمق پنج کیلومتری وارد خاک سوریه شود و همزمان بتواند تدابیر امنیتی لازم را در صورت تهدید امنیت ملی خود را اتخاذ کند. طبق این توافق، همچنین دولت سوریه متعهد شده که با تروریستی دانستن حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) هیچ حمایتی از این گروهک نکند و مانع نفوذ عناصر آن به خاک ترکیه شود و بالعکس عناصر این گروهک را مورد تعقیب قرار داده و زندانی کند و همچنین هیچ ادعایی در خصوص استان هاتای نداشته باشد.
سردرگمی و درماندگی اردوغان در سرزمین شام
در وضعیت کنونی بازگشت رجب طیب اردوغان، به توافق آدنا را میتوان نماد سردرگمی و شکست طرحهای بلندپروازنه آنکارا در ارتباط با دمشق ارزیابی کرد. از ابتدای آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، مقامهای سیاسی ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان، در مواضعی عجولانه خواستار کنارهگیری بشار اسد از قدرت شدند و هر گونه سازش با حکومت و رئیسجمهور قانونی کشور سوریه را غیرممکن ارزیابی میکردند. در ادامه ترکها با پشت بستن به قدرتهای غربی، خواهان ایجاد منطقه امن در کل شمال سوریه شدند که با بی تفاوتی غربیها با شکست مواجه شد.
بعد از شکست اردوغان در ایجاد منطقه امن، در سالهای بعد از ۲۰۱۳ ترکیه مسیر حمایت از نیروهای تروریست و رادیکال معارض حکومت مرکزی سوریه و ضدیت با کردهای سوریه را به طور همزمان در پیش گرفت. در این شرایط، حتی بعد از ظهور داعش شائبههایی مبنی بر همکاری و کمک آنکارا به این گروه تروریستی ایجاد شد. با تضعیف گروههای تروریستی و ورود روسیه به عرصه میدان نظامی تحولات سوریه، آنکارا شاهد تضعیف نیروهای تحت حمایت خود بود و بعد از آن در قالب همکاری با ایران و روسیه وارد مذاکرات پایان بحران سوریه، موسوم به «نشستهای آستانه شد.»
در ادامه نیز حکومت حزب عدالت و توسعه، راهبرد مداخله مستقیم نظامی در شمال سوریه را در پیش گرفت. در سال ۲۰۱۷ عملیات «سپر فرات» از سوی آنکارا آغاز شد و مناطقی همچون جرابلس، الباب و اعزاز تحت کنترل نیروهای تحت حمایت این کشور قرار گرفت. در سال ۲۰۱۸ نیز دولت ترکیه با حمایت از گروههای تروریستی موسوم به «ارتش آزاد» در قالب عملیات «شاخه زیتون» به شهر عفرین حملهور شد و بعد از گذشت حدود ۴۰ روز این منطقه ا. تحت کنترل گرفت. از اواخر سال ۲۰۱۸ نیز ترکیه با طرح حمله به مناطق شمال سوریه در شرق فرات، مرحلهای جدید از برنامه خود در ارتباط با سوریه را در پیسش گرفت و متعاقب اعلام دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر خارج کردن نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، این احساس در میان مقامهای سیاسی ترکیه ایجاد شد که به آسانی میتوانند وارد شرق فرات شوند و به خواستههای خود دست پیدا کنند.
با وجود امیدواری ترکها در ارتباط با شمال سوریه، توئیت هشدارآمیز دونالد ترامپ با این مضمون که «در صورت حمله به کردها، اقتصاد ترکیه را ویران خواهم کرد»، رویای آنها به یاس تبدیل شد و در این وضعیت ایجاد منطقه امن به عمق ۳۰ کیلومتر در نوار شرق فرات مورد توجه این کشور قرار گرفت. با این وجود، مجددا آنکارا در اجرای این برنامه خود به زودی به این نتیجه رسید که مسیر دشواری را در پیش دارد و نیازمند جلب رضایت و همکاری حکومت مرکزی سوریه و کشورهای روسیه و ایران است. علاوه براین، جلب رضایت آمریکا نیز در ارتباط با کم و کیف ایجاد این منطقه حائل در شمال سوریه، دیگر مسالهای بود که پیشروی اردوغان قرار گرفت.
در واقع، با نگاه کلی به روند سیاستورزی ترکیه در ارتباط با سوریه میتوان اظهار داشت که فارغ از همکاریهای آنکارا با مسکو و تهران، تا کنون تمامی برنامههای اردوغان با شکست مواجه شده است. بر خلاف انتظارات دولت ترکیه، نه تنها حکومت بشار اسد در سوریه سقوط نکرد، بلکه طی سه سال گذشته، دمشق با قدرت تمام موفق به اعمال حاکمیت خود بر نواحی مختلف کشور شده و در وضعیتی مطلوب قرار دارد. همچنین، بر خلاف انتظارات ابتدایی آنکارا هیچگاه کشورهای غربی اعم از آمریکا و اروپا، با راهبرد آنکارا نسبت به سوریه همراه نبودهاند. در وضعیت جدید نیز اردوغان در ارتباط با سیاست دولت ترامپ نسبت به کردهای سوریه، دچار نوعی سردرگمی شده است.
با نظر به تمام این اوصاف در وضعیت کنونی بازگشت و ارجاع اردوغان به توافق «آدنا» توسط پوتین را میتوان به منظور سوق دادن بیشتر آنکارا به سمت همکاری با دمشق و همچنین حرکتی برای شکست دادن پیشنهاد دونالد ترامپ برای ایجاد یک نوار حائل میان ترکیه و سوریه ارزیابی کرد. هر چند میبایست به این نکته نیز توجه شود که بهترین راهحل پیش روی دولت ترکیه در ارتباط با بحران سوریه، ارجاع به همین توافق و احترام به حاکمیت و اراده ملی دمشق است. بنابراین، راهبرد آنکارا و دمشق برای بازگشت به توافق «آدنا» را میتوان رخدادی مثبت ارزیابی کرد که میتوان نقشی تعیین کننده در حل مسائل کشور سوریه داشته باشد.
سبحان بدو که سلما خانوم بی حجاب شده