چه چیز باعث عذاب قبر می‌شود؟

عذاب قبر، سختی‌ها و فشار‌هایی است که انسان پس از مرگ و وارد شدن به عالم برزخ با آن‌ها مواجه می‌شود. کیفیت و چگونگی این عذاب تا حد زیادی بر ما پوشیده است؛ برخی آن را فشار بر جسم دفن‌شده در خاک می‌دانند و برخی بر روح و بدن برزخی. آیات قرآن و روایات اهل‌بیت بخشی از این حقایق را بازگو کرده‌اند. بر اساس روایتی از امام صادق (ع) افراد کمی هستند که عذاب قبر ندارند. گروهی از اهل سنت معتقدند که گریه نزدیکان میت باعث عذاب او در قبر می‌شود.

اقسام عذاب قبر در شب اول قبر
عذاب شب اول قبر اقسام مختلفی دارد که در روایات به برخی از آن‌ها از جمله حرارت آتش، فشار و گزش جانوران و ترس و وحشت فوق‌العاده اشاره شده است. یکی از این اقسام، فشار قبر است؛ فشار قبر از هولناک‌ترین عذاب‌هایی که میت در شب اول قبر به آن مبتلا می‌شود. کیفیت و چگونگی فشار قبر تا حد زیادی بر ما پوشیده است و ماهیت فرامادی زندگی پس از مرگ درک آن را برای کسانی که از ابتدای تولد با دنیای مادی سروکار داشته‌اند دشوار می‌کند. آن‌چه در قرآن و روایات در توصیف این شرایط بیان شده نیز متناسب با ادراکات مادی بشر است و توصیف آن‌ها همان قدر دشوار است که ما بخواهیم برای یک کور مادرزاد از تفاوت رنگ‌ها سخن بگوییم که در این‌صورت ناچاریم از اصطلاحاتی استفاده کنیم که او با آن‌ها آشنایی دارد، ولی او تا زمانی که بینا نگردد هرگز با حقیقت رنگ‌ها آشنا نخواهد شد. مهم این است که بدانیم چه چیزی سبب فشار و یا عذاب قبر می‌شود و چه اسبابی انسان را از این فشار و عذاب نجات می‌دهد.

در آیات و روایات به گوشه‌هایی از زندگی در قبر اشاره شده است. علامه مجلسی در جلد ششم بحار الانوار، ۱۲۷ روایت در این موضوع نقل کرده است. در دعا و مناجات‌هایی که از اهل بیت نقل شده نیز بار‌ها از هول و هراس و شدت این عذاب به خدا پناه برده شده است. عذاب قبر مربوط به مدفونین در زمین نیست بلکه شامل هر میتی خواهد بود. از امام صادق (ع) پرسیدند: آیا عذاب و فشار قبر به فردی که به دار آویخته شده و دفن نمی‌شود می‌رسد؟ حضرت فرمود: آن خدایی که زمین به فرمان اوست، هوا نیز به فرمان اوست، پس خداوند عزوجل به هوا وحی می‌فرماید و هوا او را فشاری می‌دهد سخت‌تر و شدیدتر از فشار قبر


زمان آغاز و پایان عذاب قبر
عذاب قبر اختصاصی به شب اول قبر ندارد و ممکن است همه یا بخشی از زمان حضور فرد در برزخ را شامل شود.

منظور از شب اول قبر که در روایات برای اموات ذکر شده، شبی نیست که ما به حساب دنیا شب اول می‌شماریم، چرا که در عالم برزخ، خورشید و به دنبال آن شب و روزی، چون عالم دنیا وجود ندارد. طبق نظر محدثان، اگر میتی را صبح دفن کردند همان موقع فرشتگان به سراغ او می‌آیند. این عذاب با نفخه صور اول پایان می‌یابد. بیشتر متکلمان و اهل حدیث برخی امور قبر مانند سؤال قبر و فشار قبر را مربوط به بدن خاکی و بیشتر فلاسفه این امور را مربوط به بدن برزخی می‌دانند.

چه کسانی عذاب قبر می‌بینند؟
از مجموع روایات چنین برداشت می‌شود که فشار قبر اختصاص به کفار و مشرکان نداشته و تابع گناهان است. اگر مؤمنی گناهانی در دنیا مرتکب شود و گرفتاری‌های دنیوی، مرض‌ها و سختی جان سپردن نتوانست کفاره کامل گناهان او باشد ممکن است به فشار قبر مبتلا شود. فشار قبر برای چنین مؤمنینی کفاره گناهان آنان است. فشار قبر متناسب با اعمال انسان و پرونده‌ای که با اوست بسیار متغیر است. ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق (ع) گفتم: آیا احدی هست که از فشار قبر نجات پیدا کند؟ فرمود: پناه به خدا می‌بریم از فشار قبر؛ چقدر اندک هستند افرادی که از فشار قبر نجات پیدا می‌کنند.

حتی پیامبران و امامان معصوم با این‌که از عذاب قبر به دورند، از سختی‌ها و تنهایی قبر به خدا پناه برده و خود را بی‌نیاز از انس با دیگران نمی‌دانستند. حضرت فاطمه (س) در وصیت خود به امام علی (ع) از ایشان درخواست کرد که او را پس از به خاک سپاری تنها نگذارد: «فَاَکْثِرْ مِنْ تِلاوَةِ القرآن وَ الدُّعَاءِ فَاِنَّها ساعَةٌ یحْتاجُ الْمیتُ فی‌ها اِلی اُنْسِ الاَحْیاءِ...»؛ «پس از این‌که مرا دفن کردی بر سر مزارم زیاد قرآن بخوان و دعا کن؛ زیرا در چنین لحظه‌هایی مردگان به انس گرفتن با زندگان نیاز دارند...»

امام خمینی (ره) در کتاب چهل حدیث می‌نویسد: «فرضاً که انسان مبتلای به معاصی دیگر نگردد گرچه بعید بلکه محال عادی است خود تعلق به دنیا و محبت به آن اسباب گرفتاری است. بلکه میزان در طول کشیدن عالم قبر و برزخ همین تعلقات است هر چه آن‌ها کمتر باشد برزخ و قبر انسان روشن‌تر و گشاده‌تر و مکث انسان در آن کمتر است.»

علل فشار قبر
در روایات بعضی از اموری که باعث عذاب قبر می‌شوند چنین معرفی شده‌اند:

حق‌الناس: حقوق مالی و غیرمالی مردم را ضایع کردن از عواملی است که موجب فشار قبر می‌شود، از جمله: سخن‌چینی، غیبت، عیب‌جویی و بدگویی از مردم، عقوق والدین، خوردن مال حرام و رباخواری.
دوری بی‌جهت مرد از همسرش در صورت نیاز او
بداخلاقی: بداخلاقی با مردم، خانواده، دوست و رفیق از جمله چیز‌هایی است که موجب عذاب و فشار قبر می‌شود حتی اگر انسان از مؤمنین باشد.
ایستاده ادرار کردن که برخی آن را کنایه از مراعات نکردن پاکی و نجسی می‌دانند.
نداشتن ولایت ائمه معصومین (ع)
یاری نکردن مظلوم
ضایع کردن نعمت‌های الهی

منبع: مجله ستاره