چه زمانی مصرف قرص آهن و اسید فولیک خطرناک است؟

خدیجه رحمانی، کارشناس تغذیه در رابطه با مصرف قرص آهن و اسید فولیک گفت: "مصرف قرص آهن به گروه‌های آسیب پذیر و در معرض کمبود آهن توصیه می‌شود، اما اگر افرادی که کمبود آهن ندارند این مکمل را مصرف کنند، قرص آهن به عنوان یک رادیکال آزاد می‌تواند باعث بروز سرطان در آن‌ها شود؛ بنابراین زیاده روی در مصرف اسیدفولیک یا آهن می‌تواند منشا‌ء سرطان شود. "

آیا طب سنتی می‌تواند جایگزین طب نوین برای درمان بیماری‌ها باشد؟

طب سنتی یکی از روش‌هایی است که می‌تواند به عنوان طب مکمل در کنار پزشکی نوین کمک کننده باشد، ولی هرگز جانشین طب پزشکی نوین نیست و متخصصین و محققین پیشنهاد می‌کنند پزشکی آینده جهان، پزشکی اینتگرتیو باشد.

پزشکی اینتگرتیو مجموعه‌ای از روش‌های درمانی را در بر می‌گیرد به عنوان مثال در کنار پزشکی نوین فرد نیاز به ماساژ درمانی یا آب درمانی دارد بنابراین درمان‌های متعدد به عنوان طب مکمل در کنار پزشکی نوین می‌تواند موثر باشد، ولی هرگز به تنهایی قادر به درمان بیماری‌ها نیست.

دلیل اینکه محققین، پزشکی اینتگرتیو را مطرح می‌کنند این است که علل بروز بیماری‌ها متعدد است و یک عامل در بروز یک بیماری موثر نیست که با یک روش درمانی پاسخ داده شود. در پزشکی اینتگرتیو باید اول علت بیماری را شناسایی کنیم و بعد درمان‌ها را مطرح کنیم. اینکه دنیا طب سنتی را پذیرفته است به همین دلیل است نه اینکه به عنوان روش طبی جداگانه‌ای باشد.

وی در واکنش به شایعاتی درباره مضر بودن مصرف فولیک اسید و قرص آهن و اثرات آن بر کاهش ضریب هوشی کودکان، سرطان‌زا بودن آن و توصیه به مصرف شیره انگور و توت به جای قرص آهن و فولیک اسید، گفت: "سال هاست که به مادران باردار توصیه به مصرف اسید فولیک می‌شود و به کودکان نیز مکمل آهن داده می‌شود. در صورتی که فرد ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز بدنش را نسبت به نیازش کمتر دریافت کند این مقدار را باید از طریق مصرف مکمل به تشخیص پزشک جبران کند. "

هرگز مصرف مکمل به صورت دایمی به افراد توصیه نمی‌شود. از طرف دیگر تمام مواد مغذی مورد نیاز را باید در یک حد مشخصی دریافت کنیم و اگر کم یا زیاد دریافت کنیم در هر دو صورت دچار مشکل خواهیم شد همانطور که ما سوء‌تغذیه را به کمبود یا زیادبود دریافت مواد مغذی تعریف می‌کنیم.

مصرف قرص آهن به گروه‌های آسیب پذیر و در معرض کمبود آهن توصیه می‌شود، اما اگر افرادی که کمبود آهن ندارند این مکمل را مصرف کنند، قرص آهن به عنوان یک رادیکال آزاد می‌تواند باعث بروز سرطان در آن‌ها شود؛ بنابراین زیاده روی در مصرف اسیدفولیک یا آهن می‌تواند منشا‌ء سرطان شود.

مطالعاتی که در مورد کمبود آهن در افراد انجام شده به مراتب زیاد است و نتایج تحقیقات متعدد کارآزمایی‌های بالینی که روی مکمل‌ها انجام شده، نتیجه داده که این مکمل‌ها می‌توانند در رفع کم خونی موثر باشند. در مورد مکمل اسید فولیک برای مادران باردار دقیقا اثبات شده که کمبود آن در مادران باردار باعث بروز اختلالات عصبی متعددی در نوزادان می‌شود. در کشور‌های پیشرفته جهان مثل امریکا کانادا و کشور‌های مختلف اروپایی و نیز کشور ما این مکمل یاری‌ها انجام می‌شود.

همه افراد نیاز به مصرف مکمل ندارند، فولیک اسید باید در مدت زمان مشخصی مصرف شود، چون اسید فولیک فرم سنتتیک فولات است. فولات یکی از ویتامین‌های مورد نیاز بدن است که باید روزانه از طریق مواد غذایی دریافت شود و مواد غذایی شامل سبزی‌های سبز برگ تیره، چغندر، اسفناج، نخود سبز، مرکبات، حبوبات، غلات کامل، گوشت به عنوان منابع فولات شناخته شده اند.

فولات در برابر حرارت بسیار ناپایدار است و در سبزیجات پخته ۴۰ درصد و در حبوبات تا ۷۰ درصد میزان آن کاهش یافته و از بین می‌رود به همین دلیل معمولا افراد با کمبود فولات در بدنشان مواجه هستند. چون در بارداری نیاز افراد به فولات افزایش می‌یابد به دلیل اینکه تشکیل لوله عصبی در روز‌های ۲۸ تا ۲۹ باداری رخ می‌دهد و، چون در این مدت هنوز مادر نمی‌داند که باردار است یا خیر به همین علت توصیه می‌شود زنان از ۳ ماه قبل از بارداری مکمل اسید فولیک را دریافت کنند تا در این دوره با کمبود مواجه نشوند.

برنامه غنی شدن آرد با اسید فولیک در اکثر کشور‌ها انجام می‌شود ومطالعات نشان داده وقتی افراد مواد غذایی حاوی آرد غنی شده با اسید فولیک را مصرف می‌کنند وضعیتشان بهبود پیدا می‌کند. اگر افراد از آرد‌های غنی شده استفاده می‌کنند دیگر نیازی به مصرف مکمل اسیدفولیک ندارند. البته در ایران چندان مشخص نیست که در کدام مواد غذایی از آرد غنی شده استفاده شده است.

مطالعات دیگری حکایت از افزایش دریافت اسیدفولیک در همان کشور‌های پیشرفته که طرح غنی شدن آرد با اسید فولیک را در دست اجرا دارند، دارد. با توجه به اینکه نقش فولات در سنتز دی ان‌ای و حفظ خود دی ان‌ای موثر است نشان داده شده در اثر مصرف زیاد غلات و آرد غنی شده با اسید فولیک، بارداری‌های دوقلویی و چندقلویی افزایش پیدا کرده است.

گزارشی در مورد سرطان زا بودن مصرف اسیدفولیک و آرد غنی شده از اسید فولیک نشده است، اما احتمال این را می‌دهند که مصرف زیاد از حد آن در بروز برخی از سرطان‌ها نقش داشته باشد به همین دلیل به طور کلی نه تنها اسیدفولیک بلکه هیچ مکملی را برای افرادی که در معرض سرطان‌ها هستند یا زمینه ژنی این بیماری را دارند اصلا توصیه نمی‌کنیم و این افراد باید فقط در حد نیازشان و از منابع غذایی اسید فولیک را دریافت کنند.

این احتیاط در مورد مصرف مکمل آهن نیز وجود دارد، اما چون نیاز به آهن از نظر مقداری به مراتب خیلی بیشتر از اسید فولیک است و نمی‌توان نیاز بدن به آهن را با مصرف زیاده از حد مواد غذایی جبران کرد و این کار عملی نیست به همین علت مکمل آهن را از ماه چهارم بارداری برای مادران توصیه می‌کنیم که مصرف کنند تا کم خون نباشند، اما باید تحت کنترل باشند و معمولا پزشکان آزمایش‌های روتین را انجام می‌دهند. حتی در خود بارداری هموگلوبین خیلی نباید بالا برود و این مراقبت‌ها را می‌کنند، چون باز بحث تداخل مواد مغذی با هم نیز وجود دارد یعنی مصرف زیاد آهن ممکن است موجب کمبود روی در دوره بارداری شود.

آیا واقعا مصرف آهن ضریب هوشی کودکان را کاهش می‌دهد؟

خیر در مقالات علمی راجع به این موضوع چنین چیزی وجود ندارد. مدعیان باید به منبع خبر خود اشاره کنند که بدانیم آیا منبعی که به آن استناد کرده اند آیا موثق و علمی است یا خیر و آیا مطالعات کارآزمایی بالینی و کنترل شده انجام گرفته است، چون در ضریب هوشی عوامل متعددی نقش دارد. البته ۸۰ درصد آن ژنی است و تنها ۲۰ درصد آن از عوامل محیطی تاثیر پذیر است.

حتی احتمال چنین چیزی وجود ندارد که مصرف آهن بتواند ضریب هوشی را پایین بیاورد، چون مصرف آهن به مادران باردار در مدت زمان محدودی توصیه می‌شد و مادران باردار از ماه چهارم بارداری تا پایان سال اول شیردهی آن را مصرف می‌کنند، کودکان نیز تا پایان دو سالگی قرص آهن را باید مصرف کنند به همین دلیل چیزی نیست که تاثیری در کاهش ضریب هوشی کودک داشته باشد.

در رابطه با مدعیان طب اسلامی که توصیه به مصرف شیره انگور و شیره توت به جای قرص آهن و اسید فولیک برای رفع کم خونی می‌کنند، باید گفت: ما خودمان بیشترین تاکیدمان بر این است که افراد مواد مغذی را از طریق مصرف غذا تامین کنند نه از مکمل، ولی در مواقعی که ناچاریم باید از مکمل استفاده کنیم.

شیره توت و انگور به دلیل قند بالایی که دارند علیرغم اینکه ممکن است مقدار کمی آهن داشته باشند، اما به دلیل حرارت بالایی که در مرحله تولید آن‌ها به صورت سنتی می‌بینند فاقد ویتامین هستند مگر در شیره‌هایی که به شکل صنعتی تولید شده اند که البته این مواد غذایی کربوهیدرات و کالری بسیار بالایی دارند.

مصرف این مواد برای رفع کم خونی با توجه به قند بالایی که دارند جای سوال است چه رسد به اینکه افراد دیابتی و حتی کسانی که زمینه ارثی این بیماری را دارند هم بخواهند برای رفع کم خونی از این دو ماده غذایی به جای اسید فولیک و قرص آهن استفاده کنند. ممکن است در شرایط معمولی که افراد کمبودی ندارند این مواد غذایی کمک کننده باشند، اما در شرایط کمبود به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای قرص آهن و اسید فولیک باشند ضمن اینکه ترکیبات دیگری هم دارند مثل اگزالات ها، فیتات‌ها و تاننن‌ها که در انگور وجود دارد که آن مانع جذب آهن می‌شوند.

منبع: سیمرغ