آیا در زمان اهل‌بیت استفاده از جانماز مرسوم بوده است؟

پرسش

در زمان اهل‌بیت چیزی به اسم جانماز بود؟ مستحبات و مکروهاتی دارد؟ و آیا حدیث معتبری در فضیلت نشستن زیاد یا نشستن بر روی سجاده و جانماز وجود دارد؟

پاسخ اجمالی
واژه «جانماز» به معنای حصیر و هر نوع زیراندازی است که بر روی آن نماز خوانده و سر به سجده می‌گذارند، که به صورت‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. معادل آن در زبان عربی واژه «سجّاده» و «خمره» است [۱]که به حصیر و یا سجاده کوچکی که از شاخه درخت خرما بافته و دوخته شده باشد، گفته می‌شود. [۲]در برخی روایات اشاره شده است که اهل‌بیت (ع) از سجّاده بزرگ و جانماز کوچک برای خواندن نماز استفاده می‌کردند:
۱. پیامبر (ص) از همسر خود خواست که سجّاده‌ای به ایشان بدهد. [۳]۲. ابن عمر می‌گوید که رسول الله (ص) بر روی خمره نماز می‌خواند. [۴]۳. پیامبر (ص) بر روی سجاده می‌نشست. [۵]۴. پیامبر (ص) به ام أیمن گفتند که سجاده را از مسجد برای ایشان بیاورد. [۶]۵. امام صادق (ع) فرمود: پدرم جانماز کوچکی خواست. وقتی در آوردن آن تأخیر شد، حضرت مشتی ریگ برداشت و آن‌را روی فرشی که بر آن نماز می‌گزارد ریخت و سپس سجده نمود. [۷]۶. امام باقر و یا امام صادق (ع) فرمودند: پدرم حصیر کوچکی بر روى فرش محل نمازش می‌‏گذاشت و روى آن سجده می‌‏کرد؛ هنگامی که حصیر نبود نیز مشتى ریگ‏ برداشته و بر روى آن فرش گذاشته و سپس سجده می‌نمود. [۸]۷. مأمور متوکل می‌گوید: به دستور متوکل برای بازرسی به منزل امام هادی (ع) رفتم. دیدم آن‌حضرت، در حالی‌که پیراهن و کلاهی پشمین به سر دارد، نشسته و مقابلش جانمازی پهن است که یقین کردم مشغول نماز بوده است. به من فرمود: این خانه من! هر جایش را می‌خواهی بازرسی و تفتیش کن. حتی تا آن‌جا فرمود: این جانماز را هم بازرسی کن. [۹]۸. امام کاظم (ع) فرمود: مؤمن نباید از پنج چیز خالى باشد: مسواک، شانه، سجاده، تسبیح سى و سه دانه‏اى و انگشتر عقیق. [۱۰]البته گزارشی مشاهده نکردیم که سجاده معصومان (ع) دارای نقش و نگار باشد و ظاهر روایات نیز آن است که سجاده‌ای ساده بوده است؛ از همین‌رو، برخی فق‌ها اعلام کرده‌اند:
بهتر است سجاده، ساده و بدون نقش باشد. گذشته از این‌که این چیز‌ها سبب به هم خوردن حواس و عدم حضور قلب مى‌شود. [۱۱]پی نوشت

-----------------------------
[۱]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین، ج. ۳، ص. ۲۰۵، بیروت، ‏ دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ ق.
[۲]. همان، ج. ۴، ص. ۲۵۸.
[۳]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج. ۱، ص. ۶۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ ق.
[۴]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، ج. ۱، ص. ۳۶۴، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ ق.
[۵]. صالحی دمشقی‏، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج. ۸، ص. ۱۰۵، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ ق.
[۶]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج. ۸، ص. ۳۶۱، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ ق.
[۷]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج. ۳، ص. ۳۳۱، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.
[۸]. همان، ج. ۳، ص. ۳۳۲.
[۹]. همان، ج. ۱، ص. ۴۹۹ - ۵۰۰.
[۱۰]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج. ۲، ص. ۷۳۵، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ ق.
[۱۱]. فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، ج. ۱، ص. ۱۰۲- ۱۰۳، قم، امیر قلم، چاپ یازدهم، بی‌تا.



منبع: islamquest.net