سوریه: بزنگاه واقعیت و دروغ

اوضاع در سوریه هرچه بحرانی‌تر می‌شود، آشفتگی در عرصهٔ اطلاع‌رسانی و فعالیت رسانه‌ای نیز افزون‌تر می‌شود. فارغ از خروجی‌ رسانه‌های جریان اصلی، گسترش بی‌نظیر امکانات خبرنگاری شهروندی و شبکه‌های اجتماعی نیز تشخیص صحت گزارش‌های منتشر شده را برای مخاطب عام مشکل‌تر می‌کند.

چندی پیش در گزارش فاجعهٔ منطقهٔ الحولة، نمونه‌هایی از انتشار عکس‌های نامرتبط در بعضی رسانه‌های خارجی و داخلی مشاهده شد. در وب‌سایت پارسینه نیز خبری با عنوان «در حاشیه کشتار روز جمعه سوریه/ حمص» منتشر شد که حاوی عکسی از کودکان کشته‌شده بود، اما خطای تحریریهٔ پارسینه این بود که در انتشار عکس دقت کافی مبذول نداشته و با اعتماد به محتوای شبکه‌های اجتماعی، عکس کشتار کودکان غزه در جنگ ۲۲روزه را به جای کودکان مثله‌شدهٔ الحولة منتشر کرده بود. خبر مزبور، بلافاصله پس از بررسی و اطلاع از این موضوع تصحیح شد، تصاویر اصلی جایگزین آن‌ شد و عذرخواهی لازم نیز از مخاطبان به عمل آمد. خوشبختانه در این مورد، پارسینه از انتشار «خبر» دروغ مبرّا بود و کوتاهی تحریریه مربوط به انتخاب عکس برای حادثهٔ هول‌انگیز کشتار الحولة بود.


حساسیت و افزایش دقت رسانه‌ها و مخاطبان آن‌ها نسبت به صدق و کذب اخبار، ‌ پدیدهٔ بسیار مبارکی است؛ هرچند که متأسفانه در دامنهٔ انگیزه‌های ایدئولوژیک، این حساسیت حالتی یک‌سویه یافته است. با توجه به مورد استثنائی بحران سوریه، شاهد بی‌دقتی رسانه‌ها و انتشار گزارش‌های نادقیق و گاهی جعل خبر به شکل تعمدی در هر دو سوی این جدال هستیم. شبکهٔ تلویزیونی الجزیره که در چند سال گذشته، جایگاه حرفه‌ای‌ترین رسانهٔ خاورمیانه را از آن خود کرده بود، به خاطر همین رویکرد شتاب‌زده و یک‌طرفه در ارتباط با مسائل سوریه -که طبیعتا متأثر از استراتژی سیاسی دولت سرمایه‌گذار خود است-، وجههٔ سابق خود را خدشه‌دار کرد.

واقعیت این است که برایند اتفاقات سوریه هرچه که باشد، بیداری اسلامی، بهار عربی، ‌ یا توطئهٔ عربی-اسرائیلی بر ضد ایران، اکثریت قاطع مردم دنیا تحت تأثیر خروجی‌ رسانه‌ها حوادث سوریه را پدیده‌ای در کنار انقلاب‌های تونس و مصر و لیبی قلمداد می‌کنند؛ اگرچه در هر حال حاضر و با شدت یافتن این بحران، تردید‌های افکار عمومی در سهولت این مقایسه در حال رشد است. اما آیا این غلبهٔ ذهنیتی، جواز نشر گزارش‌های نادقیق در رسانه‌های داخلی می‌شود؟

یک سایت خبری فارسی‌زبان دو هفتهٔ پیش در خبری مدعی شد که «شیخ محمد بدیع موسى» (مفتی وهابی سوری که در عربستان سعودی زندگی می‌کند) اعلام کرده است که «کشتار علویان سوریه و تجاوز به زنان آنان حلال است.» این خبر در‌‌ همان نگاه اول بسیار عجیب به نظر آمد؛ چرا که هرچند در میانهٔ‌ جنگ و کین‌توزی، صدور فتوای قتل‌عام طرف مقابل امر بعیدی نیست، اما حلال اعلام کردن «تجاوز به زنان» کاری است که تنها از چنگیز مغول بر می‌آید و در عصر کنونی حتی اگر کسی بر این فتوا باشد، طبیعی است که دست‌کم برای حفظ ظاهر سعی در انتشار مخفیانهٔ‌ آن کند.

با جستجو و مشاهدهٔ ویدئوی سخنان این شیخ سلفی، متوجه شدم که سخنان این شخص از اساس واژگونه منعکس شده است و آن سایت خبری با ترجمهٔ نادقیقش خود را مدیون کرده است.

در یک گفتگوی تلویزیونی در شبکهٔ «الحکمة»، مجری از بدیع موسی می‌پرسد که «آیا کشتار علوی‌ها و زنان و کودکانشان در تلافی آنچه که می‌کنند مجاز است؟» شیخ وهابی پاسخ این سؤال را اینگونه داده است: «ما رسما به طائفهٔ علوی اعلام کرده‌ایم و به آن‌ها هشدار داده‌ایم، که شاید آخرین هشدار باشد. و برادران ما در ارتش آزاد سوریه از علمای خارج از بلاد استفتاء کرده‌اند که آیا هجوم به روستاهای علوی‌ها در اطراف حمص جائز است؟ و آیا اجازهٔ کشتار زنان و کودکان علوی را به آن‌ها می‌دهند همانطور که آن‌ها زنان ما را می‌کشند؟... و والله که ما و همهٔ علما پاسخ دادیم: اندکی صبر کنید، اندکی صبر کنید، ابتدا باید به آن‌ها هشدار داد. و ما نمی‌خواهیم که آتش جنگ طائفه‌ای را در سوریه برافروزیم. [علوی‌ها] می‌دانند که اقلیتی در سوریه هستند و همهٔ طوائف از آن‌ها نفرت دارند... پس به مصلحت آن‌ها نیست که پشت سر این نظام باشند.»

متأسفانه خبر ترجمهٔ غلط سخنان این شیخ وهابی، بازتاب بسیار گسترده‌ای در فضای سایبری فارسی‌زبان داشت و به سرعت در شبکه‌های اجتماعی و حتی از طریق پیامک منتشر شد.

روز گذشته نیز در تعدادی از سایت‌های عرب‌زبان، تصویری از صفحهٔ توییتر یک شیخ وهابی دیگر به نام «دکتر علی الربیعی» منتشر شد که وی در آن گفته بود «مرگ نایف بن عبد العزیز، ولی‌عهد سعودی ضایعه‌ای بزرگ و حتی درناک‌تر از رحلت پیامبر (ص) است». این خبر را خبرگزاری فارس به فارسی ترجمه کرد که سایت‌های خبری دیگر نیز به سرعت بازنشر کردند. اندکی بعد، تصویری دیگر از صفحهٔ توییتر کذایی منتشر شد که الربیعی در آن گفته بود: «ما وهابیون به کشتن کودکان شیعه در منطقه «الحوله» در سوریه و مناطق مختلف عراق افتخار می‌کنیم.»

منشأ هر دو این تصاویر، سایت‌ها و تالارهای گفتگوی عرب‌زبان بود. این دو تصویر، متعلق به دو صفحهٔ توییتر جعلی مختلف است که به نام این شیخ وهابی ساخته شده است و توییت‌هایی را به او منتسب می‌کند. شیخ علی الربیعی در جهان عرب به دشمنی و عناد با شیعه شناخته می‌شود و در حال حاضر نیز صفحهٔ توییتر وی آکنده از پیام‌های حاوی فحش و توهین به شیعیان است، دو توییت پیش‌گفته منتسب به وی نیست و او در آخرین توییت‌هایش، همین مسئله را دست‌مایه‌ای برای توهین بیشتر به شیعیان ساخته است.



نمونه‌هایی از این دست و تبعات اخلاقی-حرفه‌ای آن، کافی است تا همگان را بیش از پیش به حساسیت روزافزون امر رسانه‌گری و اطلاع‌رسانی متعهد کند.