تحلیل فارن‌پالیسی/ حباب قطر كی می‌تركد؟

جام جم آنلاين

​فارین پالیسی / مترجم: ایرج جودت

در تمام مطالبی كه درباره قطر در رسانه‌ها منتشر می‌شود، نكات مشتركی وجود دارد: قطر كشوری كوچك، بسیار ثروتمند، میزبان جام جهانی 2012، مالك شبكه ماهواره‌ای الجزیره و مشوق انقلابیون جهان عرب است. اما این كشور هنوز یك كشور دموكراتیك به حساب نمی‌آید. بسیاری از مطبوعات جهان به شیخ حمدبن خلیفه آل‌ثانی امیر 60 ساله و جاه‌طلب این كشور لقب «هنری كسینجر جهان عرب» را داده‌اند.

تردیدی وجود ندارد كه پادشاهی قطر منابع فوق‌العاده عظیم كشور را در خدمت اهداف بزرگی قرار داده است و از فرصت‌های به وجود آمده نهایت استفاده را می‌كند. حركت سریع از یك حوزه مورد مناقشه در منطقه به یك حوزه دیگر، دعوت از دیپلمات‌ها و انقلابیون كشورها به دوحه، میزبانی بحث‌ها و گفت‌وگوها و طراحی نقشه و توطئه یك كشور و گروه علیه كشور و گروه دیگر آن چیزی است كه در سال‌های گذشته از سوی قطر شاهد آن بوده‌ایم.

در طول دهه گذشته قطر با تامین و تدارك یكی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های هوایی آمریكا در جهان خود را در كانون مناقشات افغانستان، اتیوپی، عراق، فلسطين اشغالي، لبنان، سودان، سوریه، لیبی و یمن قرار داده است. جایگاه این امیرنشین به‌عنوان میانجی اغلب با بی‌علاقگی، عدم اطمینان و در مواقعی نیز با صبر و تحمل از سوی همه طرف‌ها مواجه شده است.

قطر ثروتمندترین كشور كره زمین است، با 250 هزار شهروند بومی‌ آرمیده در دریای ثروت و درآمد سرانه‌ای حدود 400 هزار دلار در سال و نیز یك و نیم میلیون كارگر مهمان از سراسر جهان كه مشغول كار در منابع نفت و گاز ، پروژه‌های عظیم ساختمانی و ساخت مراكز خرید و فروشگاه‌های بزرگ در قطر هستند.

هواي جهنمي

نظرسنجی‌ها حكایت از آن دارد كه قطری‌ها علاقه چندانی به اصلاحات سیاسی ندارند و البته عجیب هم نیست. آنها در هوای جهنمی‌ و غبارآلود دوحه در كمال آسودگی در حال زندگی‌اند. این امیر نشین تا سال 2011 بسیار خشنود از نقش خود به‌عنوان میانجيگر مناقشات منطقه بود و با آن‌كه پوشش خبری شبكه الجزیره و انتقادات سیاسی تند آن بسیاری دیكتاتورهای عرب را عصبانی می‌كرد و در حالی كه قدرت‌هاي سنتی منطقه نظیر عربستان و مصر در رخوت و سستی يا گرداب تغييرات فرو رفته‌اند، نفوذ منطقه‌ای قطر هر روز در حال افزایش است. سال گذشته شيخ حمد، امير قطر با شبكه الجزیره كه محبوبیت زیادی دارد به آتش‌بیار معركه در ناآرامی‌های مصر، سوریه، یمن، تونس ـ و البته غیر از بحرین ـ بدل شد و رسما ارتش كوچك قطر انقلابیون لیبی را در جنگ علیه معمر قذافی همراهی كرد.

با اين حال،‌ قطر چیزی بیشتر از یك دولت ـ شهر محاصره شده توسط شماری همسایگان بشدت مسلح نیست. قطر در بیشتر تاریخ كوتاهش از نبرد امپراتوری عثمانی با بریتانیا بر سر كنترل خلیج‌فارس در قرن 19 تا ظهور عربستان سعودی وهابی در اوایل قرن بیستم چیزی جز مردابی دور افتاده در سیاست جهانی و اغلب گرفتار در طرح‌ها و نقشه‌های قدرت‌های قوی‌تر نبود.

خاندان آل‌ثانی نظیر رهبران بسیاری از كشورهای كوچك زمانی با راضی‌كردن همسایگان بزرگ‌تر و گاهی با عصبانی‌كردن آنها و نیز با ترغیب خارجی‌ها به حمایت از خود و همچنین ايجاد پایگاه هوایی عظیم و چند میلیارد دلاری العدید در سال 1996كه با مشاركت ایالات متحده و عربستان ساخته شد و حتی قبل از آن‌كه نیروی هوایی داشته باشد، فوت و فن بقا را بخوبی یاد گرفته است.

كشف نفت​ در سال 1940 به خاندان آل‌ثانی این اجازه را داد تا دولتی كوچك و بی‌نهایت ثروتمند را در میان صیادان مروارید و قبایل در حال نزاع با یكدیگر ایجاد كند. این روند تا سال 1995 كه شیخ حمد پدرش را در یك كودتای خونین از قدرت عزل كرد ادامه داشت واز آن زمان به بعد قطر شروع به آبادانی و ساخت و ساز در صحرا و مناطق فراتر نمود.

قطر تحت حاكمیت شیخ حمد به قدرتی مشتاق توسعه و پیشرفت و شبیه به ونیزی كه توانایی‌اش نه‌تنها درتجارت و كشتیرانی، بلكه در غوطه وری در منابع عظیم گاز طبیعی است بدل شد. كامیابی‌های قطر مرهون توسعه منابع گازی و سرمایه‌گذاری درآمدهای حاصله روی طرح‌ها و پروژه‌های عظیم زیر بنایی در داخل و خرید موسسات و شركت‌های بزرگی نظیر هارود در لندن و باشگاه فوتبال پاری‌سن‌ژرمن در فرانسه است. سود حاصل از صندوق 85 میلیارد دلاری، دولت قطر را قادر كرده است تا سال‌ها هزینه كارها و اقداماتش را تامین كند.

ديپلماسي شکست خورده

پول‌های سرازیر شده از فروش گاز به سوی این كشور دوحه را به باراندازی برای توطئه و دسیسه‌چینی‌های سیاسی در خلیج‌فارس بدل كرده است. دوحه در جنگ لیبی تا ماه‌ها مملو از رهبران تبعیدی این كشور بود كه در هتل‌های گران‌‌قیمت این شهر اسكان داده شده بودند و كانال ماهواره‌ای‌شان توسط دولت قطر حمایت مالی می‌شد.

هواپیماهای قطر حمل كالا و تجهیزات نظامی ‌به ارزش ده‌ها میلیون دلار و نیز اعزام نیروهای عملیات ویژه برای سرفرماندهی شورشیان در بنغازی را به عهده داشتند و تقریبا تمام نیروی هوایی قطر در خدمت عملیات ناتو در ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی بود. انقلابیون بلافاصله پس از تسخیر مقر قذافی و به پاس قدردانی از قطر پرچم این كشور را در باب العزیزیه بر افراشتند.

هنگامی‌ كه كانال الجزیره در مصاحبه‌ای با نخست‌وزیر قطر درباره میزان كمك‌های این كشور به انقلابیون لیبی سوال كرد وی به سادگی پاسخ داد: «زیاد، بسیار زیاد.» قطری‌ها بارها تاكید كرده‌اند كه تنها دلیل دخالتشان در لیبی ارمغان آزادی برای مردم این كشور بوده است، اما بزودی واكنش‌های ناسونالیستی بر سر تفسیر علت دخالت قطر در حوادث لیبی بروز كرد و عبدالرحمن شلقم، سفیر سابق لیبی در سازمان ملل كه جدایی‌اش از دولت قذافی تاثیر قاطعی در سرنوشت دیكتاتور داشت با ظاهر شدن در تلویزیون لیبی قطر را نیرویی بیگانه و خبیث خطاب و اعلام كرد كه این كشور خیال‌های باطلی در منطقه دارد و من به هیچ وجه حضور آنها را در كشورم نمی‌پذیرم.

متحدان سكولار قطر در لیبی پس از آن‌كه عبدالحكیم بلحاج در فرودگاه طرابلس دستگیر و تحقیر شد بسرعت از دولت موقت كنار رفتند. اكنون با گذشت یكسال از آن وقایع بسیار دشوار است كه به نیات قطر در حوادث شمال آفریقا پی برده شود، اما اگر لیبی مظهر قدرت قطر باشد سوریه نماد محدودیت‌های این كشور است. تا این لحظه تمامی‌ اقدامات برای پایان صلح‌آمیز مناقشه سوریه و از جمله تلاش‌های قطر برای یافتن راه‌حل دیپلماتیك به منظور سرنگون كردن بشار اسد شكست خورده است. بقای بشار اسد در قدرت، دوحه را از بزرگ‌ترین حامی‌ حکومت سوریه یعنی ایران كه سهم مشتركی در عظیم‌ترین حوزه‌های گازی جهان دارد و دارای روابط بسیار دوستانه با سوريه است خشمگین ساخته است.

اما سوریه تنها استثنا در دیپلماسی شكست خورده قطر نیست. تاكنون با وجود تمامی ‌تلاش‌ها و اقدامات رسانه‌ای فقط تعداد اندكی از ابتكارات دیپلماتیك قطر نتيجه داده است و غیر از حل و فصل بحران سیاسی لبنان در سال 2008 بسیاری از اقدامات دیگر این كشور ناموفق بوده است.

در ماه می‌2011 قطر پای خود را از تلاش‌های برقراری صلح در یمن كنار كشید و در همان ماه بحرین پیشنهاد قطر برای میانجيگری در مناقشات داخلی‌اش را رد كرد. دوحه داوطلب میزبانی مذاكرات صلح میان آمریكا و طالبان با هدف یافتن راه‌حلی برای 10 سال جنگ در افغانستان بوده است، اما تاكنون طالبان دفترش را در این كشور باز نكرده و كنگره آمریكا نیز با مبادله اسرا میان دوطرف كه می‌توانست باعث اعتمادسازی برای پیشبرد گفت‌وگوها شود مخالفت كرده است.

موافقتنامه دارفور كه در مذاكرات انجام شده در هتل شرایتون دوحه منعقد شد با وجود هشدارهای طرفین هنوز به نتیجه نرسیده و وعده‌های قطر برای تلاش در جدا‌كردن ایران و حماس از یكدیگر چندان مورد رضایت همسایگانش نبوده است.

روبه افول

در زمینه گاز نیز قیمت این محصول در جهان به دلیل عرضه بیش از حد كاهش یافته است. استرالیا در حال برنامه‌ریزی برای سبقت جستن از قطر در تولید گاز تا سال 2020 است و انقلاب در تولید گاز شل در ایالات متحده و اروپای غربی، بازار را با تهدید مواجه كرده است.

در مورد جام‌جهانی فوتبال هم گرچه قطر در آسمان‌ها سیر می‌كند، اما چندان معلوم نیست كه از حالا تا 10 سال آینده این كشور بتواند از مواهب این رویداد جهانی برخوردار شود.

در حال حاضر نه‌تنها سوال‌ها درباره عملی بودن میزبانی قطر در دمایی كه در تابستان به بیش از 120 درجه فارنهایت می‌رسد بالا گرفته، بلكه محدودیت عرضه مشروبات الكلی در طول برگزاری مسابقات و نیز طراحی مخاطره‌آمیز استادیوم‌های این كشور برای كاهش دمای هوا از دیگر مسائل مطرح شده درباره میزبانی قطر است.

از سوی دیگر فیفا احتمالا بزودی در مورد اتهام پرداخت رشوه از سوی مقامات رسمی ‌قطر برای پیروزی در انتخابات میزبانی جام‌جهانی تحقیقاتی را به عمل خواهد آورد. شايد دلیلي منطقی وجود داشته است كه اغلب دولت‌ ‌ـ ‌شهرهای كوچك در خلال تاریخ از تحریك همسایگان بزرگ‌تر‌شان خودداری می‌كردند و دیر یا زود وقت مقابله به‌مثل برايشان فرا مي‌رسید.