تفاوتها و شباهت های پرستاران ایرانی با سریال پرستاران

به عنوان یک دانشجوی دوره دکتری پرستاری، بارها در موقعیتهایی قرار میگیرم که باید به افراد توضیح بدهم که دقیقا حرفه پرستاری چیست؟! غالبا اولین سوال بعد از پرسیدن مقطع و رشته تحصیلی من این است که :" جدی؟ مگر رشته پرستاری هم مقطع دکتری دارد؟" "یا اینکه "وقتی دکتری بگیرید پزشک میشوید؟"

اول به این سوال پاسخ دهیم که دقیقا پرستاری چیست؟ مجمع بین المللی پرستاری (ICN) پرستاری را اینگونه تعریف کرده است:

پرستاری ارائه مراقبت به صورت مستقل یا با همکاری سایر اعضاء تیم بهداشتی به افراد بیمار یا سالم، در تمام سنین، خانواده­ها، گروه­ها، و جوامع و در تمام محیط­ها و مکان­هاست. فعالیتهای پرستاری شامل ارتقاء سطح سلامت، پیشگیری از بیماری­ها و مراقبت از افراد بیمار، ناتوان و بیماران در حال مرگ است. ارائه مشاوره و آموزش به افراد، انجام تحقیقات مرتبط با سلامت و مشارکت در شکل­دهی و اداره نظام­های ارائه مراقبت­ های بهداشتی از وظایف مهم پرستاران است.

تا قبل از قرن نوزده میلادی که از آن می­توان با عنوان دوره­ی پرستاری سنتی نام برد، پرستاری بیشتر با انگیزه­های مذهبی انجام می­شد. حرفه­ی پرستاری مسیر پیشرفتِ خود را به عنوان یک دیسیپلین علمی و رشته ­ی دانشگاهی در قرن بیستم آغاز کرد. بطوری که اولین دوره کارشناسی ارشد پرستاری در سال 1930 و اولین دوره دکتری پرستاری در سال 1960 ایجاد شد. اولین موسسه پژوهشی پرستاری با هدف توسعه بدنه دانش پرستاری در سال 1936 شروع به کار کرد.

یکی دیگر از سوالات شایعی که از فارغ التحصیلان پرستاری به طور مکرر پرسیده می­شود این است که مرز رشته پرستاری با سایر حرفه­های بهداشتی و بخصوص پزشکی چیست؟

به گزارش پارسینه، آنچه شاخه­ های مختلف دانش را از هم جدا می­کند، نوع نگاه و یا به عبارتی"لنز"ی است که آنها از دریچه­ی آن به موضوعات مشترک نگاه­ می­کنند. حرفه­ی پرستاری دارای رویکرد و نگاه خاص خود به موضوعات مرتبط با سلامت است. در ابتدا باید بدانیم که پرستاری با «انسان» به عنوان یک «کل واحد» برخورد می­کند. به عبارتی پرستاران با "بیماری" کار نمی­کنند، بلکه با «بیمار» به عنوان یک "کل انسانی" کار می­کنند.

برای روشن شدن موضوع برای شما مثالی می­آورم، یک خانم مبتلا به سرطان روده را تصور کنید که جهت درمان بیماریِ خود تحت عمل جراحی قرار گرفته است و بخشی از روده­ی او به سطح پوست آورده شده و به طور دائمی نحوه دفع او را تغییر داده است. بیماریٍ این فرد تحت کنترل است و با انجام موفقِ اقدامات درمانی، همکنون فقط لازم است بیمار جهت انجام معاینات خاص به پزشک مراجعه کند. اما این فرد درگیر مشکلات فراوانی است. وضعیت جدید، تمام زندگی او را دستخوش تغییر کرده است. این زن به عنوان یک مادر و همسر دارای وظایفی است که با شرایط جدید، ایفایِ همه­ی این نقشها برای او دشوار شده­است. در این مورد یک پرستار به این فرد به عنوان یک کل انسانی نگاه می­کند، او چگونه باید خود را با شرایط جدید سازگار کند؟ مرکزِ توجهِ یک پرستار برخورد با یک بیماری با نام " سرطان روده بزرگ" نیست، بلکه به حداقل رساندن اثرات نامطلوب این بیماری بر سبک زندگی عادی این فرد است.

مشخصه بعدی حرفه­ ی پرستاری "عملکرد محور" بودن آن است. یک پرستار در برخورد با این بیمار، به علت دارا بودن مهارتهای عملکردی در مراقبت از زخم بیمار و مراقبت از مسیر مصنوعی، به شکل عملی به بیمار کمک می­کند که با وضعیت جدید سازگار شده و نحوه مراقبت از خود را بعد از مرخص شدن از بیمارستان بر عهده بگیرد. به عبارتی دانش پرستار از وضعیت جسمی و روانیِ بیمار به همراه مهارتِ پرستار در انجام مراقبتهای تخصصی موجب می­شود که بیمار با شرایط جدید سازگار شده و تا حد معمول سبک زندگی عادی داشته باشد.

شاید بتوان گفت مراقبت هسته­ی مرکزی پرستاری است. مراقبت یعنی برقرای یک ارتباط درمانی با بیمار. این ارتباط مراقبتی دارای جنبه­های عاطفی، احساسی و اخلاقی است. مراقبت و نحوه برقرای ارتباط مراقبتی، یک علم و دانش است که پرستاران آن را در طول دوره تحصیل خود کسب می­کنند. به عبارتی مهربانیِ ذاتی به تنهایی نمی­تواند فردی را تبدیل به یک پرستار حرفه­ای کند، بلکه ایجاد رابطه مراقبتی نیاز به کسب دانش تخصصی دارد.

پخش سریال پرستاران یکی دیگر از زمینه­ های سوال و جواب­ها در مورد حرفه­ی پرستاری در ایران است. بارها افرای از من پرسیده­اند که چرا نقش پرستاران در فرایند مراقبت و درمان در ایران شفاف رو روشن نیست؟

پرستاران در کشورهای توسعه یافته در بخش­های مختلف سیستم بهداشتی درمانی به ارائه خدمت می­پردازند. پرستاران متخصص با عناوینی مانند "پرستار خانواده"، "پرستار بهداشت حرفه"، " پرستار مدرسه" در سطح جامعه مشغول فعالیت هستند . پرستاریِ پیشرفته در بیماری­های خاص مانند "پرستار متخصص مراقبت از بیماران سرطانی" تنها مثالهایی از فعالیت تخصصی پرستاران در این کشورهاست. در این کشورها نقش پرستار در سطوح مختلف نظام سلامت تعریف شده­است و مردم در تعاملات خود با نظام سلامت، با پرستاران برخورد داشته و از خدمات آنها بهره­مند می­گردند.

در ایران سابقه­ی حرفه­ ی پرستاری به عنوان یک رشته­ ی دانشگاهی به 30 سال قبل می­گردد. همکنون بیش از 12 دانشگاه دولتی دارای دوره کارشناسی ارشد پرستاری هستند و نزدیک به 10 دانشگاه نیز داری دوره Ph.D پرستاری هستند. پرستاران در 5 گرایش اطفال، بهداشت جامعه، داخلی-جراحی، و روانپرستاری دوره کارشناسی ارشد را پشت سر می­گذراند.

با وجود اینکه در سی ساله اخیر رشد علمیِ پرستاری در ایران داری پیشرفت قابل توجهی بوده، اما هنوز می­بینیم که جامعه از دستاوردهای علمی این حرفه بی بهره­ است. در ایران ساز و کار مدیریتیِ رشته پرستاری به عنوان یک زیر شاخه از «معاونت درمان» در وزارت بهداشت فعالیت می­کند. در نتیجه همه­ ی توان جامعه پرستاری در شاخه درمان خلاصه شده است. در حالی که در کشورهای پیشرفته نقش پرستاران در حیطه ارتقاء سلامت، درمان و توانبخشی تبیین شده است. متاسفانه شاهدیم که در ایران با وجود اینکه بیش از 20 سال است که «پرستار بهداشت جامعه» در مقطع فوق لیسانس تربیت می­ شود، هنوز جایگاه این افراد در نظام سلامت مشخص نشده ­است. این امر باعث شده که پرستاران تحصیلکرده در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بیشتر در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی فعالیت کنند و لذا جامعه از خدمات این افراد بی­بهره باشد.

چالش دیگر نحوه مدیریت مراقبت ها در سیستم های بهداشتی است. انواعی از روشهای ارائه مراقبتهای پرستاری در دنیا وجود دارد. در کشورهای پیشرفته، روشهایِ سازماندهی مراقبتهای پرستاری به گونه­ای است که مسئولیت مراقبت از یک بیمار، از ابتدای پذیرش تا زمان ترخیص به عهده­ی یک پرستار است. این امر سبب می­شود بیمار رابطه مراقبتی روشنی با یک پرستار در طول مدت درمان خود داشته باشد. در ایران هنوز از شیوه­ های سنتی در ارائه مراقبتهای پرستاری استفاده می­شود. بهینه­ سازی روشهای ارائه مراقبتهای پرستاری نیازمند نگاهِ مدیریتی تخصصی در اداره نظام سلامت است. امید است در آستانه­ ی روز پرستار، مدیران سلامت تنها به تقدیر از جنبه­ های عاطفی و احساسیِ حرفه­ ی پرستاری اکتفا نکرده و با استفاده از پرستاران متخصص در سطوح مختلف مدیریت سلامت، زمینه­ ی بهره­ مند ساختن جامعه از توانمندی­های علمی و کاربردی این حرفه را فراهم سازند.

فاطمه حشمتی نبوی (دانشجوی دکترای پرستاری)