بهار خجسته فال/یادداشتی از دکتر ابراهیم فتح اللهی

طراوت و زیبایی جهان محصول تحول و دگرگونی آن است . بعد از فصل برگ ریزان و سرمای زمستان همواره بهار دل انگیز فرا می رسد، جان ها را نوازش می دهد ودل های مرده را بیدار و هم نوایی با طبیعت را به انسان گوشزد می کند.

بهار را پاس می داریم که شکفتنی دوباره را آغاز کنیم . به استقبال بهار می رویم تا با رویشی دوباره ، از هرآنچه پلیدی و زشتی است دور شویم . با بهار هم نوا می شویم تا جلوه های زیبای حق را در آئینه طبیعت به تماشا بنشینیم .

بهار زیباترین تابلوی آفرینش است که روح آدمی را به آرامش ، توازن ، اعتدال و عشق ورزی فرا می خواند، و چه هوشیارانه ، ایرانیان روز اعتدال طبیعت را به عنوان سر آغاز سال جدید انتخاب کرده اند و آن را ، نوروز نامیده اند .

نوروز ، نوزایی و تجدید حیات

نوروز ، طراوت دوباره طبیعت وزنده شدن دوباره جان هاست .طراوت طبیعت نوید بخش زندگی و پیام آور این حقیقت است که زندگی امری پایدار و ابدی است. سکون و سکوت در نظام هستی راه ندارد و خلاقیت حق امری دائمی است . جهان هستی هرلحظه نو می شود و بقای آن در نوزایی است . پویایی ، اصلی ترین عنصر در استمرار نظام آفرینش است . جوهر نظام هستی ، با تحول و نوگرایی آمیخته است وبه تعبیر مولوی :

هر نفس نو می شود دنیا ، و ما بی خبر از نو شدن اندر بقا

راستی چه رازی است در جهان هستی ؟ چه تکاپو وچه تحول شگرفی در نظام آفرینش است ؟ نو شدن وتازگی طبیعت چه پیامی دارد ؟ آیا غیر از این است که این شور و سرمستی و نوزایی ، آدمی را به تفکر در دفتر معرفت کردگار فرا می خواند ؟ فلسفه بهار چیست ؟ مراسم و آیین های نوروز چه پیامی دارند ؟

نوروز ایرانی و پیام های تمدنی آن

نوروز ایرانی با الهام گرفتن از اعتدال طبیعت پدید آمده است . رویکرد اعتدالی در تقویم زمانی ایرانیان نشان از باور دیرینه آن ها به عدالت گرایی و مهربانی و مهرورزی دارد . نوروز نماد هوشمندی و ذکاوت و همسویی ایرانیان باستان با نظام آفرینش است . نمادهایی چون عزت و گذشت ، پاکی و پاکیزگی ، وحدت و همدلی ، همزیستی و نوع دوستی ، صله رحم ، دید و بازدیدها ، تکاندن جان از غبار ایام همراه با خانه تکانی ، که در آداب نوروز دیده می شود ، همگی نشانه هایی از دلبستگی به نظام هستی و شور و عشق به زندگی و سرزندگی است .

نوروز و پاسداشت مراسم آن با اعتقادات و آداب دینی ایرانیان سازگاری تام دارد ، سفره هفت سین آن مزین به قرآن بوده و مراسم حلول سال نو با دعا در پیشگاه قرآن آغاز می شود و تفال به دیوان حافظ که خودش لسان الغیب است و دیوانش ترجمان قرآن ، جزء آداب شب سال نو در کنار سفره هفت سین است . این آئین های زیبا الهام گرفته از زیبایی طبیعت و نوزایی وتحول شگفت انگیز آن هستند. فرزندان ایران زمین از هر قوم ونژاد و آئین و مذهبی که باشند چون رنگین کمانی در آسمان عشق و وحدت می درخشند . آئین های نوروز همبستگی ملی اقوام گوناگون را در جغرافیایی به نام ایران تضمین می کنند و همه کسانی را که بر خاک ایران زاده شده و برشانه های آن بزرگ می شوند ، گرد شمع وحدت خود ، جمع می کنند .

الهام گیری از شاخصه اعتدال طبیعی در انتخاب نوروز و اول فروردین به عنوان آغاز تقویم ایرانی به معنی هم آوایی با نظام طبیعت و هم سویی با تقدیر خداوند در آفرینش است . و پیام آور این حقیقت است که می توان زندگی انسان ها را در پرتو عدالت رقم زد و به انتظار ظهور خورشید عدالت ، پیام هایی چون حقیقت جویی ، خیر خواهی ، دادگری ، مهر ورزی ، مساوات ، اخلاق گرایی ، زیبایی دوستی ، کمال خواهی ، سعادت طلبی ، نیکو کاری ، علم دوستی ، خرد گرایی ، صلح گرایی ، قانونمندی و قانون گرایی و... را به جهانیان عرضه کرد .
ایرانیان باستان با الهام گیری از طبیعت و نوزایی آن ، پیام های تمدنی خود را اینگونه در گوش جهانیان سرودند که : ای انسان در برابر جلوه گری های حق در طبیعت ، زبان جز به ستایش عظمت خالق نباید گشود ، و سعادت این جهان جز با مهرورزی به خلق خدا و همنوایی با اسرار هستی به دست نمی آید . جهان هستی جز به عشق و مهر دوام نمی یابد و این حقیقت بزرگ را می توان در ترنم بلبلان بر شاخساران ، در گردش منظم ستارگان ، در نوای پرندگان ، در آبشاران ،در کوهساران ، در امواج دریا ، در سبزه زاران ، در گلستان ، در خورشید درافشان و درخشان ، در آسمان پر از کهکشان ، در گلبن جویبارها ، در آئینه رخسارها ، در ناز و عشوه گری گلنارها ، در کوی دلدادگان وراه آزادمردان و وارستگان به تماشا نشست .
نوروز، نمادی از هویت ملی ایرانیان
آداب و رسوم ومراسم آئینی در یک سرزمین ، وحدت ملی مردم آن سرزمین را تضمین کرده و ارتباط نسل های حال و آینده را با گذشته تاریخی شان برقرار می سازند ، و در نتیجه موجب تقویت هویت ملی می شوند . در سرزمین ایران ، نوروز همواره وحدت بخش بین اقوام و طوایف مختلف بوده است . مردم ایران با انواع گویش ها ، لهجه ها و اعتقادات مذهبی ، در ایرانی بودن احساس مشترکی دارند و علیرغم تعدد اقوام ، ادیان و مذاهب ، همواره یک هویت جمعی مشترک آنها را به هم پیوند داده است . در این میان نوروز و آئین های نوروزی ، سمبل و رمز وحدت ملی ایرانیان بوده است . اهمیت دادن به آداب و رسوم نوروز غرور ملی ایرانیان را به عنوان یک ملت ریشه دار تقویت می کند و حس وطن دوستی و عشق به میهن را در آن ها زنده می کند. نوروز یاد آور تمدن شکوهمند ایرانیان باستان است . چنانچه در دوره هخامنشیان ، شاهان هخامنشی در روز اول فروردین بر تخت جمشید می نشستند و حاکمان سایر کشور ها که تحت فرمان امپراطوری هخامنشیان بودند برای ادای سلام نوروزی و تقدیم هدایا به دربار ایران می آمدند .
نوروز وحدت آفرین
بعد از ظهور اسلام و پذیرش آن توسط ایرانیان پاک نهاد ، این دین الهی در مواجهه با پدیده نوروز ضمن تایید فلسفه نوروز و صحه گذاشتن بر آداب انسانی آن از قبیل دید و بازدید ها ، شادمانی ها ،رفع کدورت ها ، ایجاد آشتی ها ، احترام به بزرگترها ، هدیه دادن به همدیگر ، نوگرایی و همگامی با طبیعت و ... این فرهنگ غنی را جاودانه کرد . این آداب و رسوم در ارتباطی وثیق با باور های دینی مردم ایران ، سنگ بنای فرهنگ ایرانی گشت و تجربه ای گرانسنگ از تمدنی انسانی - الهی را به بشریت عرضه کرد .
به گواهی تاریخ ، ایرانیان همواره موحد ودیندار بوده و هیچگاه بت نپرستیده و به تقدسات دروغین اعتقاد نداشتند . بنا بر این فرهنگ اسلام را با روح پاک و فطرت سلیم خود سازگار یافته و پذیرای آن گشتند . در عین حال حضور ادیان دیگر ، و حتی تعدد مذاهب اسلامی را در جای جای سرزمین ایران امری طبیعی تلقی کرده وبا استقبال از همزیستی مسالمت آمیز ادیان و مذاهب ، صلح وبرادری و وحدت ملی را حفظ کردند و هیچگاه اختلاف در دین یا مذهب را زمینه و بهانه ی کشمکش ها و در گیری ها قرار ندادند و از تکرارتجربه های تلخ ملت های دیگر که به نام مذهب جنگ ها ساختند و به ویرانی تمدن هادست زدند ، پرهیز کردند .

در کشوری مثل ایران که هم خاستگاه برخی ادیان بوده و هم از حضور ادیان مختلف در طول تاریخ استقبال کرده و هم آزادی مذهب را به عنوان یک منشور از دوره ی هخامنشیان به یادگار دارد ، و از طرفی به خاطر اقلیم جغرافیایی و طبیعت جذابش اقوام زیادی را در خود جای داده است ، عناصر وحدت بخش فراوانی مورد نیاز است که فراتر از قومیت ، فرقه گرایی ، تعصب قبیله ای و نژادی و زبانی ، بتواند زمینه های همگرایی اجتماعی را در لایه های درونی جامعه به وجود آورد . نوروز و آئین های آن از دیرباز چنین نقشی را ایفا کرده

و یکی از زمینه های وحدت بخش در بین اقوام و فرق و مذاهب و ادیان موجود در ایران بوده است . اقوام مختلف ایرانی علیرغم تنوع در دین ، مذهب ، نژاد ، زبان و لهجه در هویت ایرانی با هم اشتراک دارند وبه یک میزان به خاک و سرزمین خود احساس تعلق و احساس مالکیت دارند ، و در این میان آئین ها و مراسم نوروزی سمبل و قوام بخش این وحدت ملی هستند . نوروز می تواند همه اقوام ایرانی را دور خود جمع کرده ودر هویتی مشترک آن ها را متحد کند . آری ، نوروز متعلق به همه ایرانیان است و هیچ قوم و فرقه ی خاصی نمی تواند آن را انحصاری کرده یا مصادره کند .