.svg)
فرزند شما بیش‌فعال است یا خلاق؟ راه تشخیص این ۵ تفاوت کلیدی
اگر در تشخیص تفاوت بین «بیش‌فعالی» و «خلاقیت» گیج شده‌اید، این مطلب برای شماست.
به گزارش پارسینه، بسیاری از والدین مربیان و حتی مشاوران، نشانه‌های این دو ویژگی را با هم اشتباه می‌گیرند. اما شناخت درست می‌تواند مسیر تربیت، آموزش و رشد کودک را به‌کلی تغییر دهد. با ما همراه شوید تا به‌جای قضاوت‌های نادرست، درک دقیق‌تری از رفتارهای فرزندتان پیدا کنید.
رفتار پر انرژی؛ خلاقیت یا اختلال؟
بیش‌فعالی یا همان ADHD، اختلالی است که با بی‌قراری، عدم تمرکز و تکانشگری (رفتارهای بدون فکر یا پرریسک) همراه است. اما تمام کودکان پرجنب‌وجوش، مبتلا به این اختلال نیستند. بسیاری از کودکان خلاق نیز رفتاری مشابه دارند؛ با این تفاوت که ریشه، انگیزه و جهت رفتارشان متفاوت است.
بیایید یک مثال بزنیم:
کودکی که وسط کلاس با صدای بلند ایده‌ای درباره نقاشی آتشفشان می‌دهد، ممکن است بیش‌فعال به‌نظر برسد، اما شاید ذهنی خلاق دارد که نمی‌تواند منتظر نوبت بماند. در این بخش باید به درک تفاوت انرژی ذاتی و انگیزه خلاقانه در مقابل بی‌قراری بیمارگونه برسیم.
ویژگی‌های کودک بیش‌فعال چیست؟
برای اینکه بتوانیم مرز بین بیش‌فعالی و خلاقیت را درک کنیم، باید علائم ADHD را بشناسیم. اگر این علائم به‌طور مداوم و در محیط‌های مختلف مانند خانه، مدرسه یا مهمانی دیده شوند، احتمال وجود این اختلال بیشتر می‌شود.
مهم‌ترین علائم کودک بیش‌فعال:
حواس‌پرتی شدید در زمان انجام تکالیف
ناتوانی در نشستن طولانی حتی در موقعیت‌های ضروری
انجام کارهای بدون فکر یا پشیمانی سریع از آن
قطع صحبت دیگران یا نوبت‌نگه‌نداشتن
ناتمام‌گذاشتن کارها به‌خصوص فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز دارند
تشخیص بیش‌فعالی حتماً باید توسط روان‌شناس کودک یا روانپزشک صورت بگیرد، چون شباهت زیادی به برخی ویژگی‌های کودکان باهوش یا خلاق دارد.
کودک خلاق چه نشانه‌هایی دارد؟
خلاقیت هم ممکن است باعث بروز رفتارهایی مشابه باشد. اما در خلاقیت، کودک هدف و ساختار ذهنی مشخصی دارد. او به‌جای بی‌نظمی رفتاری، بیشتر ساختار ذهنی پیچیده و ایده‌پرداز دارد.
نشانه‌های کودک خلاق:
پرسش‌های مکرر و عمیق درباره موضوعات مختلف
تخیل فعال و داستان‌سرایی قوی
علاقه به ساختن، طراحی‌کردن یا تغییر اشیاء
مشاهده جزئیات یا روابطی که دیگران به آن توجه نمی‌کنند
گاهی بی‌نظمی یا عدم علاقه به قوانین مرسوم، نه از روی بی‌قراری بلکه به‌دلیل داشتن ایده‌ای متفاوت
مثال: کودکی که با چسب و کاغذ، یک سفینه فضایی می‌سازد و داستانی درباره سفرش به ماه تعریف می‌کند، به احتمال زیاد یک ذهن خلاق دارد، نه یک ذهن پریشان.
چگونه تفاوت را تشخیص دهیم؟
تمایز بین کودک بیش‌فعال و خلاق همیشه ساده نیست، چون هر دو ممکن است بی‌قرار، پرحرف و دارای انرژی بالا باشند. اما یک راه ساده‌تر این است که به «هدفمندی رفتار» توجه کنیم.
آیا رفتار کودک شما تکراری و بدون جهت است؟
آیا می‌تواند در انجام کاری که به آن علاقه دارد، تمرکز کند؟
آیا توانایی کامل‌کردن پروژه‌هایی را دارد که خودش آغاز کرده؟
آیا رفتار او در همه محیط‌ها مشابه است یا در شرایط خاص شدیدتر می‌شود؟
کودک خلاق معمولاً در حوزه‌هایی که به آن علاقه دارد، تمرکز بالا و پشتکار نشان می‌دهد. درحالی‌که کودک بیش‌فعال حتی در کارهای مورد علاقه‌اش هم تمرکز کافی ندارد.
تأثیر محیط و سبک تربیتی بر تشخیص درست
گاهی خانواده یا مدرسه با برچسب‌زدن نادرست، مسیر رشد کودک را منحرف می‌کنند. مثلاً اگر معلم نتواند خلاقیت کودک را مدیریت کند، به‌سرعت او را بیش‌فعال می‌داند. یا والدینی که از انرژی کودک خود خسته می‌شوند، ممکن است ناآگاهانه فرزند خود را «مشکل‌دار» تصور کنند.
راهکارهایی برای والدین و مربیان:
فرصت‌هایی برای تخلیه انرژی سالم فراهم کنید؛ مثل ورزش یا بازی‌های ساختنی
به کودک اجازه دهید ایده‌هایش را بیان کند
در انتخاب فعالیت‌ها، علایق او را در نظر بگیرید
در صورت شک، مشاوره تخصصی بگیرید تا از قضاوت‌های نادرست جلوگیری شود
بیش‌فعالی و خلاقیت؛ ممکن است هر دو با هم وجود داشته باشند؟
بله، این امکان وجود دارد که کودکی هم خلاق باشد و هم دچار ADHD. در چنین شرایطی تشخیص دقیق و مداخله مناسب، اهمیت دو چندان پیدا می‌کند. این کودکان نیازمند حمایت چندبعدی هستند؛ هم باید تخیل و ذهن پویای آن‌ها رشد یابد، هم باید با تکنیک‌های موثر یاد بگیرند که تمرکز و خودتنظیمی را بهبود دهند.
در چنین شرایطی چه باید کرد؟
استفاده از برنامه‌های ترکیبی روان‌درمانی، بازی‌درمانی و مشاوره تحصیلی
همکاری والدین و مدرسه در طراحی برنامه منظم
آموزش مهارت‌های شناختی برای کنترل هیجان و تمرکز
نقش معلم در تشخیص و هدایت درست کودک
معلم‌ها نقشی حیاتی در شناسایی صحیح ویژگی‌های رفتاری کودکان دارند. آن‌ها نخستین کسانی هستند که تفاوت بین یک دانش‌آموز پرجنب‌وجوش با خلاقیت بالا و یک کودک دچار اختلال بیش‌فعالی را می‌بینند.
ویژگی‌های برخورد مناسب از سوی معلم:
صبر در مواجهه با پرسش‌های زیاد یا ایده‌های خارج از چارچوب
تشویق به مشارکت هدفمند به جای سرکوب حرکت
ثبت دقیق رفتارها و گزارش آن‌ها برای والدین یا مشاور مدرسه
اختصاص زمان فردی یا فعالیت گروهی هدفمند برای تخلیه انرژی
روش‌های تقویت خلاقیت و مدیریت بیش‌فعالی به‌طور هم‌زمان
اگر مطمئن نیستید کودک شما بیش‌فعال است یا خلاق، یا هر دو، راهکارهایی وجود دارد که هم ذهن خلاق را پرورش می‌دهند، هم به کنترل رفتارهای ناگهانی کمک می‌کنند.
برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
ساخت کاردستی‌هایی که نیاز به تمرکز و مرحله‌بندی دارند
بازی‌های حافظه و تمرکز مثل پازل یا لگو
تکنیک‌های تنفس و ریلکسیشن برای کنترل هیجان
ایجاد برنامه روزانه منظم با زمان‌های مشخص بازی و مطالعه
گفت‌وگو درباره احساسات و یادگیری نام‌گذاری آن‌ها
مثال کاربردی:
ساخت یک داستان تصویری با کودک که طی چند روز کامل شود، هم خلاقیتش را فعال می‌کند، هم به او یاد می‌دهد روی یک پروژه تمرکز داشته باشد.
نقش والدین در پرورش تفاوت‌ها و شباهت‌ها
والدینی که با ذهن باز و آگاهی به تفاوت‌های کودک خود نگاه می‌کنند، معمولاً بهترین نتیجه را می‌گیرند. پذیرش کودک با همه ویژگی‌هایش، رمز تربیت سالم است.
چند توصیه برای والدین:
به جای مقایسه، نقاط قوت فرزند خود را شناسایی کنید
از مشاوره‌های تخصصی برای بررسی ویژگی‌های رفتاری استفاده کنید
سعی نکنید همه رفتارها را در قالب "عادی یا غیر عادی" ببینید
ارتباط مستمر با معلمان و مربیان برقرار کنید تا تصویر کامل‌تری از کودک داشته باشید
سخن پایانی
تمایز میان کودک بیش‌فعال و کودک خلاق نیاز به دقت، آگاهی و مشاهده دارد. اگرچه رفتارهای این دو گروه ممکن است از بیرون شبیه باشند، اما هدف، انگیزه و پایداری رفتار آن‌ها تفاوت دارد. بیش‌فعالی یک اختلال قابل مدیریت بوده، درحالی‌که خلاقیت، یک استعداد قابل پرورش است.
در برخی موارد، این دو ویژگی هم‌زمان در یک کودک دیده می‌شوند که در این صورت، نیازمند توجه ویژه هستند. با درک بهتر، می‌توان به‌جای برچسب‌زدن، مسیر رشد کودک را هموارتر کرد.
منبع: همشهری آنلاین
ارسال نظر