معرفی کاروانسراهای اطراف تهران

سفر کردن از گذشته‌هایی دور در زندگی ما ایرانی‌ها جایگاه قابل توجهی داشته است. شاید به همین خاطر است که کاروانسرا‌های بسیاری را بر سر راه شهر‌های بزرگ کشورمان احداث کرده اند. در گذشته مردم برای کار‌های مختلفی همچون تجارت، زیارت، مهاجرت، تفریح و … به همراه کاروان‌های پر جمعیت به مسافرت‌های طولانی مدت می‌رفتند. سفر در آن دوران همانند امروز راحت نبود و مردم سختی‌های زیادی را در راه متحمل می‌شدند و این کاروانسرا‌ها بودند که برای روز‌ها و یا ساعاتی آرامش و راحتی را برای مسافران به ارمغان می‌آوردند. بر سر راه تهران هم کاروانسرا‌های زیادی وجود داشته که امروزه برخی از آن‌ها سالم باقی مانده اند. با ما همراه باشید تا کاروانسرا‌های اطراف تهران را برایتان معرفی کنیم.

کاروانسرا از ترکیب دو واژه پهلوی کاروان و سرا تشکیل شده است. کاروان یعنی گروهی که با هم مسافرت می‌کنند و سرا هم به معنی خانه و مکان است. بنابراین، همانطور که از نامش پیداست، کاروانسرا به معنای مکانیست که گروهی از مسافران در آن اقامت می‌کنند. در جای جای کشورمان ایران، کاروانسرا‌های بزرگ و کوچک بسیاری وجود داشته که امروزه بسیاری از آن‌ها ویران شده و برخی نیز هنوز پا برجا مانده اند. پیشینه کاروانسرا‌های ایران به هزاران سال قبل باز می‌گردد. در دوران پر شکوه هخامنشیان چاپارخانه‌هایی بر سر راه‌ها احداث کرده بودند تا چاپار‌ها بتوانند با سرعت خود را به مقصد مورد نظرشان برسانند. کاروانسرا‌های ایران معمولا پلانی مربع و یا مستطیل شکل دارند که دور تادورشان اتاق‌هایی برای اسکان در نظر گرفته شده اند. به طور کلی می‌توان این کاروانسرا‌ها را به دو بخش درون شهری و برون شهری تقسیم کرد. در ادامه کاروانسرا‌های اطراف تهران را معرفی خواهیم کرد.

کاروانسرای خانات تهران

در بخش قبلی همین مطلب گفتیم که کاروانسرا‌ها به دو بخش درون شهری و برون شهری تقسیم می‌شوند. کاروانسرای خانات از جمله کاروانسرا‌های درون شهری تهران است. بنابراین، برای بازدید از این مکان نیازی نیست جای دوری بروید. خوشبختانه در میان انبوه ساختمان‌های بدقواره امروزی تهران، هنوز هم ساختمان‌های تاریخی اینچنینی وجود دارند که شما را به دنیای تهران قدیم ببرند. کاروانسرای خانات یکی از این بناهاست که از دوران قاجاریه و اواخر حکومت ناصرالدین شاه به یادگار مانده است. کافیست به چهار مولوی، میدان امین السلطان و خیابان صاحب جمع بروید تا این کاروانسرای تاریخی را از نزدیک تماشا کنید.

وسعت این بنا ۱۰ هزار متر مربع است و به عنوان بزرگترین بنا در داخل بافت تاریخی شهر تهران شناخته می‌شود. خانات ۵۲ حجره دارد و امروزه سفره خانه‌ای سنتی درون آن دایر شده است. این بنا از جمله جاذبه‌هایی در تهران است که کمتر کسی نامش را شنیده. اگر به دیدن بنا‌های تاریخی - فرهنگی علاقه دارید، بازدید از این مکان را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

کاروانسرای عین الرشید

ساخت کاروانسرا‌ها در دوران صفویه و به خصوص زمان سلطنت شاه عباس صفوی به اوج خود رسید. شاه عباس برای توسعه تجارت و آبادانی بیشتر کشور، دستور ساخت کاروانسرا‌های بسیاری را در نقاط مختلف کشور صادر کرد. یکی از این کاروانسرا‌ها در که استان سمنان و بر سر راه کاروان روی اصفهان به فرح آباد ساری قرار دارد، کاروانسرای عین الرشید است. این کاروانسرا در حدود ۱۵۲ کیلومتری تهران و در مکانی قرار دارد که به پارک ملی کویر شهرت دارد.

پلان عین الرشید یک مربع چهار ایوانی است که در هر گوشه اش برج‌هایی برای نگهبانی ساخته اند و دور تا دور حیاطش هم ۲۲ حجره برای اسکان مسافران وجود دارد. عمده مصالحی که در این بنای تاریخی به کار رفته اند، سنگ، آجر و گچ است. این کاروانسرا دارای تزئینات بسیار زیبایی همچون آجرکاری و کاشی کاری است.

کاروانسرای دیرگچین

دیرگچین یکی از معروف‌ترین کاروانسرا‌های اطراف تهران است که در استان قم و ۸۰ کیلومتری شمال شرقی مرکز این استان قرار دارد. این کاروانسرا، اهمیت بسیاری در تاریخ سرزمینمان دارد و آن را مادر کاروانسرا‌های ایران نامیده اند. قدمت کاروانسرای دیرگچین قم به حدود ۱۷۵۰ سال قبل و دوران سلسله ساسانیان باز می‌گردد. از همان زمان ساخت دیرگچین و با توجه به قرارگیری آن در یکی از مهم‌ترین مسیر‌های تجاری دنیا به نام "جاده ابریشم"، این کاروانسرا روز به روز اهمیت بیشتری نسبت به قبل پیدا کرد، به طوری که در دوران سلجوقی و صفوی هم بخش‌هایی به آن اضافه شد. بخش‌های مختلفی از این کاروانسرا بار‌ها تخریب شده و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

کاروانسرای دیرگچین ۱۲ هزار هکتار وسعت دارد و از بخش‌ها مختلفی همچون آب انبار، چندین برج، هشتی، ایوان، حجره‌های اقامتی، شترخوان، مسجد و … تشکیل شده است. این بنای تاریخی در مسیر جاده قم به ورامین و روستای علی آباد قرار گرفته است.

کاروانسرای قصر بهرام

در نزدیکی کاروانسرای عین الرشید که پیشتر معرفی کردیم، کاروانسرای معروف دیگری به نام قصر بهرام قرار دارد. بسیار از کارشناسان قدمت این بنا را به قبل از اسلام و زمان ساسانیان نسبت داده اند. آن‌ها عقیده دارند که شاه عباس صفوی این کاروانسرا را بر روی ویرانه‌های یک بنای باستانی از زمان بهرام ساسانی و یا همان بهرام گور ساخته است. چیزی که مشخص است این است که بنای کنونی را در دوران صفویه احداث کرده اند.

پلان کاروانسرای قصر بهرام مربع شکل است و آن را به جای آجر، از سنگ‌های آهکی تراشیده و سیقلی ساخته اند. در هر چهار گوشه بنا، برج‌هایی برای نگهبانی ساخته اند. یکی دیگر از ویژگی‌های این کاروانسرای منحصر به فرد سیستم آبرسانی پیشرفته آن است. امروزه تور‌های متنوع رصدی به این مقصد برگزار می‌شود و علاقه‌مندان آسمان شب از جای جای کشور، برای تماشای آسمان پر ستاره کویر به این منطقه سفر می‌کنند. این کاروانسرا در استان سمنان و ۱۲۳ کیلومتری جنوب گرمسار قرار دارد.

کاروانسرای رباط کریم

در حدود ۳۷ کیلومتری جاده تهران به ساوه، کاروانسرایی قاجاری وجود دارد که بسیاری آن را با نام کاروانسرای فتحعلیشاهی می‌شناسند. همانطور که از نامش پیداست، فتحعلی شاه دستور ساخت این کاروانسرا را صادر کرده است. این بنای تاریخی، از جمله بنا‌های دو ایوانی کشور به شمار می‌رود و همانند دیگر کاروانسرا‌های کشور، از یک حیاط مرکزی و حجره‌های پیرامونش تشکیل شده است. کاروانسرای رباط کریم، یکی دیگر از کاروانسرا‌های اطراف تهران است که می‌توانید به دیدن آن بروید.

کاروانسرای شاه عباسی کرج

یکی از کاروانسرا‌های ۴ ایوانی کشور که در مسیر ارتباطی غرب به شرق ایران و در سر راه ابریشم قرار دارد، کاروانسرای شاه عباسی کرج است. این بنای ۳ هزار متر مربعی، از ۲۱ حجره تشکیل شده که مسافران و کاروانیان در مسیر سخت مسافرت خود در آن‌ها استراحت می‌کردند. این بنا را همانند بسیاری از کاروانسرا‌های دیگر کشور، در دوران صفویه ساخته اند. این بنا در طول حیاتش کاربری‌های مختلفی داشته. در زمان قاجاریه از این بنا به عنوان یک قلعه نظامی و سپس مدرسه استفاده شد و در دوران پهلوی هم از آن به عنوان انبار کشاوری استفاده کردند. برای دیدار این بنا باید به کرج و میدان شاه عباسی آن بروید..

کاروانسرای ینگه امام

یکی دیگر از کاروانسرا‌های اطراف تهران هم در استان البرز و مسیر جاده کرج به هشتگرد در روستای ینگه امام قرار دارد. این کاروانسرا نیز در دوران صفویه احداث شده است. ینگه امام طرحی مستطیل شکل دارد و مانند دیگر کاروانسرا‌های صفوی، دارای یک حیات مرکزی بزرگ و حجره‌هایی در اطرافش است.

کاروانسرای کنارگرد

اگر به ری سفر کردید، یکی دیگر از دیدنی‌هایی که می‌توانید به بازدیش بروید، کاروانسرای صفوی کنارگرد است. این کاروانسرا در مسیر قدیمی تهران به قم و در بخش فشافویه حسن آباد شهر ری واقع شده است. حجره‌های اقامتی، غلام نشین، اصطبل چهار پایان و آب انبار از بخش‌های مختلف این کاروانسرا هستند. همچنین در وسط حیاط این بنای تاریخی، فضای نسبتا بزرگی را برای بار اندازی و بسته بندی اجناس تجاری تدارک دیده بودند. این کاروانسرای، بنایی ۴ ایوانیست و از سنگ، آجر و ملات گل، ماسه آهک ساخته شده است.

کاروانسرای مرنجاب

شاید این بنا به نظر کمی دور برسد، ولی بسیاری در قالب سفر‌های یکروزه به کویر مرنجاب سفر می‌کنند. یکی دیگر از کاروانسرا‌های مشهور کشور، کاروانسرای مرنجاب یا همان شاه عباسی است که در دل کویر زیبای مرنجاب قرار گرفته است. این بنا در سال ۱۰۱۲ هجری قمری و به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد. در آن دوران این کاروانسرا، علاوه بر نقش استراحتگاه و اقامتگاه برای کاروانیان، نقش یک پاسگاه را هم به عهده داشت. پاسگاهی که وظیفه اش نگهبانی از یکی زا مسیر‌های پر رفت و آمد کویری ایران بود.

با سفر به کویر مرنجاب، هم می‌توانید به دیدن رمل‌های شنی بزرگ و دریاچه آن بروید و هم می‌توانید شبی را در حجره‌های این کاروانسرای چند ساله کشور به صبح برسانید. کاروانسرای مرنجاب هم یکی دیگر از کاروانسرا‌های اطراف تهران است.

منبع: الی گشت