ابعادی تازه از کیفیت بدن برزخی

از سوالاتی که ممکن است هر یک از ما با آن مواجه شویم، و ذهن ما را به خود مشغول کند، پرسش از روح است. سوالاتی از این دست که پس از مرگ، روح انسان به کجا می رود؟ آیا روح جزیی از بدن ماست یا به کلی از آن جداست؟ آیا روح است که در عالم قبر عذاب می‌شود یا جسم؟ و یک سوال مهم که آیا هنگام قبض روحِ انسان و مفارقت روح از بدن و به خاک سپرده شدن بدن مادی، روح انسان، بدن را ترک می‌کند؟ یا در عالم قبر به جسم بر می‌گردد؟ و به عبارت دیگر آیا در عالم برزخ روح ما همراه بدن جسمی و مادی است؟ که در ادامه به این پرسش پاسخ داده شده است.

هستی، از عوالم متعددی تشکیل شده
ابتدائا باید به این نکته توجه داشت که هستی، از عوالم متعددی تشکیل شده است که هر کدام از آنها دارای خصوصیات ویژه ای هستند و با آن خصوصیات است که از یکدیگر متمایز می‌شوند. مثلاً عالَم ماده و ناسوت دارای ویژگی هایی است که فقط مختص به خودش است؛ در عالم ماده همه چیز دارای حرکت، مکان و زمان حسی است، محدود است، نابود شدنی است و ... اما عالمی مانند عالم مثال و برزخ مرتبه‌ای از عوالم است که واسطه بین عالم ماده و عالم ارواح است؛ در عالم مثال حقیقت‌ها لطیف و مجرد همراه با آثار و عوارض مادّه (نه خود مادّه) نظیر شکل و مقدار بروز و نمود پیدا می‌کنند.

امام صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که خداوند، مومنی را قبض روح می کند او را در قالبی همانند دنیا قرار می دهد که با آن می‌خورد، می‌آشامد و اگر تازه وارد و آشنایی بیاید، او را به همان شکل که در دنیا بوده است، می شناسد.».(1) این روایت به خوبی بیانگر این است که ارواح در بدن‌هایی قرار می گیرند که آثار ماده را دارند اما مادّه نیستند.

روح انسان در عالم برزخ با بدن همراه می شود، اما...
توضیح این که، روح انسان به گونه اي است كه همواره بايد در قالبي و همواره با بدني باشد و بدون بدن نمي تواند وجود داشته باشد از اينرو در هر عالمي متناسب با آن عالم، بدن و قالبي را به خود مي گيرد. لذا روح انسان برای انتقال از عالم مادی به عالم برزخ باید وارد بدنی شود که استعداد پذیرش روح را در آن عالم داشته باشد. در نتیجه روح انسان در عالم برزخ با بدن همراه می شود، اما نه آن بدن مادّی سخت، محدود، فانی و ... بلکه به بدنی تعلّق می‌گیرد که لطیف، باقی و... است و در یک کلام روح در بدن مثالی خویش قرار می گیرد.

بدن برزخی با اینكه سوزش شديدی را حس می‌کند، اما از بین نمى‏رود
در روایات هم به این تحول اساسی در بدن اشاره شده تا روح و بدن قابلیت ورود به عالم قبر، برزخ و قیامت را پیدا کنند. به عنوان مثال بدن مادى در اين دنيا با مختصر سوختن از بین می‌رود، ولى در عالم برزخ و در مرتبه بالاتر، یعنی قیامت، چه بسا تحولات اساسى كه در اين بدن ايجاد مى‏شود، به صورتى مى‏گردد كه در عين حال كه سوزش و ناراحتى شديدی را احساس می کند، بدن از ميان نمی‌رود.

روح پس از ترک بدن جسمانی، تا قیامت در بدن برزخی مستقر است
پس از آن‌که روح از بدن جسمانی مادی جدا شد، با بدن برزخی یکی شده و تا روز قیامت باقی خواهد ماند در حالی که یا معذّب به عذاب و عقاب برزخی، یا متنعم در ناز و نعمت و روح و ریحان برزخی. دلیل این مدعا آیاتی است به این امر اشاره دارد. خداوند در آیه 99 و 100 سوره‌ی مومنون می فرماید: کافران می گویند: «پروردگارا! مرا به دنيا بازگردان! شايد گذشته‌ام را جبران كرده و كارهاى نيك انجام دهم! (به او خطاب شود) هرگز! آنچه مى گويى, اينك بى‌فايده است و از لحظه مرگ تا روزى كه برانگيخته شوند, (برزخ) و فاصله است .

اين آيه تصريح دارد به اينكه انسان پس از مرگ ـ و قبل از فرا رسيدن قيامت ـ داراى نوعى زندگى است و در آن عالم به خاطر جبران گناهانش درخواست بازگشت مى كند و از كرده خويش اظهار ندامت مى نمايد; اما دست رد به سينه اش زده مى شود و او را در همان عالم (برزخ) محبوس مى دارند. مسلماً درخواست ها از سوی کسی است که دارای روح و بدن مثالی است.

یا خداوند در آیه 88 و 89 سوره واقعه می فرماید: «اما اگر انسان از مقربان باشد در روح و ریحان (در نهایت آرامش و شادمانی) و در بهشت پر نعمت است.امام صادق(ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید: منظور از «روح و ریحان»، آرامش و شادابی در عالم قبر (برزخ) است. (2)و در عالم قبر روح و جسم با یکدیگر است که به آرامش می رسند و الا بدن بدون روح که اثری بر آن مترتب نیست و لذت و دردی را احساس نمی کند.

آنچه مسلم است این است که روح در عالم قبر به بدن ملحق می شود اما نه به بدن مادی بلکه به بدنِ برزخی که قابلیت و استعداد همراهی با روح را داشته باشد.

پی‌نوشت:
1. لئالی الاخبار، تویسرکانی، ج4، ص 256
2.مجلسی، 1403: 6 / 217

منبع: تبیان