نمودار/ آیا ایران در حال فروپاشی اقتصادی است؟

افت شدید ارزش ریال در برابر دلار منجر به تحلیل‌های فراوانی پیرامون این امر شده است که حکومت و اقتصاد ایران در حال فروپاشی تدریجی است. مسلماً افراد در جامعه ایران به دلیل بروز تورم حاد دچار یک فقر ویرانگر می‌شوند. اما در مورد حکومت و اقتصاد ایران چه باید گفت؟

اخیراً مطلبی که به قلم جان کول استاد دانشگاه میشیگان و کالیفرنیا منتشر شده که در آن اشاره به تحلیل‌های اخیری که در پی اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه کشور و بروز شکاف اقتصادی و فروپاشی اقتصادی ایران شده است، کرده. کول با اشاره به تبعات سنگین اقتصادی که تحریم‌ها علیه افراد عادی در جامعه ایران دارد، در خصوص فروپاشی اقتصادی ایران و حتی بیشتر از آن فروپاشی حکومت در این تحلیل‌ها تشکیک کرده است.

کول در وبلاگ خود آورده است:

به دلیل کاهش تقاضای جهانی نفت بر اثر بحران اقتصاد جهانی و همچنین به دلیل آنکه تعدادی از تولید کنندگان نفت از جمله عربستان سعودی و عراق برنامه‌هایی برای افزایش تولید دارند، تحریم‌های مالی و اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا بر علیه ایران در سال 2012 تا حدی کارگر واقع شده.

اما وضعیت آن گونه که تصور می‌شود برای دولت ایران چندان نا مساعد نیست، هرچند افراد عادی متضرر هستند. در واقع ایران به دلیلی آنکه هنوز توانایی آن را دارد تا با استفاده از درآمد نفتی به پرداخت یارانه به تعدادی از کالاهای اساسی بپردازد، از بدترین سناریوی ممکن در پی افت شدیدی ارزش ریال فرار می‌کند.

دولت ایران، از پس چندین سال درآمد هنگفت نفتی می‌آید. در سال 2004 ایران مجموعاً تنها 32 میلیارد ریال از درآمد نفتی سود برده است و در آن سال هیچ کس بر این ادعا نبود که دولت ایران با بحران اقتصادی مواجه می‌شود. در سال 2005 و 2006 درآمد نفتی ایران به 46 میلیارد ریال در سال افزایش یافت و بعد از آن افزایش شدید بهای نفت رقم خورد. در 2007 و 2008 دولت هر ساله کمی بیش‌تر از 80 میلیارد ریال درآمد نفتی داشته که در واقع به معنای دو برابر شدن درآمد نفتی ایران طی یک دهه پیش از آن بوده.

در سال 2009 و 2010 در پی افت اندک بهای نفت در آمد نفتی ایران به 70 میلیارد دلار رسید اما در سال 2011 مجدداً بهای نفت افزایش یافت و ایران به درآمدی 95 میلیارد دلاری دست یافت.

در ماه جولای اتحادیه اروپا اقدام به وضع تحریم نفتی بر علیه ایران کرد و از خرید نفت ایران اجتناب ورزید. در نتیجه این امر و کاهش تقاضای نفت جهانی صادرات نفت ایران نیز کاهش یافت. اما بیش از 60 درصد از بازار نفت ایران در آسیا است و این مشتریان هنوز در حال خرید نفت ایران هستند. ایالات متحده پیش بینی کرده است که در سال جاری میلادی ایران معادل 70 میلیارد دلار درآمد نفتی خواهد داشت.

این رقم بدون هیچ شک و شبهه ای بیش از میزان درآمد نفتی ایران در سال 2006 است و چنانچه مشاهده می‌شود طی سال‌های گذشته درآمد نفتی ایران به شدت بالا بوده است و همچنان نسبت به یک دهه قبل افزایشی است ( به نمودار زیر توجه کنید):

علاوه بر این، این گزاره که ایران به دلیل تحریم نفتی غرب طی چند سال آینده به فقر شدید مبتلا خواهد شد برای من جای سؤال دارد. وزارت انرژی آمریکا پیش بینی کرده است که در سال 2013 تولید جهانی نفت از 89 میلیون بشکه در روز به 90 میلیون بشکه افزایش میابد.

اما چنانچه تقاضای کشورهای آسیایی به حد عادی خود بازگردد، به خصوص از سمت چین و هند، در نتیجه میزان تقاضای جهانی به شدت از تولید پیشی خواهد گرفت. در یک یا دو سال آینده، بدون شک تقاضای جهانی نیازمند کاهش تولید نیم میلیون یا ک میلیون بشکه ای ایران خواهد شد.

این امر از آنجا ناشی می‌شود که تولید عربستان دیگر بیش از این افزایش نخواهد یافت و افزایش تولید عراق نیز در کوتاه مدت محل سؤال است. از نظر من حساب کردن بر روی ادامه کاهش تقاضای جهانی و افزایش تولید به همین روال اقدامی غیر منطقی است.

در عین حال بخشی از کاهش صادرات نفت ایران در حال بازیابی مسیرهای جدید به بازار جهانی است. در حال حاضر ایران با استفاده از نفت کش‌ها و بیمه خود به صادرات نفت به چین و کره جنوبی می‌پردازد. اما محدودیت ایران در تانکرهای غول پیکر نفتی مشکلی است که آن را نیز با خرید تانکرهای غول پیکر از چین جبران می‌کند (یکی از این تانکرها اخیراً به دست ایران رسیده است). کره جنوبی نیز بعد از حل شدن مشکل بیمه نامه، میزان واردات خود از ایران را به 200 هزار بشکه در روز افزایش داده است.

به دلیل آنکه ایالات متحده اقدام به اخراج ایران از سیستم نقل و انتقال بین‌الملل کرده است، ایران روی به پذیرش یوان چین و روپیه کرده است. این امر البته منجر به آن می‌شود که ایران روی به خرید کالاهای چینی و هندی به جای مشابه های اروپایی و آمریکایی آن کند. در نتیجه اقدام اروپا به تحریم نفتی ایران هزینه مستقیم برای اروپا در بر داشته و منجر به کاهش صادرات کشورهای عضو این اتحادیه به ایران و از دست دادن بازار ایران شده است.

مخلص کلام آنکه درآمدهای خارجی دولت ایران همچنان پابرجا است و این علیرغم تمامی صدمه‌ها و تبعاتی است که افت ارزش ریال برای قشر ضعیف، متوسط و تجار ایرانی در بر داشته است. علاوه بر این، ذخایر ارزی ایران این اجاره را می‌دهد که اثرات بحران ارزی در این کشور بر روی کالاهای وارداتی اساسی کاهش داده شود.

منبع: تابناک