تلمیح چیست؟

در مثال زیر، شاعر با آوردن دو نام اسکندر و دارا به ماجراهای نبرد اسکندر مقدونی و داریوش سوم پادشاه هخامنشی اشارتی دارد و این اشارت، این دانسته تاریخی را برای کسی که از آن آگاه باشد، به یاد می آورد. تداعی این رویداد که موسیقی معنوی بیت بدان وابسته است، ذهن را به تلاش وا می دارد و سبب لذت ادبی می گردد.

در مصرع دوم با آنکه «مهر و وفا» بیشتر یادآور عشق و دوستی است اما نام داستانی نیز بوده است. داستانی عاشقانه که قهرمانانش «مهر و وفا» نام داشته اند و کسی که این اشاره باریک و لطیف را بداند از بیت لذت بیشتری خواهد برد.

در این بیت « مهر و وفا» ایهام نیز دارد که در بخش بعدی به این مقوله خواهیم پرداخت.

ما قصه سکندر و دارا نخوانده ایــــم از مــــا بجز حکایت مهر و وفا مپرس

حافظ

*2 نمونه زیر هم اشاره به آیه ی:

اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَی السَّمواتِ وَ الاَرضِ وَ الجِبالِ فَاَبَینَ اَن یَحمِلنَها وَ اَشفَقنَ مِنهَا وَ حَمَلَهاَ الاِنسانُ اِنَّهُ کانَ ظَلوُماً جَهوُلاً.

آسمـــان بار امانت نتوانست کشیـد قــــــرعه کار به نام من دیوانه زدنـــد

حافظ

*3 میدانیم که حضرت ابراهیم در مبارزه علیه بت پرستی، به دستور نمرود به آتش افکنده می شود و به فرمان خدا، آتش بر وی گلستان می شود. در بیت زیر شاعر بهاین نکته اشاره ای دارد آن کس که ماجرای حضرت ابراهیم و مبارزات اورا می داند این اشاره شاعر، تمامی آن ماجرا را برای وی تداعی می کند و سبب لذت او می گردد.

به تولای تو در آتش محنت چو خلیـل گـــــوییا در چمن لالـــه و ریحان بودم

سعدی

***

* به مثال های زیر توجه کنید:

_ جانم ملول گشت ز فـــــــــــــرعون و ظلم او آن نـــــــــــــــور روی موسی عمرانم آرزوست

مولوی

_ بیستون کندن فرهاد نه کـــــاریست شگفت شور شیرین به سر هر که فتد کوهکن است

همای شیرازی

_چنین گفت پیغمبــــــــــــر راستگـــــــــــــوی زگهــــــــواره تا گـــــــــــــور دانش بجـــــــــوی

فردوسی

_ نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت متحیرم چه نامم شه ملــــــک لافتـــــــــی را

شهریار

_ پدرم روضه رضــــــــوان به دو گندم بفروخت من چرا ملک جهان را به جوی نفـــــــــروشم

حافظ

منبع: وبلاگ بهزاد گرانمایه اردبیلی(+)