گرفتار عذاب ربا نشوید

خیلی‌ها هستند که متأسفانه به‌دلیل آگاهی نداشتن از احکام اسلامی، مرتکب کار حرام می‌شوند یا اینکه مال حرامی را وارد زندگی خود می‌کنند. در ادامه این مطلب را به نقل از همشهری دو بخوانید.

گرفتار عذاب ربا نشوید

یکی از مواردی که ممکن است باعث مخلوط شدن مال حرام در زندگی ما شود ربا به‌حساب می‌آید. ربا از گناهان کبیره بوده و حرمت آن از ضروریات دین است. از امام رضا (ع) نقل شده است: «خدا رحمت‌ات کند! بدان که ربا حرام و از گناهان کبیره است و از چیز‌هایی است که خداوند به آن وعده عذاب داده است. پس پناه می‌برم به خدا از ربا، و ربا را همه پیامبران و همه کتب آسمانی حرام کرده‌اند».

ربای قرضی یا ربای معامله‌ای
آن چیزی که به‌عنوان ربا بیشتر در ذهن ما شکل گرفته این است که پولی را به کسی بدهیم و در عوض آن، مبلغ بیشتر بخواهیم. این ربا به ربای قرضی معروف است که احکام آن را قبلا در احکام مربوط به قرض دادن و قرض‌گرفتن بیان کرده‌ایم، اما ربای دیگری هم وجود دارد که ممکن است بر اثر ناآگاهی یا خدای ناکرده با آگاهی گرفتارش شویم و آن ربای معامله‌ای است.

نوع ربا و توضیحات
ربای قرضی: هرگونه شرط زیاده در قرض، هرچند ارزش مالی کمی داشته باشد، ربا و حرام است.

ربای معامله‌ای: معامله یک جنس با چیزی از همان جنس است که البته شرایطی دارد.

سؤال: آیا درصدی که سپرده‌گذاران به‌عنوان سود از بانک‌ها دریافت می‌کنند، ربا محسوب می‌شود؟
ربای قرضی آن مقدار اضافه بر مبلغ قرض است که قرض‌گیرنده به‌خاطر قرضی که می‌گیرد به قرض‌دهنده می‌دهد، اما سود حاصل از کارکرد پولی که به‌عنوان سپرده به بانک داده شده تا به وکالت از طرف صاحب آن در یکی از عقود صحیح شرعی به‌کار گرفته شود، ربا نیست و اشکال ندارد.

شرایط ربای معامله‌ای چیست؟
ربای معامله‌ای زمانی تحقق می‌یابد یا به‌عبارتی، معامله زمانی ربوی می‌شود که ۳شرط در آن باشد. این شروط عبارتند از:
۱. عرفا یک جنس در مقابل چیزی از همان جنس معامله شود.
۲. جنس مورد نظر، وزن کردنی یا پیمانه کردنی باشد. برخلاف آنچه با مشاهده یا شمردن فروخته می‌شود.
۳. جنس فروخته شده کمتر یا بیشتر از عوض آن باشد.

نکته ۱: هر کالایی با محصولی که از آن به‌دست می‌آید، از یک جنس محسوب می‌شود؛ مانند کنجد و روغن آن، شیر و پنیر یا دوغ، خرما یا انگور و سرکه آن و همچنین ۲ چیزی که از یک اصل به‌دست می‌آید، یک جنس محسوب می‌شود؛ مانند پنیر و کشک.

نکته ۲: گوشت گوسفند با گوشت گاو از ۲ جنس است لذا می‌توان مثلا ۲ کیلو گوشت گاو یا شیر آن را در عوض یک کیلو گوشت یا شیر گوسفند خریداری کرد.

نکته ۳: درصورتی که اصل کالا چیز‌های وزن کردنی یا پیمانه‌کردنی باشد، ولی چیزی که از آن به‌دست آمده شمردنی باشد یا به عکس، تفاضل یکی بر دیگری جایز است؛ مثلا فروش یک کیلو پنبه یا کتان در عوض ۲پیراهن.

سؤال: آیا می‌توان مقداری برنج مرغوب را با مقدار بیشتری برنج نامرغوب معامله کرد؟ میوه رسیده و نارس چطور؟
هر دو معامله ربوی است.

سؤال: آیا شیر گاو و شیر گوسفند را می‌توان با وزن‌های مختلف معامله کرد که ربا نباشد؟
شیر گاو و شیر گوسفند از یک جنس نیست؛ چون از دو نوع حیوان گرفته می‌شود.

سؤال: آیا معامله طلا با طلا درصورت تفاوت وزن اشکال دارد؟
معامله طلا با طلا با تفاوت وزن جایز نیست هرچند یکی از نوع مرغوب و دیگری از نوع نامرغوب باشد. راه صحت معامله آن است که نوع مرغوب را تبدیل به پول کنند و بخرند و سپس نوع دوم را به همین طریق بفروشند.

احکام دیگر مربوط به ربا
۱. ربا حرام است و اضطرار و ناچاری دلیل جواز معامله ربوی نیست و مقایسه آن با خوردن مردار در حال اضطرار صحیح نیست.

۲. معامله ربوی، باطل است؛ یعنی هر یک از طرفین معامله، مالک آن چیزی که در معامله ربوی به‌دست آمده، نمی‌شوند و باید آن را به مالکش برگردانند.

۳. تفاوت در مرغوب و نامرغوب‌بودن، موجب جواز تفاضل در مقدار نمی‌شود؛ لذا جایز نیست یک کیلو گندم مرغوب در عوض ۲کیلو گندم نامرغوب معامله شود.

۴. اگر هر دوجنس به یک وزن باشد یا در چیز‌هایی که پیمانه‌ای است به یک حجم باشد، اما مشتری یا فروشنده شرط کند طرف مقابل کاری برای او انجام دهد، حکم ربا را دارد.

۵. ملاک در وزنی یا پیمانه‌ای‌بودن جنس، شهر محل معامله است؛ لذا در شهری که اینچنین نیست، ربا نیست.

۶. ربا اختصاص به خرید و فروش ندارد و شامل معاملات دیگر هم می‌شود.

۷. ربا بین پدر و فرزند (چه پسر و چه دختر) و همچنین بین زن و شوهر اشکال ندارد، اما بین مادر و فرزند جایز نیست.

سؤال: آیا خرید کالایی به‌طور نسیه به قیمتی بیشتر از قیمت نقدی آن جایز است؟ آیا این معامله، ربا محسوب می‌شود؟
خرید و فروش نسیه کالا به مبلغی بیشتر از قیمت نقدی آن اشکال ندارد و تفاوت نقد و نسیه ربا محسوب نمی‌شود.

سؤال: آیا با باطل شدن معامله ربوی کل معامله باطل می‌شود یا آن مقداری که به‌عنوان ربا اخذ شده است؟
کل معامله باطل است.

منبع: همشهری دو