سینما به مثابه چکاپ اجتماعی با جعفر پناهی
پارسینه: بیتردید جعفر پناهی و آثارش همانند کیارستمی نقش مهمی را در معرفی سینمای بعد از انقلاب ایران به دنیا دارند.
پارسینه : جعفر پناهی (در ۲۰ تیرماه سال ۱۳۲۹ در شهر میانه آذربایجان شرقی) کارگردان و فیلمنامهنویس و تدوینگر جریانساز سینمای ایران که ایران که در کنار عباس کیارستمی و به واسطهی دستیاری او سینما را آموخت.
پناهی را میتوان در زمرهی سینماگران نئوریالیست ایران قرار داد، بسیاری از فیلمهای این سینماگر مولف به مشکلات اجتماعی میپردازند و تصویری واقعی و بیپرده از دردهای نهفته کسانی را نشان میدهند که در جامعه نادیده گرفته میشوند، انسانهای تنهایی که مشکلات و مسائل مختلف دایرهوار آنها را تسخیر کردهاند.
شخصیتهایی که پناهی خلق میکند در اکثر مواقع قربانی شرایط میشوند و در آخر نیز راه حلی را برای برون رفت از موانع ندارند. جعفر پناهی چهرهای واقعی و تلخی از جامعه را به تماشاچی نشان میدهد، او از سینما به عنوان وسیلهای برای رسیدن به هدفش که همانا تلنگر زدن به تماشاچی است استفاده میکند تا لایههای زیرین و پنهان و کمتر دیدهشدهی اجتماعی را نمایان کند که از گودالی به گودال دیگر و از مشکلی به مشکل دیگر گذر میکنند، شخصیتهای پناهی همیشه در چالش با زندگی و شرایطی هستند که خود در انتخاب آنها دخیل نبودهاند.
در فیلمهای این سینماگر برجسته و دغدغهمند کمتر پیش میآید که تماشاچی با صحنهای از تکنیکهای خاص فیلمسازی مواجه شود. او از جمله کارگردانهایی است که در پنهان کردن نقش خود تلاش بسیاری میکند به طوری که فیلمهای او اغلب با دکوپاژ و میزانسنی ساده همراه هستند و با کمی اغماض میتوان گفت که روایتی مستندگونه دارند. پناهی در تمامی لحظات فیلمهای خود سعی دارد تماشاچی را با خود همراه کند و اجازه ندهد تا وجود تکنیک سبب ایجاد فاصله میان مخاطب با فیلم شود.
بیتردید جعفر پناهی و آثارش همانند کیارستمی نقش مهمی را در معرفی سینمای بعد از انقلاب ایران به دنیا دارند.
پناهی در سال ۱۳۶۷ با ساخت مستندها و فیلمهای کوتاه فعالیت خود را در سمت کارگردان آغاز کرد و در سال ۷۴ با همکاری عباس کیارستمی و کارگردانی فیلم سینمایی «بادکنک سفید» توانست جایزه دوربین زرین جشنواره کن را ازآن فیلم خود کند. پس از آن فیلم «آینه» را در سال ۱۳۶۷ کارگردانی کرد که به واسطهی آن پلنگ طلایی جشنواره لوکارنو را گرفت.
اما شاید بتوان در میان آثار سینمایی پناهی فیلم سینمایی «دایره» را به عنوان یکی از بهترین و تاثیرگذارترین فیلمهای وی دانست. دایره فیلمی تاثیرگذار از کلاف سردرگمیها و مشکلات دایرهوار ۴ زن ایرانی است که در سال ۱۳۷۹ با روایتی نو و شیوهی کارگردانی جدید که در آن سالها نمونه مشابه نداشت قبل از اکران توقیف شده و هیچوقت اکران نشد. شیر طلایی جشنواره ونیز جایزهای بود که پناهی برای این فیلم سینمایی اخذ کرد.
همکاری مشترک پناهی با عباس کیارسمتی بار دیگر در نگارش فیلمنامه سینمایی «طلای سرخ» به کارگردانی خود توانست برای اولین بار پای جعفر پناهی را در سال ۲۰۰۳ به جشنواره کن باز کرده و جایزه کارها و نگاه نو در فیلمسازی را نصیب پناهی کند. طلای سرخ نیز همانند دیگر ساختههای این کارگردان قبل از اکران در ایران توقیف شده و سالها بعد به صورت غیر قانونی در میان مخاطبان سینما دست به دست شد.
«آفساید» از جمله فیلمهای پرمخاطب پناهی است که به دلایل مختلف از ساختار، سوژه و محتوای آن مقداری بیشتر از سایر آثار او در جامعه ایران دیده شده است، این فیلم که به موضوع عدم ورود بانوان به ورزشگاه آزادی میپردازد مانند سایر آثار او قبل از اکران توقیف شده، اما در سال ۲۰۰۶ جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم برلین را کسب کرده است.
شاید فیلم سینمایی «آفساید» آخرین اثر پناهی باشد که به طور آزادانه و با مجوز فیلمسازی در ایران ساخته شده است، چراکه او در مدت کوتاهی پس از ساخت این فیلم و حوادث سال ۸۸ از ادامه فعالیت فیلمسازی در کشور منع شده و همچنین ممنوعالخروج شد. «این یک فیلم نیست» روایتی تک نفره از دوران محرومیت پناهی است که با همکاری مجتبی میرطهماسب در خانه خود ساخته است، با توجه به این که این فیلم روایت زندگی پناهی بوده و به واسطه یک دوربین و بدون به کارگیری ابزار تولید سینمایی تولید شده، توانست جایزه مربی طلایی جشنواره کن در سال ۲۰۱۱ را اخذ میکند.
فیلم سینمایی «پرده» نیز دومین اثر پناهی در دوران منع فعالیت است که با همکاری کامبوزیا پرتوی در ایران ساخته شده و در سال ۲۰۱۳ خرس نقرهای بهترین فیلمنامه را گرفته است.
اما «تاکسی» به عنوان یکی از مهمترین آثار جعفر پناهی در دوران ممنوعالکاری روایتی دیگر از جامعه ایران از نگاه پناهی را دارد که به عنوان یک فیلمساز بیکار به شغل رانندگی روی آورده است. پناهی در این فیلم نقش خود را بازی کرده و با پیشبرد داستان در داخل یک تاکسی در سطح شهر مشکلات و معضلات مختلف اقشار گوناگون جامعه را نمایان میکند. فیلم سینمایی تاکسی در سال ۲۰۱۵ با حضور در جشنواره فیلم برلین توانست خرس طلایی این جشنواره را اخذ کند.
فیلم سینمایی «سه رخ» چهارمین فیلم پناهی در دوران محرومیت او از فیلمسازی در ایران است که به روایت سه بازیگر زن که نمود زنان گذشته، حال و آینده هستند، اشاره دارد. جعفر پناهی با ارسال فیلم سه رخ به جشنواره فیلم کن توانست تا بار دیگر در صدر اخبار این جشنواره قرار گرفته و جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره کن در سال ۲۰۱۸ را نصیب خود کند، این در حالی است که با توجه به تلاشهای بسیار فعالان سینما در ایران ممنوعالخروجی پناهی لغو نشده و او اجازه حضور در این جشنواره را برای دریافت جایزه پیدا نکرد.
ارسال نظر