مسجد جامع نارمک، از بازرگان تا احمدی نژاد

به خاطر نزدیکی منزل به مسجد جامع نارمک شب های جمعه یا هر زمان که «وقت و حال» به صورت توامان همراه شوند، سری به این مکان مقدس می زنم. مسجد جامع را از وقتی که در یاد دارم از همان دوران کودکی با یک مناره دیده ام. این مسجد قطعا مهم ترین، زیباترین و بزرگ ترین مسجد شرق تهران یا حداقل یکی از مساجد شرق تهران با این اوصاف است.

همیشه حضور در مسجد جامع برایم حس نوستالژیک و عمیقی به همراه داشته، یاد دوران جنگ، آژیرهای خطر، صدای اذان همیشگی به خصوص صبح ها، نمازهای جماعت و ... را در ذهن دارم؛ در دوران کودکی وقتی روی شوفاژ لب پنجره خانه در طبقه چهارم می نشستم، یکی از سرگرمی هایم غیر از خیره شدن طولانی به آتش پالایشگاه تهران که از دور روشن و خاموش می شد، زل زدن به بنای مسجد جامع به خصوص هنگام اذان بود ...

گنبد و مناره مسجد ما سال های سال ساده و بدون کاشی کاری با ظاهر خاکستری رنگ یا همان سیمانی خودنمایی می کرد. (البته اخیرا کارهای زیادی در این خصوص انجام شده و گویا قرار است پس از مناره، گنبد مسجد هم کاشی کاری شود.)

اخیرا پس از ورود به حیاط مسجد و حین مطالعه مطالب سیاسی و اجتماعی (اغلب جهت دار) که روی بردهای حیاط نصب شده بودند، به فکر تاریخ پر فراز و نشیب این مجموعه و یاد سازندگان و مبارزان پیش از انقلاب آن افتادم که امروز هیچ یادی از آن ها در مسجد نمی شود. جالب است بدانید که مسجد جامع نارمک یکی از مهم ترین مراکز اسلامی مبارزاتی و تبلیغاتی پیش از انقلاب بوده و حتی اولین نماز جمعه تهران توسط آیت الله طالقانی در سال های دهه 1340 در این مسجد اقامه شده است.

البته ورود به این مسئله توسط من از آنجا شروع شد که درباره کتابفروشی ورودی مسجد کمی عمیق شدم. اختصاص مکانی برای ارائه یا نمایش کتاب و محصولات فرهنگی تنها یک قدم مانده به ورودی شبستان مسجد، طرحی است که در حسینه ارشاد دقیقا مشابه آن را دیده ایم. شباهت های ظاهری و معماری مسجد جامع با حسینه ارشاد نیز حکایت از تاریخی مشترک و پیشینه ای هماهنگ بین این دو بنا دارد.

بعد از جستجوی بسیار و پیگیری های مداوم دریافتم که تاریخ تاسیس و ساخت موسسه اسلامی نارمک که مسجد جامع تنها بخشی از آن را تشکیل می داده، به دوران "جمعیت متاع" باز می گردد. فعالیت شدیدتر، اصولی تر و سازمانی تر این مجموعه نیز به دورانی باز می گردد که مهندس بازرگان پس از تحمل زندان کنفدراسیونی مدنى با نام «جمعیت متاع» را تاسیس می کند که تعبیر اختصارى «مکتب تربیتى، اجتماعى و عملى» بوده است.

البته در میان موسسان "مجموعه متاع" نام افرادى چون دکتر یدالله سحابى، مهندس عزت الله سحابى، دکتر ابراهیم یزدى، آیت الله مرتضى مطهرى، آیت الله دکتر مهدى حائرى یزدى و احمد آرام هم به چشم مى خورد؛ نکته مورد نظر اینکه موسسه اسلامی نارمک در کنار نهادهایى چون انجمن اسلامى مهندسین، هنرستان کارآموز، انجمن اسلامى پزشکان، شرکت سهامى انتشار، انجمن اسلامى بانوان، انجمن اسلامى معلمان و دبیرستان کمال نارمک (که در آن افرادى مانند محمدعلى رجایى تدریس مى کرده اند) و شرکت و کارخانه ایرفو ( که از سهامداران آن مى توان به آیت الله سید کاظم شریعتمدارى، آیت الله سیدهادى میلانى، محمد على رجایى، محمدجواد باهنر و اکبر هاشمى رفسنجانى اشاره کرد) به فعالیت های عمیق فکری، فرهنگی و یا اقتصادی در چارچوب های اسلامی و دینی می پرداخته است. { مقاله محمد قوچانی درباره مهندس بازرگان با عنوان " بازرگان، فرزند بورژوازى ملى" را در اینجا بخوانید.}

بعد از دستیابی به این اطلاعات و طیف گسترده ای از اسناد ساواک درباره اتفاقات مهمی که در این مسجد رخ داده و مشاهده سخنرانی های افرادی چون دکتر شریعتی و شهید مطهری در مسجد جامع نارمک و انبوه مطالب تاریخی، درباره خبر خبرگزاری شبستان در این باره تاسف خوردم که ساخت این مسجد را صرفا به "بانیان خیر محل" مرتبط کرده و در گزارشی که با عنوان " مسجد جامع نارمک اولین میعادگاه نماز جمعه تهران" منتشر ساخته، هیچ سخنی در خصوص تاریخ پرفراز و نشیب و ارزشمند این مکان مقدس بر قلم نرانده است! {گزارش خبرگزاری شبستان را اینجا بخوانید}

از این موارد که بگذریم شاید هیچ کس فکر نمی کرد که روزی محمود احمدی نژاد که قطعا بخشی از دوران کودکی و جوانی اش را در این مجموعه گذرانده، از صندوق رای مسجد جامع نارمک، همان مسجدی که بازرگان و همفکرانش بانی ساخت آن بوده اند، به عنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران خارج شود.