پنج سال فاجعه در سیاست خارجی عربستان

به گزارش خبرنگار «پارسینه»، اشتفان بوخن، همکار مجله سیاسی «پانوراما» در کانال یک تلویزیون آلمان این پرسش را مطرح کرده که مهم‌ترین سیاست‌ها و برنامه‌های اعلام شده‌ی منطقه‌ای رهبران عربستان سعودی در سال‌های اخیر کدام‌اند و این کشور پادشاهی که داعیه‌ی رهبری کشورهای عربی را دارد تا چه حد در پیشبرد این برنامه‌ها و رسیدن به اهدافش کامیاب بوده است و می‌کوشد به آن پاسخ دهد. مقاله تحلیلی بوخن درباره وضعیت عربستان پنج‌شنبه (۱۴ دسامبر/ ۲۴ آذر) در وب‌سایت «قنطره» از رسانه‌های وابسته به دویچه‌وله منتشر شده است.

بوخن می‌نویسد تحقیق آزادانه در عربستان ناممکن است و روزنامه‌نگاران خارجی در بهترین حالت تنها با همراهی ماموران دولتی می‌توانند در این کشور تردد کنند. او می‌افزاید به رغم این به سادگی می‌توان بیلان سیاست‌های پنج سال گذشته عربستان را ارائه کرد.

به اعتقاد این تحلیل‌گر آلمانی برای این کار کافی است هدف‌ها و سیاست‌های منطقه‌ای عربستان در سال‌های اخیر را مرور کرد و آنها را با واقعیت‌های موجود سنجید: «ترازنامه فاجعه‌بار است». خلاصه‌ا‌ی از ارزیابی‌های بوخن را که در دویچه وله منتشر شده، در ادامه مرور می‌کنیم.

ناکامی در سوریه و یمن

در جنگ داخلی سوریه، به عنوان رویداد سرنوشت‌ساز خاورمیانه معاصر، هدف رهبران عربستان سرنگونی دولت بشار اسد و جایگرینی آن با حکومتی تحت تاثیر سنی‌ها بود. عربستان با تمام حمایت‌های سیاسی، مالی و نظامی از برخی گروه‌های مخالف حکومت سوریه نه تنها به اهداف خود دست نیافت، که امروز بیش از گذشته از آن دور شده است.

عربستان در یمن، همسایه‌ به شدت فقیر جنوبی‌اش، قصد دارد با کمک نیروی هوایی، شیعیان حوثی را با بمباران از سر راه بردارد و مسیر را برای منصور هادی، هم‌پیمان ریاض و معاون پیشین رئیس جمهور هموار کند. این خواسته تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده است.

ابتدای ماه دسامبر سال جاری به نظر می‌رسید مداخله‌های عربستان در یمن با یک توفیق روبرو شده و رئیس جمهور سابق یمن، علی عبدالله صالح به اتئلاف با حوثی‌ها پشت کرده و با عشایر و قبیله‌های حامی خود به ریاض و متحدانش پیوسته است؛ ۲۴ ساعت بیشتر طول نکشید که این چرخش به بهای جان صالح تمام شد. حوثی‌های مورد حمایت ایران با کشتن صالح ضعف ریاض را آشکار کردند.

فشار بی‌حاصل بر قطر

در تابستان گذشته خاندان پادشاهی عربستان دست در دست امارات متحده عربی، بحرین و مصر و با پشتیبانی ایالات متحده آمریکا علیه قطر وارد عمل شدند. ائتلاف به رهبری عربستان تحریم‌های شدیدی علیه قطر اعمال کردند و خواستار قطع رابطه دوحه با تهران و بستن شبکه خبری الجزیره شدند. این تلاش ثمری به بار نیاورد؛ قطر به زانو درنیامد و الجزیره همچنان فعال است.

یکی از ناکامی‌های «به شدت شرم‌آور» سیاست‌های منطقه‌ای عربستان در ماجرای نخست وزیر لبنان سعد حریری رخ نمود که از نظر ریاض در برابر ایران و حزب‌الله از قاطعیت کافی برخوردار نیست و سستی نشان می‌دهد.

سعد حریری و ناکامی «شرم‌آور»

قدرت پادشاهی عربستان ابتدا تا آنجا کفایت کرد که حریری را مجبور به اعلام کناره‌گیری در برابر دوربین تلویزیون کند. اما ریاض خیلی زود عقب کشید؛ سعد حریری به لبنان بازگشت و استعفای خود را پس گرفت.

آیا می‌توان تلاش عربستان برای سرپا نگه داشتن حکومت عبدالفتاح سیسی در مصر با صرف میلیاردها دلار را به عنوان نقطه‌ای روشن در کارنامه سیاست‌های منطقه‌ای ریاض تلقی کرد؟ آیا در اینجا هنوز شیوه قدیمی «دیپلماسی کیسه پول» عمل می‌کند؟ در این باره می‌توان نظرهای متفاوتی داشت، اما زنجیره‌های ناکامی‌های سیاست‌های منطقه‌ای عربستان قابل چشم پوشی نیست.

عبارت «رقابت میان ایران و عربستان به عنوان قدرت‌های منطقه‌ای» در رسانه‌ها بسیار رواج یافته و تقریبا تمام مفسران و تحلیل‌گران مسائل سیاست خارجی در مورد آن حرف می‌زنند و می‌نویسند. در این عبارت اغلب ابهامی نهفته است: در مفهوم «رقابت» بوی برابری به مشام می‌رسد که در دنیای واقعی سیاست نمی‌توان از آن حرف زد. به اعتقاد بوخن در کارزار نظامی و دیپلماسی خاورمیانه ایران برتر به نظر می‌رسد.

اشتفان بوخن معتقد است عربستان می‌کوشد در همراهی با سیاست‌های ضد ایرانی رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ و نزدیکی با اسرائیل برای بیرون آمدن از مخمصه‌های خود راهی بیابد، اما برای این کار مجبور به پرداخت هزینه‌های هنگفتی می‌شوند. او خوش‌بینی‌هایی که درباره برنامه‌های اصلاحی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان برای آینده این کشور ابراز می‌شود را نیز چندان موجه نمی‌داند.