مصرف CNG چقدر سود عاید کشور می‌کند؟

تحریریه پارسینه : آنطور که مسوولان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران گفته‌اند شورای اقتصاد محاسباتی در باره قیمت‌تمام شده هر مترمکعب انجام داده اما برخی محاسبات نشان می‌دهد حاصل اختلاف قیمت بنزین وارداتی با گاز صادراتی با سایر مولفه‌های موثر استفاده از CNG منجر به ۱,۷ سنت سودآوری به‌ازای هر لیتر بنزین می‌شود. این بدان معنی است که یعنی اگر یک لیتر بنزین وارد نشده و یک مترمکعب گاز هم صادر نشود آنگاه چیزی حدود ۱.۷ سنت سود عاید کشور می‌شود.

در نظام اقتصادی کشور، سیاست‌گذار اصلی در تعیین قیمت سوخت، فقط شورای اقتصاد است. به همین دلیل در بحث قیمت سی‌ان‌جی نیز شورای فوق تصمیم‌گیر است و وزارت نفت تنها نقش پیشنهاد دهنده دارد. علت کندشدن روند گرایش به CNG از سال ۱۳۹۲ اختلاف قیمتی بوده به‌گونه‌ای که از این سال به‌ بعد قیمت CNG یک ترمز ایجاد کرده است.

امروزه CNG یک کالای جانشین برای بنزین به شمار می‌آید، به لحاظ موقعیت مصرف‌کننده‌ها، تقاضای مردم متناسب بنزین تغییر می‌کند. لذا مادامی‌ که کالای اصلی ارزان‌تر (مقرون‌به‌صرفه‌تر) به‌دست می‌آید تمایل به استفاده از کالای جانشین کم می‌شود. بنابراین مناسب‌ترین راهکار این است که سهم CNG بین ۲۰ تا ۴۰ درصد افزایش یابد.

ارزان بودن گاز طبیعی نسبت به سوخت‌های مایع، شبکه گسترده گازرسانی در کشور و مصرف بسیار بالای سوخت‌های فسیلی مایع، انتخاب CNG را به عنوان سوخت جایگزین از لحاظ اقتصادی در کشور ما توجیه‌پذیر می‌کند.

نخستین تجربه استفاده از خودروهای سی‌ان‌جی‌سوز در ایران مربوط به سال ۱۳۵۶ برای تاکسی‌های شیراز است، اما بهره‌برداری از این سوخت به‌دلیل گرانی هزینه‌ها و نبود امکانات در کشور به وادی فراموشی سپرده شد تا این‌که در سال ۱۳۷۹ وزارت نفت برای اجرای سیاست‌های راهبردی در بخش انرژی، شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور را تاسیس کرد تا با متمرکز کردن فعالیت‌های خود در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی، تحولی قابل‌ملاحظه در ابعاد کمی و کیفی مصرف انرژی در کشور به‌وجود آورد.

مراحل ابتدایی این برنامه‌ها در سال ۱۳۸۲ به‌طور جدی با هدف‌گذاری احداث ۲۵۰۰ باب جایگاه عرضه CNG آغاز و سبب رفع بخشی از دغدغه‌های متولیان امر شد تا بخشی از مصرف سوخت کشور را در بخش حمل و نقل به سوی این منبع پاک سوق دهد.

سهمی که به گفته دست‌اندرکاران CNG حدود ۲۰ درصد از سبد سوخت کشور در بخش حمل و نقل کشور را تشکیل می‌دهد، البته این سهم در استان‌هایی مثل آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، میاندواب، اردبیل، مشهد و اهواز حدود ۳۰ تا ۳۳درصد و در شهرهای بزرگی مثل تهران و کرج ۱۳ تا ۱۶ درصد است.

اما تحقق همین سهم میانگین ۲۰ درصدی با موانعی هم روبه‌رو بود زیرا به گفته فعالان حوزه CNG از برنامه دولت برای تولید خودروهای پایه گازسوز تعداد بسیار محدودی موتور پایه‌گازسوز تولید شده است.

واکاوی دلایل دست‌ نیافتن به این هدف بنابر اطلاعات موجود حاکی از آن است که خودروسازان داخلی به‌ دلیل گرایش نداشتن مردم به استفاده از خودروهای پایه گازسوز تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در این بخش ندارند.

به گفته علی مهرابی، مدیر طرح احداث جایگاه‌های CNG در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران دلایل عمده نبود اقبال عمومی از سی‌ان‌جی - به ویژه در سال‌های اخیر- را می‌توان در دو مشکل اساسی یافت.

نخستین مشکل شامل اختلاف قیمت CNG با بنزین در حد کم است در کشور و دومین اشکال هم نبود خودروهای سی‌ان‌جی‌سوز به حد کفایت است. البته در این میان ذهنیت‌های نادرست مبتنی‌بر پرخطر بودن مخازن تعبیه‌شده در خودروها هم بی‌تاثیر نبوده‌ است. به همین دلیل بود که وزارت نفت در سال ۱۳۹۴ مبادرت به کاهش قیمت CNG از کیلویی ۶۰۰ تومان به کیلویی ۴۰۰ تومان نمود. (به صورت آزمایشی و موقت)

بنابر آمار منتشر شده وزارت نفت کل مصرف CNG کشور در ماه گذشته حدود ۲۱ میلیون مترمکعب در روز بوده در صورتی‌که ظرفیت اسمی جایگاه‌های موجود بیش‌تر از ۴۰ میلیون مترمکعب در روز است. این یعنی این‌که چیزی نزدیک به نصف ظرفیت جایگاه‌های CNG کشور بلااستفاده است و این ظرفیت به‌صورت بالقوه وجود دارد که روزانه حدود ۱۹ میلیون مترمکعب سوخت پاک به خودروهای CNGسوز اضافه بر مقدار کنونی، تحویل شود و سهم این سوخت از سبد سوخت مصرفی در بخش حمل و نقل به ۴۰ درصد افزایش یابد. افزایش سهم به ۴۰ درصد به این معناست که از ۷۹ میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین کشور ۲۰ درصد دیگر کسر شده و مصرف بنزین با فرض ثابت بودن تقاضا در همین سطح به حدود ۶۳,۵ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.

مصرف روزانه ۶۳,۵ میلیون لیتر بنزین،‌ به‌معنی تامین تقریباً ۱۰۰ درصد نیاز بنزین کشور از محل تولیدات امروز شرکت‌های پالایش نف این پیام مهم را به‌دنبال دارد که در عمل کشور پیش از آغاز تولید بنزین در پالایشگاه ستاره‌ خلیج‌فارس از واردات بنزین بی‌نیاز خواهد شد، اما در شرایط کنونی بررسی روند مصرف CNG در کشور نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۶ مصرف CNG حدود ۱۲درصد افزایش داشته که این افزایش با وجود برخی موانع بزرگ مثل قیمت غیراقتصادی عرضه آن به مصرف‌کننده نهایی حاصل شده است.

هم اکنون میانگین کار کمپرسورهای سی‌ان‌جی در کشور حدود هشت ساعت در روز است البته این میانگین در بعضی از شهرها مثل شهرهای استان آذربایجان‌غربی تا ۱۳ ساعت در روز هم می‌رسد که در صورت رسیدن میانگین ساعات کارکرد به ۱۶ ساعت،‌ می‌توان با ظرفیت کامل به خودروها سوخت تحویل داد. البته این افزایش ساعات کارکرد استهلاک تاسیسات را بیش‌تر می‌کند و نیاز به OVER HAUL جایگاه‌ها را افزایش می‌دهد. بنابراین میزان کارکرد جایگاه‌های سی‌ان‌جی برای این‌که دارای صرفه اقتصادی باشد می‌بایست حداقل پوشش‌دهنده هزینه‌های پرسنلی و سایر هزینه‌های جایگاه باشد.

با توجه به ضرورت توجیه اقتصادی برای هر سرمایه‌گذاری، هزینه‌های بالای احداث جایگاه‌های CNG نسبت به احداث جایگاه‌های عرضه بنزین و کمبود مصرف‌کننده این سوخت در کشور سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این بخش به‌کندی پیش می‌رود.

با افتتاح ۱۸ باب جایگاه جدید، تعداد جایگاه‌های CNG کشور به ۲۴۰۰ باب خواهد رسید. این درحالی‌ است که بدون همراهی دولت با بخش خصوصی تحقق هدف طرح دشوار می‌شد.

براساس آمار؛ به‌جز ۵۰ باب جایگاه CNG که به‌طور ۱۰۰درصد از منابع بخش خصوصی احداث شده است در دیگر جایگاه‌ها که تعدادشان بالغ‌ بر ۲۳۵۰ باب است، کمک دولت چه در بخش تامین تجهیزات و چه در بخش احداث ابنیه طرح احداث جایگاه‌های CNG را از طریق کاهش ریسک بازگشت سرمایه پیش برد.

بر اساس اطلاعات موجود هم اکنون حدود چهار میلیون خودرو گازسوز در کشور وجود دارد که حدود ۲میلیون و ۷۰۰ هزار خودرو توسط شرکت‌ها خودروساز داخلی دوگانه سوز تولید شده‌اند و حدود ۹۰۰ هزار خودرو هم از طریق طرح CNG به خودروی دوگانه‌سوز تبدیل شده‌اند.