چین؛ کارتی برای ایجاد صلح و ثبات در خاورمیانه

به گزارش خبرنگار «پارسینه»، فهرست بحران هایی که خاورمیانه را در خود فرو می برند رو به افزایش است. جنگ داخلی و شیوع وبا در یمن، تشدید خشونت های مذهبی در بیت المقدس، جنگ در سوریه و عراق، و بدتر از همه، سطح دشمنی میان عربستان سعودی و ایران به جایی رسیده که رویارویی مستقیم میان آنها دیگر عجیب نیست.

دومینیک مویس، مشاور ارشد «موسسه مونتین» در پاریس، در مطلبی مشترک برای اندیشکده های «استراتژیست» و «پروجکت سندیکت» به لزوم ورود چین برای حل بحران های خاورمیانه اشاره می کند که آن را با اندکی تغییر می خوانید:

در حالی که منطقه بیش از همیشه به یک رهبر بین المللی برای ایجاد ثبات نیاز دارد، هیچ یک از کنشگران معمول به قدر کافی قدرتمند یا متعهد نیستند تا به صورت موثری به موضوع وارد شوند. آنچه این منطقه نیاز دارد چارچوب تازه ای از دیپلماسی است با پشتیبانی محکم یک میانجی جدید: چین.

خاورمیانه با صدور تروریسم و افراط گرایی مذهبی «جهانی» شده است، اما در بعد منفی آن. با این وجود و در حالی که بیشترین تمرکز بر روی آنچه وزیر خارجه سابق فرانسه، میشل ساپین، وجه «ناشاد» جهانی شدن می خواند صورت گرفته، کار بسیار اندکی برای محدود کردن گسترش خشونت افراطی یا برخورد با ریشه های آن انجام شده. بسیاری از فرمول های دیپلماتیک آزمایش شده اند، اما نتیجه ای حاصل نشده است.

در سده های شانزدهم و هفدهم، اروپا درگیر جنگ های ویرانگر مذهبی بود، اما با ظهور تهدید امپراتوری عثمانی در مقابل آن متحد شد. در سده نوزدهم، موازنه قدرت ظریف میان قدرت های اروپایی و فروپاشیدن امپراتوری عثمانی موجب بروز «مسئله شرق» شد.

امروز رویکرد اروپایی ها و غربی ها برای ایجاد ثبات در خاورمیانه دیگر جوابگو نیست. همان طور که یک دیپلمات بلندپایه اروپایی به من گفت، بحران خاورمیانه نیاز سختی به تفکر تازه و رهبری جدید دارد. یک ایده که او ارائه کرد راه حل «هلسینکی»وار با حضور مجموعه متنوعی از کشورها برای مقابله با مسئله مشترک بود.

پیشنهاد او اصیل و بالقوه تاریخ ساز است. در سال 1975 در هلسینکی فنلاند سازوکاری ایجاد شد تا تنش ها میان ایالات متحده و شوروی را کاهش دهد و گفتگو میان آنها را فعال کند. توافق هلسینکی که بر حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی تاکید می کرد، گام بزرگ رو به جلویی برای تنش زدایی استراتژیک بود. برای برخی تحلیل گران، این توافق که از حمایت گسترده اروپایی ها و غربی ها برخوردار بود، به جنگ سرد پایان داد.

نقش ژئوپولتیکی از سال 1975 تا کنون تغییر چشمگیری داشته است، اما منطق فرآیند هلسینکی، یعنی احترام متقابل بر پایه اجماع جهانی، همچنان مهم است. متاسفانه، نه اروپا و نه ایالات متحده به نظر نمی رسد در جایگاهی باشند که چنین رویکردی را در قبال خاورمیانه پیش بگیرند. از نظر من، این موضوع برای ورود چین، بزرگ ترین قدرت رو به رشد جهان، باز است تا به شکلی رسمی و هدفمند وارد شود.

مشارکت چین به معنای جدایی چشمگیری از سیاست پیشین آن خواهد بود. در بیشتر دوره اصلاحات چین، رهبران کشور بر اولویت های داخلی تاکید کرده و کمتر به دنبال چهره سازی بین المللی بودند. اما در سال های اخیر، چین تمایل بیشتری برای بازی کردن نقش جهانی پررنگ تر نشان داده است که می توان بازتاب آن را در رهبری سیاست های مربوط به تغییرات آب و هوایی و تلاش هایش برای میانجی گری میان سودان و سودان جنوبی دید. در سال 2015 که فرانسه دوره تازه ای از گفتگوهای صلح ناموفق میان اسرائیل و فلسطین را آغاز کرد، چین یکی از جدی ترین حامیان این ابتکار بود.

ورود چین به دیپلماسی خاورمیانه نه تنها به لحاظ سیاسی، بلکه به لحاظ فرهنگی و تاریخی هم قابل درک است. در قیاس با اروپا، چین با آسیب پذیری امنیتی کمتری از طرف خاورمیانه مواجه است و هیچ میراث امپریالیستی در منطقه دارد. به علاوه، چینی ها نه مثل آمریکای دونالد ترامپ طرف عربستان هستند و نه مثل روسیه ولادیمیر پوتین طرف ایرانند. همچنین، آنها هیچ کدام از تقصیراتی را که اروپایی ها در طول تاریخ در مورد عرب ها و یهودی ها موجب شدند، مرتکب نشده اند.

البته که چین احتمالا در مقابل کشیده شدن به دام دیپلماسی خاورمیانه مقاومت خواهد کرد. چین دست کم به صورت لفظی به سیاست عدم مداخله پایبند خواهد بود و شهروندانش هم احتمالا علاقه ای به مداخله ندارند.

سال گذشته در پکن به یکی از کارشناسان سیاست خارجی چین گفتم بخشی از بی میلی این کشور به مداخله در امور داخلی دیگر کشورها بازتاب دهنده میراث سیاست تک فرزندی است که به مدت بیش از سه دهه در این کشور الزامی بوده است. والدین چینی چرا باید جان تنها فرزندشان را به خاطر کشوری در دوردست ها که خطری را متوجه چین نمی کند به خطر اندازند؟

با این وجود، در یک متن مشارکت بین المللی گسترده، همچون فرآیند هلسینکی، چین می تواند بهترین جایگاه برای ایجاد ثبات بلندمدت در خاورمیانه باشد. با در نظر گرفتن شکست های جمعی کنشگران معمول، یک بازیگر تازه قطعا بدتر از آنها عمل نخواهد کرد.