بازی «ابهام» پاکستان در برابر تهدید دوسویۀ ترامپ-هند

اعلام نتایج انتخابات اخیر ریاست جمهوری ایالات متحده دو واکنش متفاوت در شبه قاره به همراه داشت. از یک سو در هند جشن و سرور به راه افتاد و خیابان‌ها به وضوح و ‌اتاق‌های دولتی دهلی در خفا، از این نتیجه ابراز مسرت کردند. از سوی دیگر اما پاکستان را سکوت و احساس ناامنی فرا گرفت. ترامپ در مورد جنوب آسیا نیز مانند دیگر موضوع‌هایی که در کمپین انتخاباتی خود به آن‌ها پرداخت پرده‌پوشی چندانی به خرج نداده بود و با صراحت و تندی از مواضع خود صحبت کرده بود. ترامپ نسبت به پاکستان نظر مساعدی نداشت و فهم این مسئله نیاز به نبوغ خاصی نداشت: آن‌ها هم مسلمان بودند و هم مشهور به حمایت از تروریسم. او چند بار در طول مبارزه انتخاباتی خود به این مسئله اشاره کرده بود و از جمله، در یکی از گفتارهای جنجال‌برانگیز خود مدعی شده بود اگر رئیس جمهور شود «ظرف دو دقیقه» پاکستان را مجبور خواهد کرد شکیل افریدی را آزاد کند و از او مانند یک قهرمان استقبال خواهد کرد (نقل به مضمون)؛ سخنانی که واکنش‌های تندی را در اسلام‌آباد به همراه داشت و وزیر داخلۀ پاکستان، نثار علی خان گفت این سخنان نشانۀ «جهالت» ترامپ نسبت به پاکستان است. افریدی پزشک پاکستانی است که در طی عملیات ترور بن‌لادن در پناهگاهش در پاکستان توسط تکاورهای امریکایی با طراحی یک برنامۀ جعلی واکسیناسیون به آن‌ها کمک کرده بود و از آن زمان، در زندان به سر می‌برد.

در هر حال، این رویکرد ترامپ نسبت به پاکستان در کنار مواضع به ظاهر سفت و سخت او در برابر چین باعث شده بود در دهلی رویکرد مثبتی نسبت به ترامپ وجود داشته باشد؛ تا جایی که رهبران هندی قرارداد تولید F-16 در هندوستان را با وجود پیشنهادهای سخاوت‌مندانۀ وزیر دفاع باراک اوباما به بعد از انتخابات موکول کرده بودند و امیدوار بودند با حضور ترامپ در کاخ سفید، با شرایط بهتری آن را امضا کنند. اما با وجود اینکه به نظر می‌رسید شتر شانس به دروازه‌های دهلی نزدیک‌تر شده است، ریاست جمهوری ترامپ با نشانه های خوشی برای سیاست‌مداران هندی آغاز نشد. گفتگوی تلفنی نابهنگام ترامپ با نواز شریف در همان روزهای نخست باعث شد سرخوشی اولیه هندی‌ها خیلی زود فروکش نماید. هرچند ظاهراً سخن مهمی در این گفتگو میان طرفین رد و بدل نشده بود و حتی گفته شد ترامپ این تماس تلفنی را بدون هماهنگی با مشاوران خود برقرار کرده و خبر آن را هم رسانه‌های پاکستانی بدون هماهنگی با امریکا پخش کرده‌اند، باز هم این مسئله پیام خوبی برای هندوستان به همراه نداشت و نشان از تمایل ترامپ به کار با پاکستان داشت.

اما آن‌چه زمینۀ گفته شده را به منظور این نوشته مرتبط می‌سازد دو خبر مهم است که طی روزهای گذشته و همزمان با کنفرانس امنیتی مونیخ از پاکستان مخابره شد. نخستین خبر در مورد بازداشت حافظ سعید، رهبر لشکر طیبۀ پاکستان و جماعت الدعوه و ضبط تسلیحات او و اطرافیانش بود. حافظ سعید، مهرۀ اصلی آن‌چه مخالفان پاکستان «جنگ نیابتی» (Proxy War) می‌نامند در مرزهای شرقی این کشور و همسایگی هند بود. او از دهه هشتاد به این سو با دولت پاکستان مرتبط بود و از دهه نود با تشکیل سپاه طیبه، آن‌چه «جهاد در کشمیر زیر اشغال هند» نامیده می‌شد را مدیریت می‌کرد و چندین کمپ آموزشی در نقاط مختلف کشمیر داشت که در آن‌ها به آموزش میلیشیای جهادی می‌پرداخت. هند او را مسئول مستقیم حمله‌های پرشمار تروریستی در خاک این کشور، از جمله بمبئی 2008 و پارلمان دهلی در 2001 می‌داند و از نظر بسیاری کشورها و نهادها، از جمله سازمان ملل، اتحادیه اروپا و ایالات متحده رهبر تروریستی شناخته و تحریم شده است. نکته آن‌که ایالات متحده 10 میلیون دلار جایزه برای تحویل او تعیین کرده است و این از آن روست که در حمله‌های تروریستی پارلمان هند در دهلی سال 2001 هشت شهروند امریکایی نیز در میان قربانیان بودند.

خبر دوم که به تازگی منتشر شده است، آغاز بزرگترین عملیات ضدتروریستی پاکستان با کد «رد الفساد» است که توسط ارتش این کشور اعلام شده است. هرچند پهنۀ عملیاتی این طرح سراسر پاکستان را شامل می‌شود، گفته شده است که تمرکز اصلی آن بر پنجاب خواهد بود؛ جایی که از یک سو پایگاه بسیاری از شبه نظامیان وابسته به دولت بوده است و از سوی دیگر، به علت قدرت حزب حاکم یعنی مسلم لیگ در این منطقه پیش از این پنجاب موضوع عملیات ضدتروریستی نبوده است. این عملیات گسترده صرف‌نظر از 2000 تکاور اختصاصی که به همین منظور استخدام خواهند شد کلیۀ دستگاه اطلاعاتی، نظامی، انتظامی و قضایی پاکستان را هم درگیر خود خواهد کرد. همچنین از طرف نزدیکان ژنرال قمر جاوید، فرمانده تازۀ ارتش پاکستان نقل شده است که این عملیات سرآغاز سیاست جدید ارتش مبنی بر «تحمل صفر» (zero toleration) شبه‌نظامیان تروریستی است و ژنرال جاوید قصد دارد ازین پس رویکردِ پیشینِ «طنازی با تروریست‌ها» (Flirtation with terrorists) را کنار گذاشته و با مشت آهنین با آن‌ها رو به رو شود.

در چنین وضعیتی پرسش مهم و تعیین‌کننده این است که آیا این دو تصمیم که روشن است همزمانی آن‌ها با یکدیگر و نیز با کنفرانس امنیتی مونیخ که توجه سیاست‌مداران و افکار عمومی جهان را به مسائل امنیتی و در رأسِ همه، تروریسم جلب کرده است، اتفاقی نیست، بر اساس یک برنامه هماهنگ شده با ساکنان جدید کاخ سفید صورت گرفته است و یا صرفاً یک حرکت پیش‌دستانه است برای جلب رضایت امریکا و خروج از رادار سخنان تند و تصمیم‌های نابهنگام دونالد ترامپ. واکنش هند که بایستی از این اخبار بسیار مسرور باشد چندان امیدوارکننده نبوده است و برخی مقام‌های ارشد، به ویژه در کنگره، این اقدامات پاکستان را «متظاهرانه» خوانده و به کمتر از تحویل حافظ سعید به هند راضی نیستند. آن‌ها احتمالاً به این دلیل با احتیاط در این مورد سخن می‌گویند که حافظ سعید پیشتر هم بازداشت شده بود، از جمله در سال 2008 بعد از حملات بمبئی، اما بعد از مدتی توسط داد‌گاه‌ پاکستان آزاد شده بود. اما این واکنش‌ تُرش‌رویانۀ هند را می‌توان نشانه‌ای هم از نارضایتی هند از تعریف شدن پاکستان در برنامه‌های امنیتی منطقه تعبیر کرد. در این صورت سناریوی نخست، یعنی هماهنگی کاخ سفید و اسلام‌آباد تقویت شده و اوضاع پیچیدۀ منطقه از قبل هم بیشتر در هم خواهد آمیخت. با این فرض بایستی منتظر باشیم تا ببینیم ترامپ برای به دست آوردن دل هند که تاکنون محور استراتژی آسیایی ایالات متحده به شمار می‌آمد چه خواهد کرد.

البته، صرف‌نظر از نیت واقعی سیاست‌گذاران پاکستان، این حرکت‌ها در نخستین گام نوعی ابهام به بازیگران درگیر تزریق کرده است که می‌تواند شرایط را به سود پاکستان تغییر دهد و یا حداقل مانع از تغییر آن به ضرر این کشور باشد. به این ترتیب، بر مبنای پیام‌هایی که این رفتارهای هماهنگ به منطقه و سیستم بین‌المللی مخابره می‌کند، اولاً ایالات متحده در تعیین نوع دستور کار خود در قبال پاکستان دچار تردید خواهد شد؛ چرا که ژست ضدتروریستی پاکستان و رفتارهای اخیرش این کشور را از مرکز تراکم خطوط قرمز ایالات متحده تا حدی دور می‌کند و شکل‌‌دهی اجماع داخلی (برای به عنوان مثال قطع کمک‌های نظامی به این کشور) و بین‌المللی (برای استفاده از ابزارهای تصمیم‌گیری دسته‌جمعی مانند سازمان ملل برای ایجاد فشار بر پاکستان) برعلیه آن را دشوار می‌سازد؛ ثانیاً هند به همین دلایل موضع ضعیف‌تری در محکوم کردن پاکستان به حمایت از گروه‌های تروریستی خواهد داشت و در نتیجه، فرصت ابتکار عمل از رقیبان گرفته شده و در کمینه حالت، بازیگران زمان بیشتری برای تحلیل وضعیت جدید نیاز خواهد داشت و این امر به پاکستان زمان بیشتری خواهد داد تا با ارزیابی شرایط، گام بعدی خود را تعیین کند.

در نتیجه و با هر کدام از سناریوهای بحث شده که به پیش برویم، این اقدام بازی بسیار هوشمندا‌نه‌ای از سوی پاکستان است و یک بار دیگر، ضمن اینکه نشان می‌دهد چگونه می‌توان از تهدید، فرصت به وجود آورد و با هیچ، ابتکار عمل را در منطقه‌ای اینچنین پیچیده و پرمخاطره به دست گرفت، الگو و نمونه‌ای قابل توجه از شیوۀ مواجهه با قدرت‌های بزرگ و وضعیت‌های مشابه را در اختیار دیگر کشورهای منطقه قرار می‌دهد.

نویسنده: حامد عسگری

منبع: اینترنشنال