مهم ترین محورهای مذاکرات سوریه در ژنو

روزنامه «گاردین» در گزارشی در این زمینه اشاره می کند، همزمان با آغاز مذاکرات، روسیه در حرکتی به منظور نشان دادن حسن نیت، از به پرواز درآوردن جنگنده ها در مناطق تحت شمول آتش بس خودداری کند. از سوی دیگر، هرچند دی میستورا دقیقا به شکل و قالب مذاکرات و همچنین زمان آن اشاره ای نکرده، احتمال می رود که این بار نیز هیأت دولتی و اپوزیسیون سوریه هر یک جداگانه و با واسطه سازمان ملل به مذاکره بپردازند.

دی میستورا در این زمینه گفت: «ما هیچ گونه انتظار زیادی نداریم؛ بیایید صادق باشیم». وی همچنین ابراز امیدواری کرد که قدر موقعیت فعلی دانسته شود و هیچ یک از طرف ها از طریق تحریک دیگری، سبب بر هم خوردن مذاکرات نشود.

از آخرین باری که دی میستورا طرف های درگیر سوری را در ژنو برای مذاکره جمع کرد، یعنی سال گذشته، اوضاع ژئوپلیتیکی بسیار تغییر کرده است. در فوریه 2016، دیپلمات های غربی امیدوار بودند که روسیه در موضوع دولت سوریه امتیاز داده و یک هیأت مصالحه جو را از جانب دمشق روانه مذاکرات کند. با این حال، دی میستورا با یک هیأت سرسخت سوری مواجه شد که به هیچ وجه روند گذار سیاسی بدون اسد را نمی پذیرفت و در نهایت، پس از دو دور مذاکره، کار بدون نتیجه پایان یافت.

از سال گذشته تاکنون نیز تغییری در اوضاع علیه دولت سوریه اتفاق نیفتاده که دیپلمات های غربی انتظار داشته باشند، هیأت سوری - که رهبری آن را همچون سال گذشته بشار جعفری بر عهده دارد - انعطاف پذیرتر از دور قبلی مذاکرات باشد.

طی یک سال گذشته، حلب که نیمی از آن در کنترل معارضین بود، کامل به کنترل دولت درآمده و همین امر، اوضاع آشفته ای را برای معارضین رقم زده است. حالا وقتی بشار اسد از آزادسازی وجب به وجب خاک سوریه سخن می گوید، دیگر کسی این سخنان را فریب آمیز و تبلیغاتی نمی داند، حتی اگر تا حد زیادی برای این کار به نیروهای وفادار به ایران متکی باشد.

رابرت فورد، سفیر سابق آمریکا در سوریه، با اشاره به تغییرات صورت گرفته در عرصه میدانی، می گوید: «یک یا دو سال پیش، موضع اسد شکننده تر به نظر می رسید. فکر نمی کنم الان دیگر کسی فکر کند که می توان اسد را به زور از قدرت کنار زد».

ترکیه که زمانی مهمترین حامی ایده کنار زدن بشار اسد بود و اکنون نیز عملیاتی نظامی را در شمال سوریه در دست دارد، به تدریج ناچار به تغییر موضع خود شده و در موضوع سوریه، به روسیه نزدیک تر شد. در حال حاضر به نظر می رسد مهمترین دغدغه ترکیه، جلوگیری از توسعه دامنه نفوذ و فعالیت کردها در شمال سوریه باشد.

از سوی دیگر، دولت جدید آمریکا به رهبری دونالد ترامپ، عملاً فاقد یک استراتژی در قبال سوریه است. ترامپ اخیراً بار دیگر از ایده برقراری مناطق امن در سوریه سخن گفته، اما هنوز چیز زیادی از این ایده مشخص نیست. همزمان، بوریس جانسون، وزیر خارجه انگلیس گفت که آمریکایی ها مشغول بررسی سیاستی هستند که بر اساس آن، منافع روسیه و ایران در نظر گرفته شده و سپس، به سمت یک راهکار سیاسی و فرایند گذار حرکت صورت خواهد گرفت.

به این ترتیب، در حال حاضر مدیریت مسائل دیپلماتیک در موضوع سوریه همچنان بر عهده ایران، ترکیه و روسیه است که پیش از این، ابتکار دو بار برگزاری مذاکرات در آستانه قزاقستان را بر عهده داشته اند.

نکته مهم دیگر آکه موازنه نظامی میان طیف های مختلف معارضین سوریه نیز بر هم خورده است. طیف های افراطی تر معارضین در قالب ائتلاف جدیدی با نام «هیأت تحریر الشام» گرد هم آمده و تلاش کرده اند ضمن جذب برخی طیف های گروه تروریستی احرار الشام، بر قدرت خود بیفزایند. ارتش آزاد سوریه نیز هنوز در مناطقی فعال است، ولی فعالیتش تحت تأثیر دیگر گروه هاست.

در عین حال، در پشت پرده، کشورهای اروپایی مشغول اعمال فشار بر هیأت مذاکره کننده معارضین هستند، برای اینکه این هیأت بپذیرد وضعیت خوبی در میدان ندارد و باید تن به مصالحه دهد. با این حال، دست کم در عرصه عمومی و علنی، معارضین نشانه ای مبنی بر عقب نشینی از موضع خود درباره ضرورت کنار رفتن اسد از قدرت بروز نداده اند.